Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Op OneWorld werd onlangs gepleit om te stoppen met het woord duurzaam. “We worden zo vaak met het woord ‘duurzaamheid’ om de oren geslagen dat het inmiddels weinig meer is dan een modewoord — een populaire term die in zoveel verschillende contexten wordt gebruikt dat de betekenis ervan verloren is gegaan”, schreef de auteur.
Over de betekenis duurzaamheid bestaat inderdaad veel verwarring. Iedereen houdt er zo zijn eigen betekenis op na en bedrijven gebruiken het woord te pas en onpas om hun producten te promoten.
Toch zit er ook een andere kant aan het woord, stelt Schouwenburg, onderzoeker duurzaamheid aan de Universiteit Utrecht. Hij wilde weten waarom er zoveel verwarring is ontstaan rondom de betekenis van het woord en zocht uit wanneer het begrip duurzaamheid is bedacht, door wie en met welke reden.
Steeds meer mensen ergeren zich aan het woord duurzaamheid. Het is een loos begrip geworden.
“Het is heel verwarrend dat er zoveel verschillende definities voor het begrip zijn. Maar je kan het ook anders zien: juist omdat het zo’n vaag begrip is, en de definitie niet vastligt, maakt het samenwerkingen en het voeren van gesprekken over duurzame thema’s tussen politici, activisten en het bedrijfsleven makkelijker. Doordat het begrip zo vaag is, kan iedereen er iets in kwijt, zonder dat het partijen afschrikt. Er wordt nu nog steeds over natuur gepraat met een land als Brazilië, om maar een voorbeeld te noemen. Of kijk naar het energieakkoord waar Shell en Greenpeace nu met elkaar om de tafel zitten. Het is heel waardevol bij internationale debatten.”
“Het is heel verwarrend dat er zoveel verschillende definities voor het begrip zijn. Maar je kan het ook anders zien: juist omdat het zo’n vaag begrip is, en de definitie niet vastligt, maakt het samenwerkingen en het voeren van gesprekken over duurzame thema’s tussen politici, activisten en het bedrijfsleven makkelijker. Doordat het begrip zo vaag is, kan iedereen er iets in kwijt, zonder dat het partijen afschrikt. Er wordt nu nog steeds over natuur gepraat met een land als Brazilië, om maar een voorbeeld te noemen. Of kijk naar het energieakkoord waar Shell en Greenpeace nu met elkaar om de tafel zitten. Het is heel waardevol bij internationale debatten.”
Hoeveel verschillende definities van duurzaamheid zijn er eigenlijk?
“In de jaren negentig verscheen een overzichtsartikel waarin meer dan zeventig definities van duurzaamheid werden gegeven. Inmiddels zullen het er veel meer zijn. Sommige richten zich op bosbeheer en biodiversiteit, andere gaan over economische groei en weer andere richten zich meer op de sociale kant, waar mensenrechten en gelijkheid centraal staan.”
“In de jaren negentig verscheen een overzichtsartikel waarin meer dan zeventig definities van duurzaamheid werden gegeven. Inmiddels zullen het er veel meer zijn. Sommige richten zich op bosbeheer en biodiversiteit, andere gaan over economische groei en weer andere richten zich meer op de sociale kant, waar mensenrechten en gelijkheid centraal staan.”
“Er bestaan meer dan zeventig definities van duurzaamheid
Waar komt de term vandaan?
“Duurzaamheid komt van het Engelstalige concept sustainable development. In 1980 verscheen voor het eerst een beleidsdocument over natuurbescherming waarbij het woord zelfs in de ondertitel stond. In die tijd werd duurzaamheid dus met name gebruikt in de context van natuurbescherming en biodiversiteit. De ecologen pleitte voor duurzame ontwikkeling; een vorm van economische ontwikkeling die niet ten koste ging van natuur en milieu.
“Duurzaamheid komt van het Engelstalige concept sustainable development. In 1980 verscheen voor het eerst een beleidsdocument over natuurbescherming waarbij het woord zelfs in de ondertitel stond. In die tijd werd duurzaamheid dus met name gebruikt in de context van natuurbescherming en biodiversiteit. De ecologen pleitte voor duurzame ontwikkeling; een vorm van economische ontwikkeling die niet ten koste ging van natuur en milieu.
We zijn nu ruim dertig jaar verder. Welke betekenis heeft duurzaamheid nu?
“Hoewel er veel verwarring is ontstaan over wat het nu precies betekent, is duurzaamheid in theorie een simpel idee. Het gaat in essentie om het vinden van een balans tussen sociale gelijkheid, milieubescherming én economische groei. Dat worden ook wel de drie p’s genoemd: people, planet en profit. Om het iets concreter te maken: je inzetten voor armoedebestrijding en een rechtvaardige wereld, terwijl de economie kan blijven groeien binnen de fysieke grenzen van wat de aarde kan dragen. Hierop is ook wel kritiek. Sommige wetenschappers stellen dat economische groei per definitie niet samengaat met bijvoorbeeld het milieu.”
“Hoewel er veel verwarring is ontstaan over wat het nu precies betekent, is duurzaamheid in theorie een simpel idee. Het gaat in essentie om het vinden van een balans tussen sociale gelijkheid, milieubescherming én economische groei. Dat worden ook wel de drie p’s genoemd: people, planet en profit. Om het iets concreter te maken: je inzetten voor armoedebestrijding en een rechtvaardige wereld, terwijl de economie kan blijven groeien binnen de fysieke grenzen van wat de aarde kan dragen. Hierop is ook wel kritiek. Sommige wetenschappers stellen dat economische groei per definitie niet samengaat met bijvoorbeeld het milieu.”
Dus wanneer ik een pot duurzame pindakaas koop, moet er voor alledrie aandacht zijn?
“Dat klopt. Als je er heel strict naar kijkt is het bijvoorbeeld niet duurzaam te noemen als er alleen een Rainforest Alliance-keurmerk opzit. In de praktijk zie je echter vaak dat er in supermarkten producten staan met verschillende keurmerken, die zich elk op één van de p’s richten. Als je kiest voor koffie met het Fairtrade-logo, kan het alsnog zo zijn dat er regenwoud is gekapt voor het aanleggen van de plantages.”
“Dat klopt. Als je er heel strict naar kijkt is het bijvoorbeeld niet duurzaam te noemen als er alleen een Rainforest Alliance-keurmerk opzit. In de praktijk zie je echter vaak dat er in supermarkten producten staan met verschillende keurmerken, die zich elk op één van de p’s richten. Als je kiest voor koffie met het Fairtrade-logo, kan het alsnog zo zijn dat er regenwoud is gekapt voor het aanleggen van de plantages.”
Duurzaamheid wordt nu veel gebruikt in de context van consumentengoederen en producten. Hoe is dit ontstaan?
“Nadat de commissie Brundtland (een wereldcommissie voor milieu en ontwikkeling) van de VN in 1987 een rapport publiceerde. Toen kreeg het begrip duurzaamheid een economische invulling. De focus van natuurbescherming verschoof naar die van het armoedevraagstuk, en de enige manier om dat op te lossen was door economische groei te creëren. Het idee van ‘sustainable consumption’ werd bijvoorbeeld besproken tijdens een VN-conferentie over Milieu en Ontwikkeling in 1992.”
“Nadat de commissie Brundtland (een wereldcommissie voor milieu en ontwikkeling) van de VN in 1987 een rapport publiceerde. Toen kreeg het begrip duurzaamheid een economische invulling. De focus van natuurbescherming verschoof naar die van het armoedevraagstuk, en de enige manier om dat op te lossen was door economische groei te creëren. Het idee van ‘sustainable consumption’ werd bijvoorbeeld besproken tijdens een VN-conferentie over Milieu en Ontwikkeling in 1992.”
“Duurzaamheid is in essentie een worsteling
Wat mij de laatste tijd opvalt is dat bedrijven met regelmaat hun producten omschrijven als ‘duurzamer’. Een T-shirt van duurzamer geproduceerd katoen bijvoorbeeld. Maar katoen is, als je kijkt naar het water- en pesticideverbruik, per definitie niet duurzaam. Is duurzamer niet gewoon een andere bewoording van minder slecht?
“Zo kan je het zien. De term duurzaam heeft een positieve connotatie, minder slecht klinkt niet zo positief. Als mensen duurzaam zien staan, hebben ze het idee dat ze een betere keuze maken. Commercieel is het daarom interessant om het woord te gebruiken. Het verkoopt. Dat is ook wel de kritiek op het begrip. Volgens sommige onderzoekers is de term misleidend geworden. Toch vraag ik mij af in hoeverre het slecht is dat bedrijven het gebruiken. Als bijvoorbeeld een Shell of een andere multinational in hun jaarverslag schrijven dat ze duurzaamheid belangrijk vinden, stellen ze zich in die zin kwetsbaarder op. Je kan ze er nu op aanspreken.”
“Zo kan je het zien. De term duurzaam heeft een positieve connotatie, minder slecht klinkt niet zo positief. Als mensen duurzaam zien staan, hebben ze het idee dat ze een betere keuze maken. Commercieel is het daarom interessant om het woord te gebruiken. Het verkoopt. Dat is ook wel de kritiek op het begrip. Volgens sommige onderzoekers is de term misleidend geworden. Toch vraag ik mij af in hoeverre het slecht is dat bedrijven het gebruiken. Als bijvoorbeeld een Shell of een andere multinational in hun jaarverslag schrijven dat ze duurzaamheid belangrijk vinden, stellen ze zich in die zin kwetsbaarder op. Je kan ze er nu op aanspreken.”
Wat heb je zelf met duurzaamheid?
“Ik vind dat je als individu een verantwoordelijkheid hebt om te doen wat je kan binnen de beperkingen die er zijn. Je kan in je eentje de wereld niet redden, maar dat betekent niet dat je daarom maar helemaal niets hoeft te doen. Ik ben zelf best extreem: ik heb geen auto, ik vlieg nooit, eet geen vlees. En ik doe veel onderzoek, zodat de overheid beter natuurbeleid kan maken. Hier in het Westen betekent duurzaam leven vooral dat je moet minderen. Dat je dingen moet laten. Je moet soms offers maken. Duurzaamheid is in essentie een worsteling.”
“Ik vind dat je als individu een verantwoordelijkheid hebt om te doen wat je kan binnen de beperkingen die er zijn. Je kan in je eentje de wereld niet redden, maar dat betekent niet dat je daarom maar helemaal niets hoeft te doen. Ik ben zelf best extreem: ik heb geen auto, ik vlieg nooit, eet geen vlees. En ik doe veel onderzoek, zodat de overheid beter natuurbeleid kan maken. Hier in het Westen betekent duurzaam leven vooral dat je moet minderen. Dat je dingen moet laten. Je moet soms offers maken. Duurzaamheid is in essentie een worsteling.”
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
