Dergelijke voorbeelden heeft theatermaker en schrijver Sadettin Kirmiziyüz (1982) in overvloed, van situaties waarin hij geconfronteerd werd met identiteit en racisme. In zijn nieuwe voorstelling neemt hij zijn publiek mee langs een chronologische opsomming van die ervaringen. Als acteur, theatermaker en artistiek leider van stichting Trouble Man maakte hij verschillende voorstellingen over identiteit, migratie en integratie. Hij was altijd al geboeid door zijn eigen identiteit als ‘migrantenkind’, geboren en getogen in Zutphen. Met de jaren zijn de voorstellingen minder luchtig, meer beladen geworden. Zo maakte hij in 2015 de voorstelling ‘De radicalisering van Sadettin K.’, waarin hij met de gedachte speelt om af te reizen naar Syrië.
“Op het moment dat ik vader werd. Ik heb een zoontje, hij is inmiddels vier. In eerdere shows hield ik een schild op van moppen en grappen om onderwerpen als radicalisering luchtig te houden. Mijn gedachte destijds was: mij deert het niet, want ik kan er zelf mee omgaan. Ik gebruikte de lach als instrument. Maar tijden zijn veranderd. Racisme en identiteit zijn nu op een andere manier bespreekbaar – iedereen vindt er iets van. En nu ik een zoontje heb, denk ik zelf ook anders over deze thema’s dan een paar jaar geleden.”
“Racisme en identiteit zijn nu op een andere manier bespreekbaar
“Nu ik een school moet uitzoeken voor mijn zoontje zoek ik er een die niet te wit is, maar ook niet te zwart. Mijn zoontje heeft mijn achternaam, maar nu vraag ik me opeens af: is dat wel slim geweest? Dat is natuurlijk vreselijk om te denken.”
Je denkt meer na over de wereld waarin je kind moet leven?
“Ja, ik ben daar veel actiever mee bezig dan vroeger. Ik projecteer die vraag overal op. Zo heb ik net een huis gekocht met mijn vriendin, wat natuurlijk veel gedoe met zich meebrengt. En als er een boos telefoontje naar de makelaar gepleegd moet worden, vraag ik toch of mijn vriendin – Nederlands zonder migratieachtergrond – dat kan doen. Een boze Anne, Fleur of Marieke komt anders over dan ‘Hallo met Sadettin, wat krijgen we nou?!’. Dan ben ik toch de boze Turk die belt.”
“Ik koop voor een paar ton een huis, wil je alsjeblieft mijn naam uit je hoofd leren?
Je nieuwste voorstelling, Citizen K., gaat over identiteit, een terugkerend onderwerp in je werk. Waarom is het opnieuw nodig dat onderwerp aan te kaarten?
“Ik dacht eigenlijk dat ik klaar was met het thema identiteit. De laatste keer dacht ik: ik heb mijn zegje gedaan, de wereld kan gered zijn wat mij betreft, maar ik ben er klaar mee. Dat bleek anders. Ik bevind me in een andere fase van mijn leven. Het gesprek over identiteit is geëvolueerd, waardoor je meer kunt raken. Mijn vader snapt bijvoorbeeld niet dat ik hiermee bezig ben. ‘Maak een leuke voorstelling waar mensen om kunnen lachen’, zegt hij. Het lijkt hem moeilijk dat ik er zo bewust mee bezig ben, hij snapt niet dat ik het opzoek. Maar zo werkt dat niet voor mij: op momenten dat ik er níet bewust mee bezig ben is het er ook.”
“Francis Fukuyama’s1definitie van identiteit komt het dichtst bij mijn definitie. Namelijk: wat het diepst in je zit, los van je uiterlijkheden en gedragingen. Waar je je het meest thuis bij voelt, wat je wil uitdragen en wat je wil dat je omgeving erkent; dát is voor mij identiteit. Mijn identiteit is op dit moment vooral vader. Maar het is fluïde. Als ik terugga naar Zutphen, en langs de IJssel rijd, denk ik ‘dit ben ik’. En soms ben ik ook een ongelooflijke Turk, als ik bijvoorbeeld Turkse muziek hoor of Turkse literatuur lees.”
“Mijn identiteit bestaat uit meerdere lagen
Dacht je altijd al op deze manier na over je eigen identiteit?
“Ik was niet per se bezig met mijn identiteit, maar ik was me wel erg bewust van de vooroordelen die er waren – en vooral met het niet bevestigen van die vooroordelen. Toen ik op de middelbare school in Zutphen zat zei mijn vader altijd ‘Ga niet de Turk uithangen’, ofwel doe niets waardoor mensen kunnen zeggen ‘zie je wel’. Stijg boven jezelf uit.”
“Hoeveel liters bier ik ook drink, hoe netjes ik ook praat: ik zal altijd de ander blijven
“We worden steeds meer als etnische groepen gezien, en aangesproken op factoren als ras, seksuele geaardheid en afkomst. Er is in de afgelopen jaren ruimte ontstaan voor bijvoorbeeld de uitspraken van Baudet – waar hij twintig jaar geleden de cel voor was ingegaan. Het proces van identiteiten die steeds meer botsen en de opkomst van extreemrechts heeft volgens Fukuyama te maken met je thymos: dat waar je eergevoel en je zucht naar erkenning zit. Dit geldt voor verschillende groepen, van PVV’ers tot feministen. Ze willen gehoord worden, en willen laten zien dat ze bestaan. De monddode minderheid van de generatie van mijn vader krijgt nu meer en meer een stem.”
“Het idee heerst dat je niets meer mag zeggen. Maar in tegendeel: je mag alles zeggen, graag zelfs. Alleen moet je accepteren dat mensen dingen terugzeggen. Daar waar mensen vroeger ‘laat maar’ dachten, is dat nu veranderd. Dit punt van identiteitspolitiek heeft lang op zich laten wachten. Maar nu de heersende groep, namelijk de witte heteroseksuele man, zich steeds meer aangesproken voelt en gewezen wordt op zijn privilege en machtspositie, is de tijd rijp.”
Hoe zie jij de toekomst van identiteitspolitiek?
“Wat ik zelf merk zijn de een-op-een gesprekken met mensen, meer empathie. Mensen willen een dak boven hun hoofd, eten en drinken en dat hun kinderen gezond zijn. Maar op het moment dat je voor een politieke partij staat, lijkt dat een-op-een contact te verdwijnen. Dan wordt het een spel.”
“Ik weet niet of onze generatie het nog gaat redden om dit te kantelen, maar ik denk wel dat de volgende generatie dit kan. Identiteit gaat nog veel belangrijker worden, en zal meer en meer botsen. Iedereen is zo bezig met wie hij of zij is, en waar hij of zij vandaan komt. Mijn vrienden hadden het laatst over zo’n DNA-test, om erachter te komen wie je bent. Maar ik denk dan: je weet toch wie je bent? Waarom willen we nog dieper zoeken, tot aan je DNA? Dat is erg tekenend voor deze tijd.”
De theatervoorstelling Citizen K. is vanaf 3 april te zien in theaters door heel Nederland.
- Francis Fukuyama (1952) is een Amerikaans socioloog, politicoloog, filosoof en hoogleraar. Hij staat bekend als neoconservatief denker. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
