Akwasi over vijf jaar BLM: ‘Zonder Damprotest was Omroep ZWART nooit ontstaan’

De organisatie verwachtte er enkele honderden, het werden er duizenden: op 1 juni 2020 stonden zo’n 15.000 tot 20.000 mensen op de Dam in Amsterdam om te protesteren tegen institutioneel racisme en politiegeweld, nadat een witte agent de zwarte Amerikaan George Floyd (46) doodde. Het bleek het startschot van een zomer vol hoopvolle ‘Black Lives Matter’-protesten, die het onmogelijke mogelijk maakten: de premier, de koning en gemeentes maakten excuses voor de slavernij, zwarte piet verdween in rap tempo uit Sinterklaasvieringen en de regering stelde een Nationaal Coördinator tegen discriminatie en racisme aan.

Wat is er nog over van de hoopvolle energie van 1 juni 2020? De documentaire 5 jaar na Black Lives Matter: Echo’s van De Dam van Omroep ZWART en BNNVARA reconstrueert het bekendste Black Lives Matter-protest in Amsterdam en onderzoekt wat er in de jaren erna in Nederland is veranderd. Akwasi (37), muzikant, schrijver en directeur bij Omroep ZWART, vertelt over de documentaire, het protest en de reacties op zijn omstreden speech, die de noodzaak voor zijn jonge omroep blootlegden.

Waarom was het belangrijk dat deze documentaire er kwam?

“Omdat 1 juni 2020 een sleutelmoment in de Nederlandse geschiedenis is. Er was allang verzet tegen racisme, discriminatie en ongelijkheid, maar je zou die dag kunnen zien als het startpunt van die strijd in de jaren twintig van dit millennium. En het was bijzonder vanwege corona: we zaten midden in de crisis. Er waren lockdowns, je mocht ’s avonds de straat niet op, niet naar feestjes toe. En dan zien heel veel mensen op televisie dat een politieagent op klaarlichte dag een zwarte man vermoordt en denken ze: dit kan niet, ik moet naar buiten.”

De organisatie van het protest ging uit van honderden aanwezigen, dat werden er bijna twintigduizend. Hoe heb jij die dag beleefd?

“De sfeer op de Dam was warm, letterlijk en figuurlijk. Ik had gewoon een zweetsnor onder mijn mondkapje van de warmte. Ik liep door die mensenmeute en dacht: ‘Wow, dit voelt bijna als een festival.’ Maar dat was het niet. Het was gewoon echt een sleutelmoment, een mijlpaal. Er waren zóveel mensen, uit zoveel verschillende kanten van de samenleving. Dat was nodig, want racisme is iets wat alle Nederlanders aangaat.”

“Ik ben geen typische protestganger. Het was zelfs de eerste keer dat ik bij zo’n protest was, ik had geen idee wat ik moest verwachten. Van tevoren was ik nog gewoon met mijn kinderen naar Kinderen voor Kinderen aan het luisteren. Doe de pasapas! Zij gingen niet mee naar de Dam, ze waren bij een oppas. Als zij erbij waren geweest, had ik daar wel anders gestaan, denk ik. Je kinderen brengen een ander soort warmte met zich mee. Dan had ik misschien wel andere woorden gekozen.”

Je doelt op de speech die je die dag gaf en die gefilmd werd, waarin je zei dat je iemand op z’n gezicht zou trappen als die zich als zwarte piet zou verkleden. Daarna brak de hel los: je werd bedreigd en moest beveiligd worden. Word je daar nog vaak mee geconfronteerd?

“Soms. Mensen vragen dan vooral of ik er spijt van heb. Meestal zijn het mensen die niet op mij lijken, die mij die vraag stellen.”

Witte mensen?

“Dat zei ik niet. Ik zei: mensen die niet op mij lijken. Dan bedoel ik niet alleen qua uiterlijke kenmerken, maar ook qua ervaringen. Ik geloof niet in monolieten; ieder mens is anders. En het zijn vooral mensen die niet op mij lijken die mij die vraag stellen. Ik weet niet wat ze hopen dat ik antwoord, maar ik denk wel dat ze vinden dat het me zou móeten spijten.”

Je speech en de backlash worden ook uitgebreid besproken in de documentaire. Was dat op jouw verzoek?

“Ik heb niks verzocht. Ik ben wel directeur bij Omroep ZWART en dus eindverantwoordelijk voor de docu, maar ik ben niet op die manier bij het maakproces betrokken. Amber [Kortzorg, de interviewer] en Loretta [van der Horst, de regisseur] en al die andere mensen die de docu maken, die verstaan hun vak. Ik ben nog nooit zo open geweest over die dag als in de twee uur dat zij mij interviewden voor de documentaire, want ik vertrouwde erop dat zij dit met de juiste, culturele gevoeligheid zouden maken. En ik kreeg gelijk: dit is een van de mooiste documentaires die ik heb mogen zien vanuit Omroep ZWART.”

“Ik denk wel dat de backlash na mijn speech kenmerkend is voor het verhaal van Omroep ZWART. De manier waarop dat protest van bijna 20.000 mensen in de media werd neergezet, stond mijlenver van de werkelijkheid. Iedereen die daar was, wist dat het ging om solidariteit, om schouder aan schouder staan tegen racisme. Maar in de media ging het vooral over mijn speech, die gewelddadig, opruiend en gevaarlijk werd genoemd. Dat prikkelde mij: diezelfde week was er al een plan voor Omroep ZWART, want ik wilde iets doen tegen dat eenzijdige perspectief op racisme in de media. De documentaire gaat niet over Omroep ZWART, maar zonder die selectieve verontwaardiging was Omroep ZWART nooit ontstaan.”

Hoe gaan nieuwsmedia volgens jou dan om met racisme?

“Ik kan niet voor anderen spreken, maar veel journalisten lijken racisme niet te begrijpen. Zo’n ‘Racismedebat’ in juli 2020, onder leiding van Jort Kelder, dat kon gewoon niet. Dat had net zo goed het ‘Grote Racismecircus’ kunnen heten. In interviews zeg ik wel dat haat en racisme wennen, maar dat betekent niet dat ik het accepteer. Haat en racisme kún je niet accepteren. Toch zie ik in de media dat mensen die niet op mij lijken, denken: we hebben het hier al over gehad, ik heb even met je meegeleefd, nu ga ik naar een nieuw onderwerp.”

“Als ik de NPO van nu vergelijk met vijf jaar geleden, zie ik achter de schermen geen verschil als het gaat over mensen met een migratieachtergrond op journalistieke sleutelposities. Ik heb dan ook bij ze moeten vechten voor budget voor deze documentaire, omdat ze er het belang eerst niet van inzagen. Ik wel, want ik ervaar racisme zélf en ik weet hoe ver racisme en haat gaan: ik ken mensen die er suïcidaal van werden. Het is wrang dat er heel weinig media zijn waar mensen werken die dat begrijpen. Ik denk aan FunX, Omroep ZWART, OneWorld… Daar zouden er meer van moeten zijn.”

Hoe kan de journalistiek helpen in de strijd tegen racisme?

“Als je racisme wil verslaan, moet je de mensen erbij betrekken die door racisme geraakt worden. Dus als de journalistiek daarbij wil helpen, moet er eerst achter de schermen plaatsgemaakt worden voor nieuwe perspectieven. Je krijgt dan heel andere verhalen, bredere verhalen die heel Nederland aangaan. Naar mijn weten is er bij dertien verschillende omroepen op dit moment maar één eindredacteur van kleur werkzaam bij een talkshow. En als ik nu naar de School voor Journalistiek zou gaan, ben ik benieuwd wie lesgeeft en wie de studenten zijn, en of dat echt een weerspiegeling is van de maatschappij. Dus die meerstemmigheid, die culturele diversiteit waar het bij de NPO vaak over gaat, die kun je wel benoemen, maar je moet het ook dóen.”