Sylvana Simons: ‘Jonge zwarte mensen laten zich niet meer gaslighten’

Weinig politici wisten in zo weinig tijd zo’n stempel op de Nederlandse politiek te drukken als zij: in 2021 werd Sylvana Simons (54) de eerste zwarte, vrouwelijke partijleider in de Tweede Kamer, na een verkiezingscampagne die samenviel met hoopvolle Black Lives Matter-demonstraties tegen institutioneel racisme en politiegeweld. Hoe kijkt zij terug op de afgelopen vijf jaar antiracistisch verzet? En wat staat toekomstige generaties te doen?

Op 1 juni, precies vijf jaar na het bekendste Black Lives Matter-protest in Amsterdam, maken Omroep ZWART en BNNVARA de balans op met de documentaire 5 jaar na Black Lives Matter: Echo’s van De Dam. Op diezelfde dag gaat de documentaire in ‘voorpremière’ op het tweede OneWorld Festival in OSCAM (zie kader). In aanloop naar het festival interviewt OneWorld betrokkenen over hun strijd tegen racisme. Simons (54) zag in het protest op de Dam het bewijs dat een Kamerzetel voor haar partij BIJ1 mogelijk was.

Was jij er eigenlijk bij, op 1 juni 2020?

“Ja, en ik ga die dag nooit meer vergeten. Ik was met vrienden die nog nooit naar een demonstratie waren geweest. We dachten: het zal niet zo druk worden, maar het is mooi weer en belangrijk, dus we gaan even kijken. Het bleek een van de grootste antiracisme-demo’s ooit te worden. Dat was zo onverwacht, zo hartverwarmend en overweldigend, al die mensen die antiracisme belangrijk vinden. Ik dacht: als dit kan, dan is die zetel ook haalbaar.”

Want de campagnetijd stond natuurlijk voor de deur: een paar maanden daarvoor had BIJ1 aangekondigd opnieuw te willen proberen in de Tweede Kamer te komen.

“Klopt, en onze uitdaging was in die periode om door veel verschillende mensen begrepen te worden. In de ‘mainstream media’ werden we namelijk weggezet alsof we een probleem zochten dat er niet was. En nu werd duidelijk: antiracisme is voor veel mensen belangrijk, niet alleen voor mensen van kleur of zwarte mensen. Er waren die dag mensen van allerlei pluimage op de Dam. Jong, oud, wit, zwart…”

Die zetel kwam er: je werd de eerste zwarte, vrouwelijke partijleider in de Tweede Kamer. Zie je een verband tussen de Black Lives Matter-protesten en de zetelwinst van BIJ1?

“Absoluut. Niet alleen omdat de protesten bewezen dat mensen ons geluid wél belangrijk vonden, maar ook omdat BIJ1 de kans kreeg zich te laten zien. We mede-organiseerden bijvoorbeeld een aantal van die demo’s. En als we geen onderdeel waren van de organisatie, dan waren we in ieder geval nadrukkelijk op demonstraties aanwezig. We zijn vanaf dag één een activistische partij geweest.”

Terwijl je in interviews wel eens hebt gezegd dat activisme niet voor jou is weggelegd.

“Elke zondag ergens om tien uur met vlaggen voor de deur staan, dat is inderdaad niet aan mij besteed. Mijn talent ligt bij het inhoudelijke debat. Als ik het alleen had moeten doen, waren we niet zo’n activistische partij in woord én daad geworden. Maar gelukkig deed ik het niet alleen: bij BIJ1 zaten zowel mensen die het inhoudelijke debat aangingen als kanjers die zich met het onversneden activisme bezighielden. Nog steeds, moet ik zeggen.”

Er is de afgelopen vijf jaar veel gebeurd op politiek vlak: er kwamen excuses van de premier en de koning voor het slavernijverleden, er kwam een Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, en er komt nog een slavernijmuseum. Maar het huidige kabinet is óók het meest openlijk racistische in de moderne geschiedenis. Hoe rijm je dat met elkaar?

“Ik moet meteen denken aan de woorden van schrijver James Baldwin: ‘Een slachtoffer dat het eigen lijden kan definiëren, verandert van een slachtoffer in een bedreiging.’ Dan krijg je een enorme tegenreactie, dat zie je nu wereldwijd. Mensen die zich bedreigd voelen in hun geprivilegieerde posities, laten zich wat harder horen: de conservatieven, de miljardairs die bij Trumps inauguratie staan, Trump zelf. In Nederland de christennationalisten en fascisten. Institutioneel racisme heeft zich in honderden jaren tijd ook zó verankerd in de universiteiten, de regering, het bedrijfsleven. Dat laat zich niet binnen tien jaar uitwissen.”

“Maar wat we wel voor elkaar hebben gekregen, is dat het op de agenda staat. Racisme kan niet langer ontkend worden. Veertig jaar geleden schreef Philomena Essed Alledaags racisme. Nu zeggen we eindelijk: ja, het bestaat. Toen ik 18 was, durfde ik niet te verwoorden wat ik dagelijks meemaakte en hoe de samenleving met mij omging. Nu zeggen leeftijdsgenoten: ik durfde nooit mijn mond open te doen, maar nu wel. Ze voelen zich gesterkt door de antiracistische beweging.”

“De jonge generatie zwijgt niet meer. Je kunt niet meer tegen jonge, zwarte mensen zeggen dat dagelijks racisme niet bestaat. Zij laten zich niet meer gaslighten. Ze weten nu dat het mogelijk is om een antiracistische, intersectionele politieke beweging op te zetten, en dat er mensen zijn die voor ze zullen opkomen. Ze hebben een succeservaring gehad die zich niet meer laat uitwissen.”

Wat staat die jonge mensen te doen?

“We moeten blijven roeren in de beerputten die zijn opengegaan. Jonge mensen moeten blijven claimen waar ze recht op hebben: gelijkwaardigheid, rechtvaardigheid, hun grondrechten. Ik haal veel hoop uit de moed en de strijdlust van de studentenprotesten tegen de genocide in Palestina. We danken alles aan activisten: van het verdwijnen van zwarte piet tot het erkennen van institutioneel politiegeweld. En vaak zijn het zwarte activisten die het voortouw nemen, omdat onrecht hen ook vaak het eerste treft.”

Ligt het antwoord dan niet in de politiek?

“Niet alleen. De politiek is een van de plekken waar het antwoord geformuleerd wordt. De excuses, de Nationaal Coördinator, het slavernijmuseum in oprichting, dat was allemaal niet gelukt zonder de politiek. Maar revolutie gaat niet enkel over het volgen van parlementaire processen.”

Op 1 juni ben je te gast op het OneWorld Festival, waar je in gesprek gaat met Clarice Gargard en Mitchell Esajas. Vorig jaar was je ook te gast. Toen zei je, over de toekomst: ‘Het wordt eerst veel erger, voordat het beter wordt.’

“Ik denk dat het belangrijk is om af en toe even uit te zoomen, die helikopter te pakken en jezelf eraan te herinneren dat vijf jaar niks is in the greater scheme of things. Neem Trump, neem Schoof, neem dit kabinet: het is verschrikkelijk, maar het gaat allemaal voorbij en er komt een moment dat we de scherven moeten oprapen. Dat zal niet makkelijk worden, dus we moeten ons voorbereiden. Door onszelf en elkaar te blijven voeden, door mooie verhalen te lezen, mooie avonden te bezoeken. Ga naar het theater, geef jezelf rust en bereid je voor op betere tijden. Want die komen er.”