Bappie Kortram (31): 'Toen ik erachter kwam dat ik trans ben, was ik helemaal niet ongelukkig, maar juist euforisch.' Beeld: Tengbeh Kamara
Identiteit

Trans, maar niet zielig: ‘Ik was euforisch toen ik erachter kwam’

In de media en de spreekkamer van de dokter wordt het leed van transgender personen breed uitgemeten. Terwijl trans of non-binair zijn helemaal geen lijdensweg hoeft te zijn. Dat het dat voor velen wel is, komt door hoe de samenleving hen behandelt.

Door 15 november 2022
gender lhbti non-binair Seks & gender trans transitie
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
“Het is nu zes weken na m’n operatie.” Het NPO-programma Hij is een zij opent eind 2020 met een shot van een transgender man met ontbloot bovenlijf, kort nadat zijn borsten zijn verwijderd. De voice-over zegt: “Hij is in transitie naar man.” Later volgt opnieuw beeld van de blote borstkas, meer operatiedetails en een close-upshot waarin de man een komkommer vasthoudt.
“

Media gebruiken kwetsende woorden als ‘ombouwen’ en ‘geslachtsverandering’

Het is wat het programma – vol goede bedoelingen – iedere aflevering overbrengt: transgender mensen (die zich dus niet identificeren met het geslacht dat hun bij geboorte is toegewezen) gaan ‘in transitie’. De essentie daarvan: operaties die je zo dicht mogelijk bij het andere binaire geslacht brengen. Dan pas ben je wie je bent en kun je eindelijk gelukkig worden.
Dit essay verscheen in september 2022 in OneWorld Magazine. Maeve Levie schreef ook korte interviews met vier van de transgender personen die in dit essay worden genoemd (Storm Vogel, Welmoed Jonas, Bappie Kortram en Vera van Dongen). Ze verschijnen tijdens Transgender Awareness Week (13-19 november) op OneWorld.nl.
“Het overgrote deel van de maatschappij denkt dat trans mensen geboren zijn in het verkeerde lichaam”, zegt Storm Vogel (37), zelf non-binair (geen man of vrouw). “En dat dat moet worden gecorrigeerd door de medische wetenschap. Pas als dat gebeurd is, ben je man of vrouw gewórden. Maar in de ogen van de meeste mensen nooit helemaal – en dat is allemaal heel zwaar en zielig.”

Die zieligheid wordt vaak breed uitgemeten. Transgender Netwerk Nederland (TNN) stelde vorig jaar in zijn periodieke mediamonitor dat bijna de helft van de artikelen in de media trans personen neerzet als ‘slachtoffer’. Media gebruiken tientallen keren per jaar kwetsende woorden als ‘ombouwen’ en honderden keren het woord ‘geslachtsverandering’, dat impliceert dat iemands geslacht pas verandert door een medische behandeling.

“

Cisgender mensen zijn gefascineerd door transities

Wat het probleem daarmee is? “Mensen zien geslacht als iets heel lichamelijks, alsof je lichaam bepalend zou moeten zijn voor hoe je je gedraagt”, zegt Welmoed Jonas (27), ook non-binair. Trans vrouw Vera van Dongen* (32) hoort mensen zeggen dat ze nu steeds meer vrouw aan het worden is doordat haar lichaam verandert. “Terwijl ik allang een vrouw was.” Jonas en Van Dongen vinden dat hun genderidentiteit niet bepaald wordt door hoe hun lichaam eruitziet. Op het moment dat je erachter komt dat je je vrouw voelt, bén je al vrouw – alleen de rest van de maatschappij ziet dat nog niet zo.

Artikel gaat verder onder foto.

‘Door de jarenlange wachtlijsten kiezen sommige trans personen ervoor zelf te regelen wat ze nodig hebben.’Beeld: Tengbeh Kamara

Heftig geluksgevoel

Veel cisgender mensen1 zijn gefascineerd door transities. Trans mensen breken namelijk met twee dominante ideeën: het idee dat geslacht direct gekoppeld is aan hoe iemand eruitziet, én het idee dat hoe een lichaam eruitziet een onveranderlijke biologische realiteit is. Voor trans mensen is het omver gooien van dat idee vaak een veel logischere en intuïtievere stap dan voor hun omgeving, en bovendien een bron van kracht. “Het geluksgevoel dat ik aan het begin van mijn transitie voelde als ik mezelf ineens in de spiegel zag was zo heftig, dat ik me afvroeg: ben ik hiervoor ooit wel echt gelukkig geweest?” vertelt Van Dongen. Trans man Bappie Kortram (31): “Toen ik erachter kwam dat ik trans ben, was ik helemaal niet ongelukkig, maar juist euforisch.”
“

Het denken in de zorg is ontzettend binair: er zijn 'mannen' en 'vrouwen'

Trans zijn kan desalniettemin zwaar zijn. Maar dat komt niet zozeer door wie je zelf bent, maar door een samenleving die je wil opleggen wie je moet zijn. Je wordt geacht voortdurend vriendelijk te glimlachen en erboven te staan als de dokter of caissière je onterecht ‘meneer’ noemt. Op straat ben je niet veilig: 43 procent van de trans personen in Nederland maakt jaarlijks verbaal of fysiek geweld mee. En als je een vorm van een medische transitie wilt beginnen – bijvoorbeeld hormonen of genderbevestigende operaties – krijg je te maken met een zorgsysteem dat veel trans mensen als vernederend en dehumaniserend ervaren.

Het denken in de zorg blijft namelijk ontzettend binair. Er wordt gedacht in de afgebakende hokjes ‘mannen’ en ‘vrouwen’, en aan die hokjes worden diverse stereotypen gekoppeld. Aafke Uilhoorn is non-binair en onderdeel van een onderzoeksgroep aan de Radboud Universiteit die de toegenomen behoefte aan transgenderzorg analyseert. “Vroeger waren transities heel zwart-wit: je ging van het ene hokje naar het andere, bijvoorbeeld van ‘man’ naar ‘vrouw’. Als je geluk had kreeg je daar ondersteuning bij.”

Transgenderzorg onder vuur: ‘Anderen beslissen over onze lichamen’

Uilhoorn vervolgt: “Als ik met trans vrouwen uit de jaren zestig en zeventig spreek, zie ik dat die heel dankbaar zijn dat ze überhaupt enige hulp kregen. Tegenwoordig kunnen mensen makkelijker kritiek uiten als ze vinden dat iets niet goed gaat. Ook stuiten steeds meer mensen op een verschil tussen de nuances in hun genderbeleving en het zorgaanbod. Er is welwillendheid om te veranderen, maar de veranderingen in de samenleving gaan sneller dan het tempo waarop de zorg zich aanpast.”

Nagels lakken

Sinds vorig jaar protesteren trans mensen openlijk tegen misstanden in de huidige transgenderzorg. Actiegroep Trans Zorg Nu organiseert regelmatig protesten om trans mensen autonomie te geven in hoe hun transitie eruitziet – niet cisgender medici en psychologen. Ook de wachtlijsten willen ze onder de aandacht brengen. Op dit moment duurt het bij Amsterdam UMC, de grootste instelling voor transgenderzorg in Nederland, ruim 2,5 jaar voor je een eerste intakegesprek hebt. De campagne VUGenderMistreatment publiceerde tientallen persoonlijke verhalen over misstanden in de transgenderzorg op een gelijknamig Instagram-account.
“

Psychologen vragen trans vrouwen of ze opgewonden worden van het dragen van vrouwenkleding

Want ook de artsen daar denken binair, laat de campagne zien. Als je een trans man bent, word je geacht niet je nagels te lakken en moet je zeggen dat je als kind al met auto’s in plaats van poppen wilde spelen. Ben je trans vrouw, dan kun je de vraag verwachten of je opgewonden wordt van het dragen van vrouwenkleding. Als je situatie complexer is – bijvoorbeeld omdat je non-binair bent, dik bent, psychische problemen of seksueel trauma hebt – vergroot dat de kans op tegenwerking en vertraging, zeggen ervaringsdeskundigen. In alle gevallen beslist een psycholoog, niet jijzelf, of je met bijvoorbeeld hormonen mag beginnen.

Veel trans mensen hebben niet alleen moeite door die ‘psychologische keuring’ heen te komen, maar ook met het proces zelf: ze moeten door een hoepel springen die niet altijd past bij hun eigen realiteit. Ze moeten hun eigen genuanceerde genderervaring begrijpelijk maken voor ‘deskundigen’ die die ervaring niet met hen delen. Als ze een eigen pad willen bewandelen – bijvoorbeeld een lagere dosis hormonen dan gebruikelijk, of wel een borstverwijderingsoperatie maar geen hormonen – is daar niet altijd ruimte voor. Sommige zorg wordt sowieso moeilijk vergoed: correcties aan het gezicht, belangrijk voor sommige trans vrouwen, zijn volgens richtlijnen van het Zorginstituut alleen mogelijk als ‘mensen in het voorbijgaan een schrikreactie vertonen’.

“

Trans mensen wachten niet meer af tot de maatschappij hun een plek geeft, maar eisen die op

Mede door de jarenlange wachtlijsten kiezen sommigen ervoor zelf te regelen wat ze nodig hebben. In Nederland wordt geschat dat 30 tot 50 procent van de mensen die bij een genderkliniek terechtkomt zelf al met hormonen is begonnen via vrienden of het internet. En hoewel velen nog steeds proberen operaties door de verzekering vergoed te krijgen, lopen er op ieder moment meerdere crowdfundingcampagnes van mensen die niet langer willen wachten of via de officiële zorg überhaupt geen kans maken. De transgemeenschap kent dan ook een lange geschiedenis van zelfmedicatie en onderlinge steun. Dat kun je zien als onderdeel van een emancipatieproces; trans mensen wachten niet meer af tot de maatschappij hen een plek geeft, maar eisen die op.

De komende jaren moet blijken hoe de transzorg zich ontwikkelt, en ook of er iets verandert in hoe de maatschappij en de media naar trans mensen en transities kijken. Nu is dat niet zelden nog met een sensationele blik op hoe mensen dankbaar wachten op een standaardpakket aan operaties, met pas als die zijn afgerond een kans om zichzelf te zijn. Maar trans mensen zijn allang zichzelf. Ze willen alleen dat de wereld ze ook ziet voor wie ze zijn, dat ze ruimte krijgen voor hun zoektocht en zelf keuzes kunnen maken over hun lichaam. Die strijd voor je plek, veiligheid en rechten kan zwaar zijn. Trans of non-binair zijn zélf is dat niet.

*De naam van Vera van Dongen is om privacyredenen gefingeerd. Haar echte naam is bekend bij de redactie.
Dit interview verscheen in september 2022 in OneWorld Magazine.

M óf V in je paspoort? Er is zoveel meer

Een gedachte-experiment kan helpen om dat te zien.

Waarom die angst voor non-binaire mensen?

Zij krijgen te maken met onbegrip, intimidatie en fysiek geweld.

  1. Cisgender mensen voelen zich thuis bij de genderidentiteit die hun ouders en dokters bij hun geboorte aan hen toeschreven op basis van hun uiterlijke kenmerken ↩︎

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons