De strijd om de overtijdpil: anticonceptie of abortus?

De medische middelen voor een overtijdsbehandeling worden nu alleen geleverd aan ziekenhuizen en klinieken die volgens de Wet Afbreking Zwangerschap (de ‘Wafz’) een vergunning hebben. De overtijdsbehandeling staat in die wet echter niet beschreven als abortus. Toch is de behandeling strafbaar voor (niet-bevoegde) huisartsen, zo luidt het beleidsstandpunt van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De overheid wijst daarbij op artikel 296 in het Wetboek van Strafrecht, dat stelt dat afbreking van een zwangerschap door een niet-bevoegde arts strafbaar is.

Artsenfederatie KNMG stelde in 2015 dat het vanuit medisch, psychologisch en sociaal oogpunt wenselijk is dat huisartsen de overtijdpil mogen voorschrijven. In 2016 nam het Nederlands Huisartsen Genootschap ook dat standpunt in: op basis van medische wetenschappelijke kennis achtten zij huisartsen kundig om de overtijdsbehandeling veilig en effectief toe te passen, maar de wet maakt dat ingewikkeld, schreven ze. Zie ook dit opiniestuk van twee huisartsen bij Medisch Contact, uit 2013, die pleiten voor de overtijdsbehandeling bij de huisarts.

De overheid geeft namelijk aan, volgens haar interpretatie van artikel 296 in het Wetboek van Strafrecht, dat (huis)artsen die zonder de benodigde Wafz-vergunning de overtijdbehandeling uitvoeren strafbaar zijn – hetzelfde geldt voor apothekers of groothandels die zonder vergunning over het middel beschikken.

Een huisarts zou voor veel vrouwen2 namelijk toegankelijker en vertrouwder zijn dan een kliniek of ziekenhuis. Bovendien zou er in de huisartsconstructie ook mogelijkheid zijn tot vergoeding. De overtijdbehandeling wordt momenteel door de meeste zorgverzekeraars volledig vergoed bij abortusklinieken en ziekenhuizen (bij ziekenhuizen gaat de vergoeding wel van het eigen risico af).

De eisers willen dat de overheid officieel erkent dat een overtijdbehandeling uitgevoerd door een huisarts niet strafbaar is. De eerste dagvaarding werd in september vorig jaar verworpen door de rechtbank; deze week gaan de eisers in hoger beroep.

De eisers stellen dat het strafbaar stellen van de behandeling door niet-bevoegde artsen volgens artikel 296 van het Wetboek van Strafrecht onterecht is, aangezien de overtijdbehandeling niet expliciet in onze abortuswet staat. Bureau Clara Wichman en de andere eisers verwijzen in hun dagvaarding naar eerdere juridische uitspraken van bijvoorbeeld de Hoge Raad en de Raad van State, die respectievelijk beredeneren dat de overtijdbehandeling niet onder de Wafz valt en dat er voor die behandeling dan ook geen vergunning nodig is.

Het tegenargument van de overheid is dat toen de Wafz in 1984 geschreven werd, het vaststellen van een zwangerschap medisch lastiger was, en het daarom logisch is dat de wet niet nadrukkelijk over de overtijdbehandeling spreekt als zwangerschapsafbreking. Omdat we zwangerschap tegenwoordig in een eerder stadium kunnen signaleren en omdat artikel 296 spreekt over een vermoedelijke zwangerschap, is de overtijdbehandeling wél strafbaar (met uitzondering van bevoegde ziekenhuizen en klinieken), aldus de Staat.

Daarnaast oordeelde de rechtbank dat moet worden aangenomen dat de bedoeling van de wetgever is geweest om artsen die de overtijdbehandelingen buiten een ziekenhuis of kliniek met een Wafz-vergunning toepassen, strafbaar te stellen op grond van artikel 296 van het Wetboek van Strafrecht. Onderdeel van dat artikel is dat zwangerschap niet vast hoeft te staan, en dat dus ook bij het vermoeden van zwangerschap strafbaarheid geldt, zo benadrukte de rechtbank.

De eisers verloren de dagvaarding bij de rechtbank in 2017, en zijn in hoger beroep gegaan bij het Gerechtshof in Den Haag. Deze week, op donderdag 13 december, vindt de zaak tegen de Staat plaats – inclusief protest vooraf van onder andere de feministische organisatie De Bovengrondse. De strijd om de overtijdpil lijkt nog niet gestreden.