Geen genderneutraliteit, maar gendervrijheid

Op dit moment zijn er in Nederland enkele tientallen mensen met een dergelijke registratie. In de meeste gevallen vluchtelingen die geen geboorteakte konden overleggen, waardoor de rechter oordeelde dat het geslacht niet kon worden vastgesteld. Andere gevallen betreffen enkele kinderen geboren met een intersekse-conditie, voor wie de ouders geen geslachtelijke keuze konden maken. Maar dit gebeurde altijd via de rechter en op basis van een medische beoordeling. Bovendien had deze wettelijke bepaling alleen betrekking op intersekse-personen en is zo nauw gedefinieerd dat zelfs die groep er nauwelijks een beroep op kon doen. Was het geslacht eenmaal door derden vastgesteld, dan kon de persoon in kwestie niet op latere leeftijd alsnog voor een ‘X’ kiezen. Nooit eerder lukte het een volwassen Nederlander een ‘X’ op het paspoort toegewezen te krijgen.

Het besluit van de Limburgse rechtbank van 28 mei stapt hier voor het eerst voorzichtig vanaf.

Voor het eerst hoefde iemand niet middels een medisch dossier het geslacht aan te tonen. In 2007 werd een verzoek tot een non-binaire genderstatus nog door de rechtbank afgewezen. Elf jaar later oordeelt de rechtbank dat er sprake is ‘van een inbreuk op het privéleven, het zelfbeschikkingsrecht en de persoonlijke autonomie van belanghebbende nu belanghebbende zich niet als genderneutraal kan laten registreren’. Hiermee erkent de rechter voor het eerst dat een mens zelf over zijn eigen geslachtsregistratie zou moeten gaan en daarin niet beperkt zou moeten worden tot man of vrouw.

Maar niet voor de Roermondse rechter. “Wat de rechter in deze uitspraak eigenlijk stelt is dat er geen onderscheid te maken valt tussen gender en geslacht”, legt Sophie Schers uit, beleidsmedewerker politieke belangenbehartiging bij Transgender Netwerk Nederland (TNN) en actief binnen GroenLinks. In de hoedanigheid van politiek lobbyist ijvert ze al jaren voor afschaffing van geslachtsregistratie. “Ja, er bestaat zoiets als genderidentiteit en er zijn biologische geslachtskenmerken. Maar die laatste zijn dat slechts omdat wij een geslacht toekennen aan die kenmerken. De kenmerken zelf hebben geen geslacht. Ze zijn gewoon het gevolg van biologische ontwikkelingen in het lichaam.”

Na zo lang ploeteren voor erkenning van mijn mannelijkheid hoef ik nu niet opeens een ‘X’ in mijn paspoort. Wel had ik het prettig gevonden als kind met ‘X’ geregistreerd te zijn geweest en op latere leeftijd zelf een vrije keuze te hebben gehad – ook voor een niet-gespecificeerd geslacht. Dit sentiment delen Schers en Olave. “Ik kan me voorstellen dat met die neutrale registrering voor mijn ouders en omgeving duidelijk was geweest dat mijn gender niet voor mij kan worden bepaald”, zegt Olave. “Ik hoop dat ik ruimte zou hebben gehad mezelf te kunnen definiëren. Zoals ik op m’n twaalfde communie deed om te bevestigen dat ik katholiek was, was ik graag op diezelfde dag naar de gemeente gegaan om mijn gender te bepalen. In plaats daarvan groeide ik op in een omgeving die al bepaald had dat ik een jongetje was en dat koste wat kost moest worden. Ik zou hopen dat door afschaffing van deze vooraf opgelegde gender ik niet zo gewelddadig was opgevoed. Maar dit alles is een reconstructie van een verleden dat we nooit zullen kennen. Ik gun het zelf mogen definiëren, vormgeven, beleven en uitdragen van het eigen gender aan de nieuwe generaties. De maatschappij mag veel voorzichtiger omgaan met de genderidentiteit van haar kinderen.”

Ook Schers voorziet een risico aan ‘X’ als onzijdige genderstatus. “Het zou goed zijn als op basis van de wet niet alleen transgender- of interseksepersonen ruimte tot het kiezen van een niet-gespecificeerde geslacht krijgen (zoals nu met grote moeite met de interseksewet het geval is, M.S.), maar iedereen die een ander geslacht wil laten optekenen, ongeacht genderidentiteit. Dan is er sprake van echt zelfbeschikkingsrecht en voorkom je dat mensen met een ‘X’ in het paspoort apart gezet kunnen worden als transgender- en intersekse-personen.” Schers ijvert ook voor afschaffing van de geslachtsregistratie.

In discussies rond genderneutraliteit vragen media vaak transgender-personen die er niet blij mee zijn om een reactie. Veel transgender-persoon willen inderdaad niet genderneutraal worden aangesproken, maar naar hun eigenlijke geslacht. Mijn eigen genderbeleving maakt mij niet minder solidair met mensen die zich als gender queer, non-binair of a-gender omschrijven, of geboren zijn met een intersekse-conditie en nooit de keuze tot hun eigen geslachtelijke bepaling hebben gehad. “Die binaire transpersonen die om hun mening gevraagd worden rond kwesties over non-binaire personen en inclusie – dat iedereen naar het toilet kan gaan of gepaste documenten heeft – moeten zich afvragen hoe zij het zouden vinden als hun belangen werden behartigd en becommentarieerd door homoseksuele mannen”, merkt Schers fijntjes op. Volgens haar gaat het hier helemaal niet om genderneutraliteit, al wordt die term ook door de Limburgse rechter gebruikt. Dit onderstreept Olave: “Het gaat niet om neutraliteit, maar om gendervrijheid. Gender is niet neutraal. We leven niet in een maatschappij die neutraal met gender omgaat. Gloria Wekker schrijft over ras dat er sprake is van een ‘grammatica aan verschil’. Diezelfde gedachte is net zo goed van toepassing op gender. Naar mijn idee moeten we onszelf meer oriënteren op gendervrijheid. Het gaat er dus niet om dat iedereen doet alsof je als transgender-persoon genderneutraal bent, maar dat je de vrijheid hebt om zelf je eigen gender te identificeren en uit te dragen en dat dit door de staat gehonoreerd en erkend wordt.”

Schers: “Dat anderen over ons geslacht gaan moeten we niet hebben. Je moet geen mensen zitten keuren; toch is dat wat er nu gebeurt. Ik ben in de tijd dat de nieuwe transgenderwet uit 2014 in de maak was, boos geworden bij een overleg met het VUmc over hoe ze als deskundigen te werk wilden gaan. Er wordt veel macht gelegd bij mensen die niet met jouw zelfbeschikking bezig zijn maar met hun zorgvuldigheid, zoals je overal ziet in de transgenderzorg.” Hoe anders het kan toont Noorwegen. Daar kan een kind vanaf zes jaar zelf het eigen geslacht van man naar vrouw wijzigen (en andersom) via een online formulier. Daar komt geen diagnose, arts of psycholoog aan te pas.