Geslachtsregistratie: M, V, X of helemaal niks?

In Roermond bepaalde een rechter dat Leonne Zeegers (57) zich mag registreren als iemand bij wie het geslacht niet kon worden vastgesteld. Zeegers, die werd geboren met een intersekse-conditie, is de eerste Nederlander die officieel als ‘genderneutraal’ door het leven gaat.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
De uitspraak betekent niet dat Leonne Zeegers meteen een paspoort met een X erin krijgt. Om iemand te kunnen registreren als derde gender (‘X’) is een wetswijziging nodig. Op korte termijn is dat niet mogelijk, dus koos de rechter ervoor om Zeegers als ‘geslacht kon niet worden vastgesteld’ te registreren. Dat wordt nu ook al mogelijk wanneer een kindje geboren wordt bij wie het geslacht niet onmiddellijk duidelijk is.

Niet iedereen M of V

De meeste mensen met een intersekse-conditie voelen zich man of vrouw, maar hebben fysieke kenmerken die niet ‘typisch’ mannelijk of ‘vrouwelijk' zijn

Met de uitspraak roept de rechtbank van Roermond de wetgever op om wetgeving te maken die alle genderneutrale personen tegemoetkomt. Sommige landen waaronder Australië, Nepal en Canada, hebben al een X in het paspoort geïntroduceerd. Meestal komen deze opties er na aandringen van belangenverenigingen die opkomen voor de rechten van transgenders en non-binaire mensen. Aan de rechten van intersekse-personen wordt vaak voorbijgegaan. Net dat maakt de uitspraak in de zaak van Leonne Zeegers bijzonder.

Toen Zeegers in 1961 werd geboren in het Limburgse dorpje Swalmen, was het voor de ouders en dokters niet duidelijk of er een jongen of een meisje ter wereld was gekomen. Destijds werd er in zulke gevallen gesproken over ‘hermafroditisme’; tegenwoordig gebruiken artsen de term ‘intersekse’ of het medischer ‘DSD’ (Differences of Sex Development). De meeste mensen met een intersekse-conditie voelen zich nadrukkelijk man of vrouw, maar hebben fysieke kenmerken die niet helemaal als ‘typisch’ mannelijk of ‘vrouwelijk’ worden beschouwd. Denk aan meisjes met XY-chromosomen en zonder baarmoeder, maar ook mannen van wie de penis kleiner is dan verwacht, of van wie de plasbuis op een andere plek uitmondt dan gebruikelijk.

De ouders van Zeegers kozen ervoor om hun kind niet te laten opereren aan haar ‘afwijkende’ geslachtskenmerken. De baby werd Leon genoemd en opgevoed als een jongen. Leon was groot en sterk, en zolang niemand in zijn onderbroek keek, viel het niet op dat Leon zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken had. Niemand wist ervan.

Leon nam de naam Leonne aan en wilde met ‘zij’ en ‘haar’ worden aangesproken

Naarmate Zeegers ouder werd, begon hij zich meer vrouw te voelen en zich als vrouw te kleden. Leon nam de naam Leonne aan en wilde met ‘zij’ en ‘haar’ worden aangesproken. Bepaalde kenmerken die we als ‘typisch vrouwelijk’ omschrijven had ze altijd al gehad, zoals borsten en een gladde huid zonder baard. In 2001 onderging Zeegers een operatie om ook wettelijk erkend te kunnen worden als vrouw; tot 1 juli 2014 moest er aan bepaalde medische eisen voldaan worden voordat iemand officieel zijn of haar geslacht kon aanpassen.

In een interview met de Britse krant The Guardian omschrijft Zeegers zichzelf als genderfluïde: ‘Ik heb het leven aan beide kanten geleefd; soms voel ik me een man, soms voel ik me een vrouw, soms voel ik niets.’ Zeegers wilde dat haar paspoort haar situatie zou reflecteren. Twee jaar lang vertegenwoordigde ze zichzelf in een rechtszaak waarin ze bewijsmateriaal moest voorleggen, inclusief expliciete anatomische foto’s om te bewijzen dat haar biologische geslachtskenmerken en genderidentiteit beiden niet in de hokjes M of V passen.

Het verschil tussen geslacht en genderidentiteit

Dat er een onderscheid is tussen biologische geslachtskenmerken en genderidentiteit weten veel mensen niet. En ook het recht houdt er geen rekening mee. Onderzoek van jurist Pieter Cannoot, verbonden aan de Universiteit van Gent, toont aan dat die juridische en maatschappelijke onwetendheid een van de voornaamste bronnen is van schendingen van de rechten van mensen met een intersekse-conditie.

Dat zit zo: geslacht verwijst naar de biologische geslachtskenmerken van een persoon, die bij de meeste mensen op een wetenschappelijke manier kunnen worden vastgesteld aan de hand van chromosomen, genen, hormonen en duidelijke lichamelijke kenmerken. Maar voor de 2 procent van de bevolking die wordt geboren met een intersekse-conditie, geldt dit niet. Het zijn kinderen met andere chromosomen, reproductieve organen, geslachtsklieren of genitaliën dan typisch verwacht voor jongens of meisjes.

Zowel geslacht als gender zijn tot op zekere hoogte maatschappelijke constructies

Geslacht is iets anders dan genderidentiteit. Genderidentiteit verwijst naar de innerlijke beleving van gender, het gevoel man of vrouw te zijn (of beide of geen van beide). Het is een sociale identiteit die vooral wordt beïnvloed door externe factoren zoals opvoeding, cultuur en de invloed van stereotypen. Gender wordt gedefinieerd door wat volgens de wereld om ons heen typisch mannelijk of vrouwelijk is. Voor sommige mensen vallen hun biologische geslacht en hun gender niet met elkaar samen, zoals bij transgenders. Iemand heeft bijvoorbeeld een mannelijk geslacht, maar identificeert zich als vrouw.

Jurist Pieter Cannoot: “Zowel geslacht als gender zijn tot op zekere hoogte maatschappelijke constructies. Het komt erop neer dat grote delen van de samenleving enkel het mannelijke en vrouwelijke geslacht en enkel de mannelijke en vrouwelijke genderidentiteit erkennen. Die constructies beantwoorden echter niet ten volle aan de menselijke realiteit.” Het recht gaat er bij de geboorteregistratie vanuit dat beiden samenvallen.

Geen genderneutraliteit, maar gendervrijheid

De registratie is achterhaald

Met de kennis die we tegenwoordig over geslacht en gender hebben, is de registratie zoals we die nu kennen achterhaald. We registreren bijvoorbeeld op basis van geslachtskenmerken dat een baby een jongen is, terwijl het kan zijn dat dit kind zich later vrouw voelt. Het biologische geslacht wordt dus geregistreerd, maar iemands genderidentiteit kun je bij geboorte niet vaststellen, en daar wordt op het paspoort geen rekening mee gehouden.

Cannoot: “We zouden eigenlijk een onderscheid moeten maken tussen geslachtsregistratie – wat een zuiver medisch gegeven is bij de geboorte – en genderregistratie, op basis van zelfidentificatie, wat enkel nut heeft op het moment dat een persoon zich bewust is van het eigen gender. Indien verplichte genderregistratie zou blijven bestaan, zou die in België bijvoorbeeld kunnen plaatsvinden als iemand 12 jaar wordt, de leeftijd waarop Belgen voor het eerst een verplichte identiteitskaart hebben.”

Problematisch voor mensen met intersekse-conditie

Vanwege de druk om het kind binnen ‘m/v’ te laten passen, laten ouders soms vlak na geboorte niet-medisch noodzakelijke reconstructies uitvoeren

Specifiek voor kinderen die, zoals Zeegers, geboren worden met een intersekse-conditie is de registratie zoals we die nu kennen problematisch, zegt Cannoot. Als we ervan uitgaan dat de registratie het geslacht weergeeft, is de binaire invulling ‘m/v’ niet correct, aangezien er ook mensen zijn met een combinatie van geslachtskenmerken.

Ouders voelen een grote druk om bij de geboorte zelf te weten en aan anderen te kunnen vertellen of hun kind een jongen of een meisje is. Bij sommige varianten van intersekse-condities is het onduidelijk of een kind vooral de kenmerken van een jongen of van een meisje heeft. Vanwege de druk om het kind zo goed mogelijk in de binaire invulling ‘m/v’ te laten passen, en er zoals andere jongens of meisjes uit te laten zien om sociale inclusie te optimaliseren, laten ouders soms vlak na de geboorte niet-medisch noodzakelijke reconstructie-operaties uitvoeren, zonder dat het kind daarover mee kan beslissen. Denk aan het verkleinen van een clitoris omdat die groter is dan bij andere meisjes of het opereren van een penis zodat een jongen rechtopstaand kan plassen.

X is geen oplossing

De Duitse overheid dacht al in 2013 de oplossing gevonden te hebben voor onnodige en risicovolle operaties bij kinderen met een intersekse-conditie. Duitsland maakte het toen mogelijk om de geslachtsregistratie van een kind blanco te laten. De gedachte hierachter was dat geslachtsoperaties bij kinderen zo uitgesteld kunnen worden totdat een kind oud genoeg is om te kunnen communiceren over welke genderidentiteit het heeft. Of dat er zelfs helemaal niet geopereerd moet worden als het kind later verkiest om die blanco registratie onveranderd te laten – hoewel de meerderheid van de mensen met een intersekse-conditie zich wel volledig man of vrouw voelt. Slechts een klein deel van de toch al kleine groep identificeert zich als non-binair.

Ondanks de goede bedoelingen van de Duitse overheid bleek voor mensen met een intersekse-conditie de blanco registratie geen oplossing. Om te beginnen werd door de Duitse wetswijziging de blanco registratie een verplichting voor kinderen met een intersekse-conditie. Deze verplichting is discriminerend, betoogt arts Nina Callens, die onderzoek doet naar intersekse-condities: “Als dat openlaten alleen verplicht is voor intersekse-kinderen en niet voor andere kinderen, dan is het in zekere zin een discriminerende maatregel en een label dat het kind te pas en te onpas kan ‘outen’.” Omdat ouders willen voorkomen dat hun kind door de geslachtsregistratie ‘ge-out’ zou worden als intersekse, bestaat er een risico dat zij sneller overgaan op medische ingrepen, zodat een kind toch als M of V geregistreerd kan worden.

Waar staat die X nu eigenlijk voor? Intersekse? Derde gender optie? Onbekend? Gender-nonconform?

Daarnaast is het niet duidelijk waar deze blanco optie nu precies voor staat, wat verwarring en misconcepties in de hand werkt. Derde opties zoals X en ‘blanco’ dreigen een vergaarbak te worden, waarschuwt Callens: “Waar staat die X nu eigenlijk voor? Intersekse? Derde gender optie? Onbekend? Gender-nonconform? Of dat het geslacht gewoon niet is geregistreerd? Vaak wordt in die X een allegaartje gestopt; zowel sekse- als genderkwesties, en bij die verwarring is niemand gebaat.”

Die verwarring blijkt ook te bestaan in Pakistan – een conservatief land met een relatief progressief beleid rond transgenderrechten – waar al sinds 2012 een mogelijkheid bestaat om je als X te registreren. Weinig mensen maken gebruik van die optie. Wie kan kiezen, geeft vaak de voorkeur aan de M, want mannen hebben in Pakistan meer rechten en vrijheden. Weinig personen willen als X genoteerd staan in een land, of een wereld, die daar niet op voorbereid is. Op papier mag de optie in een aantal landen wel bestaan, maar zodra je een abonnement afsluit of een vlucht boekt, is er niets voorzien. Zolang de hele maatschappij op M en V is ingericht, lijkt een X vooral stigmatiserend te werken.

X is niet de enige optie

Maar naast het invoeren van een X, is er nog een andere mogelijkheid om iedereen tegemoet te komen die een geslacht of gender heeft dat niet in de hokjes M of V past. En dat is afschaffing van genderregistratie. Die optie is minder vergezocht dan het lijkt: verschillende onderzoeken, waaronder van Cannoot en van de studiedienst van de GroenLinks, laten zien dat dit praktisch prima uitvoerbaar is.

Cannoot: “Geslacht/gender hoeft geen deel meer uit te maken van de burgerlijke staat van de persoon, aangezien het noch geschikt is voor identificatie noch langer een element is dat bepalend is voor de rechtspositie van een persoon. Zolang de overheid dat echter niet erkent, zal registratie blijven plaatsvinden. De overheid zal immers de grenzen van de ‘hokjes’ en het aantal ‘hokjes’ willen blijven bepalen.”

In de maatschappij bestaan er nog wat struikelblokken en misconcepties. Bijvoorbeeld dat iedereen en alles straks ‘genderneutraal’ of ‘geslachtsloos’ moet zijn. Cannoot: “Het feit dat er geen registratie meer is, hoeft niet te betekenen dat mensen zich niet langer ‘man’ of ‘vrouw’ mogen voelen. Integendeel. De afschaffing erkent dat het niet toekomt aan de overheid om te beschikken over informatie die zo nauw verbonden is met de intieme identiteit en dat de overheid geen bepaalde identiteiten voorkeur geeft boven andere door geslacht/gender zelf toe te wijzen.”

De X moet betekenen dat het geslacht niet is geregistreerd, en niet dat de persoon zich als non-binair of derde geslacht identificeert

Ook internationale intersekse-organisaties roepen niet op om kinderen als X te registreren en bepleiten een einde aan genderregistratie. Miriam van der Have, medeoprichter en co-voorzitter van OII Europe (Organisation Intersex International Europe), is voorstander van een X in het paspoort voor mensen die daar behoefte aan hebben. “Wij zetten ons daarvoor in op voorwaarde dat die X door iedereen gebruikt kan worden, en niet alleen door intersekse- en transpersonen. Bovendien moet de X betekenen dat het geslacht niet is geregistreerd, en niet dat de persoon zich als non-binair of derde geslacht identificeert.”

Wat zal de Nederlandse wetgever doen?

Van der Have, die een lans brak voor mensen met een intersekse-conditie door op televisie voor haar eigen diagnose uit te komen, is van mening dat het nog beter zou zijn mocht de overheid geslachtsregistratie afschaffen: “Een kenmerk registreren doe je om onderscheid te maken en dat is volgens de grondwet verboden. Registratie dient dus geen enkel doel.” In de mede door het NNID (Nederlands Netwerk Intersekse/DSD) en de OII opgestelde Verklaring van Malta staat dat sekse of gender, net zoals ras of religie, in de toekomst voor niemand nog een categorie op geboorteakten of identificatiedocumenten mag zijn.

Op aandringen van het COC is het voornemen om verplichte geslachtsregistratie af te schaffen in het regeerakkoord opgenomen. Voorlopig is het afwachten wat de Nederlandse wetgever gaat doen naar aanleiding van de uitspraak van de rechtbank in Roermond in de zaak van Zeegers. Van der Have: “Samen met Transgender Netwerk Nederland en COC Nederland overlegt NNID met het ministerie van Justitie & Veiligheid over een betere regeling voor de geslachtsregistratie van zowel intersekse- als transpersonen. We hopen dat later dit jaar meer bekend wordt.”

Dit artikel is gemaakt met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons