Nicole Terborg was een ‘kweekje’, en weet nu eindelijk waarom

“Ik vond het heel spannend. Ik heb nog niet eerder een verhaal verteld wat zo dicht bij mij lag, maar ik voelde dat dit nu moest gebeuren. Ik wilde mijn moeder die vragen stellen”, zegt journalist Nicole Terborg (46) terwijl ze in de weer is met het koffiezetapparaat in haar woning in Amsterdam-Zuidoost. Terborg maakte een podcastreeks over ‘kweekjes’ (Sranantongo: kwekipikin), kinderen die een tijd bij familieleden of pleegouders werden ondergebracht.

Op haar dertiende werd Terborg, als enige uit haar gezin, een kweekje. Waarom wist ze lang niet. Binnen de Afro Surinaamse gemeenschap is het taboe om te vragen naar de reden dat je een kweekje bent geweest. “En dat terwijl mijn moeder en ik heel open zijn naar elkaar. We praten wel tien keer per dag, ze woont naast mij. En toch durfde ik die vraag lang niet te stellen.” Ze vindt het spannend wat de podcast mogelijk los kan maken in de familie en in de relatie met haar ouders, die ze niet op het spel wil zetten.

Autoritaire opvoeding

Terborg groeide op in het Brabantse dorpje Cuijk, in een gezin met een moeder, vader, een oudere zus en een tweelingbroer. Als ze dertien jaar oud is scheiden haar ouders. Haar moeder, theatermaker en actrice Jetty Mathurin, staat op dat moment aan het begin van haar carrière. Haar ouders besluiten dat Nicole als enige bij haar tante in Amsterdam moet gaan wonen. “Die was destijds 29 jaar en had net haar eerste baan als verpleegkundige. Ik ging bij haar wonen in haar tweekamerwoning in het centrum van Amsterdam. We sliepen samen in een bed en ik ging naar een nieuwe school.”

Haar tante was “heel lief”, zegt Terborg, maar toch voelde ze zich eenzaam, in de buurt en op haar nieuwe school. “Ik schaamde me er ook voor dat ik geen eigen kamer en eigen bed had.” Terborg blijft tot haar achttiende ze bij haar tante. Daarna ging ze op zichzelf wonen. Naar haar ouderlijke huis keert ze niet meer terug. De vraag waarom zij nou naar Amsterdam moest, bleef jarenlang onbeantwoord, en ze durft het ook niet ter sprake te brengen.

“Veel Surinamers kregen een autoritaire opvoeding en bij een autoritaire opvoeding hoort dat je je ouders niet bevraagt. Je gaat niet in discussie, je gaat niet overleggen. Je weet dat zij het beste met je voorhebben”, legt Terborg uit. Ze zegt dat het niet de bedoeling is dat je de vuile was buiten hangt. “Wij spreken van inbere tori, de buikverhalen. Niet alles wordt besproken en veel blijft binnenshuis. Je hangt de vuile was niet buiten want in een samenleving waar je al moet knokken voor je plek ga je al helemaal mensen geen munitie geven.”

Interview gaat verder onder de illustratie.

Illustrator Rossel Chaslie maakte een illustratie bij Terborgs podcastreeks.

Zelfbescherming

Terborg heeft bovendien het idee dat het taboe zijn oorsprong zou kunnen hebben in de tijd van de slavernij. “Dat gruwelijke systeem waar we in zaten heeft invloed gehad opdat jij niet alles gaat vertellen. Die geheimhouding is ook een soort zelfbescherming geweest.”

Voor haar documentaire sprak Terborg met verschillende experts, zoals sociologen, cultureel antropologen en historici. Dat gaf haar een breder perspectief op waar het gebruik vandaan kwam. “Veel kinderen zaten tijdens de trans-Atlantische slavernij al niet bij hun biologische ouders omdat hun ouders vermoord, afgeranseld of verkocht konden worden. Er was een krioro mama, een oudere vrouw die niet meer kon werken en dan voor de kinderen zorgden. Kweekje is een informeel pleegzorgsysteem.”

De gewoonte je kinderen onder te brengen bij familie vindt niet alleen in Suriname plaats, maar op meerdere plekken in de wereld. Terborg legt uit hoe dat komt: “Het is een overlevingsstrategie en ontstaat overal in de wereld waar mensen het moeilijk hebben, de zorg moeten delen en niet op een overheid kunnen rekenen.” Terborg is inmiddels zelf moeder van drie kinderen en kan zich niet voorstellen dat ze één van haar kinderen voor langere tijd zou onderbrengen bij familie. “De generaties voor mij konden niet anders dan de zorg te spreiden en ik kan het mij nu permitteren om vragen te stellen. Deze serie is een intergenerationeel gesprek.”

Het ‘gevoelige kind’

Wie de documentaire beluistert, merkt dat Terborg de directe confrontatie met haar ouders niet schuwt. Af en toe is het ongemak dat rond het taboe hangt voor de luisteraar bijna tastbaar. Maar uiteindelijk weet Terborg haar antwoord te krijgen: “Ik was het ‘gevoelige kind’ in ons gezin. Ik was altijd aan het zorgen voor anderen en had zelfs de bijnaam Mami. Toen mijn ouders gingen scheiden wilde mijn moeder dat er voor mij werd gezorgd. Maar wat ook speelde: ze wilde even geen verantwoordelijkheid dragen voor mij. Mijn moeder vertelt ook dat zij van binnen voelde dat ik naar Amsterdam moest, dat kan een spirituele verklaring hebben vanuit de Afro-Surinaamse winti. De journalist in mij vindt dat ik dat moet uitleggen, maar hoe geef ik woorden aan iets wat niet tastbaar is? Bovendien wilde ik met deze podcast juist stoppen met al dat uitleggen. Wie het snapt, snapt het. Punt.”

Tijdens het maken van het podcastserie leert Terborg over de migratiegeschiedenis van Surinamers naar Nederland, gaat zelf naar Suriname en bezoekt plantage Berlijn waar haar familie als tot slaaf gemaakten hebben gewoond en gewerkt. Ze heeft het maakproces als helend ervaren. “We moeten onze verhalen zelf gaan optekenen. Ik vind het een verhaal van liefde en van kracht dat wij manieren en strategieën hebben bedacht om te overleven en verder te gaan. Maar nu zijn we voorbij het overleven en wil ik het gesprek openbreken.”