Afrofuturisme in opmars

Door de film Black Panther is het enorm populair: afrofuturisme. Deze vorm van science-fiction vindt ook een weg naar Europa. Morgen gaat de eerste Belgische afrofuturistische musical EUphoria in première. “Het helpt ontsnappen aan racisme.”

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Wat als er een energetisch veld neer zou dalen op het Afrikaanse continent? Een krachtveld dat iedereen buiten houdt? Europa, Amerika, zelfs Afrikanen in de diaspora. Hoe zou de wereld er dan uitzien? Dit toekomstbeeld onderzoekt Emma-Lee Amponsah (25) met de musicalfilm EUphoria.
De Rotterdams-Ghanese Amponsah is zenuwachtig en opgelaten tegelijk. Morgen gaat haar eerste grote productie in première. “We laten met deze musical zoveel onontdekt, jong, zwart talent zien!” De academicus en creatieveling vertrok naar België omdat ze verbinding zocht met andere Afropeanen; Europese jongeren met een Afrikaanse migratieachtergrond.

Samen met de Rwandees-Belgische historica Heleen Debeuckelaere richtte ze uiteindelijk het kritische multimediaplatform Black speaks Back (BsB) op. “Heleen is echt een aanpakker. Ik kende toen eigenlijk niemand in Brussel. Ik vond het heel speciaal en ook een beetje spannend dat iemand die mij helemaal niet kende mijn idee interessant genoeg vond en dezelfde behoefte deelde om een Afropese visie te verwezenlijken. Zonder Heleen was deze reis nooit gelukt.” Die ambitieuze reis ontstond uit de behoefte om terug te spreken, om blinde vlekken over zwarte mensen te corrigeren. BsB mengt zich inmiddels onder meer via videoprojecten effectief in het racismedebat in België.

Fort Afrika

Afrika is ontoegankelijk geworden voor de rest van de wereld. Het is het migratiedebat op z’n kop: Fort Afrika sluit haar poorten

Maar Amponsah wilde ook creëren en innoveren. Vanuit BsB nodigde ze gelijkgestemden uit om hun toekomst te verbeelden. Afropese jongeren uit Nederland, Roemenië, Duitsland, Frankrijk en verschillende delen van België reageerden en begonnen in Brussel aan een creatief traject. Het resultaat is EUphoria, een zogeheten afrofuturistische musical die het publiek meeneemt op een fictieve tijdreis naar een periode waarin Europa niet langer toegang heeft tot het Afrikaanse continent. Afrika is ontoegankelijk geworden voor de rest van de wereld. Het is het migratiedebat op z’n kop: niet Fort Europa, maar Fort Afrika sluit haar poorten. Europa is voortaan op zichzelf aangewezen om te blijven bestaan. De toestroom van essentiële grondstoffen en goedkope arbeid wordt abrupt onderbroken, terwijl klimaatverandering een steeds groter probleem wordt. Op den duur confronteert dat Europa met een nieuwe ijstijd.

EUphoria is onderdeel van de bredere cultuurstroming die afrofuturisme heet. Deze stroming in literatuur, kunst, mode, haardracht, filosofie en muziek vermengt toekomst met traditie, technologie met eeuwenoude Afrikaanse mythologie en fantasie met realiteit. Afrofuturisme richt zich op een toekomst waarin zwarte mensen in een hypertechnische en gedekoloniseerde wereld leven. Of sterker: het verbeeldt een toekomst waarin kolonisatie nooit heeft plaatsgevonden.

Ver voor de Black Panther-hype raakte ik geïnteresseerd in afrofuturisme

Afrofuturisme is niet nieuw. Al eind jaren 50 stak het bijvoorbeeld de kop op in de muziek van de experimentele Afro-Amerikaanse jazzcomponist Sun Ra. Zijn stijl bleek later bepalend voor de geboorte van de funk, waar Jimi Hendrix en Prince hun muzikale blauwdruk van erfden. Maar ook moderne iconen van afrofuturisme, zoals Janelle Monáe en haar platenlabel Wondaland Records en de Nederlandse Pink Oculus, putten uit afrofuturisme. In hun uiterlijk, maar ook in hun videoclips en songteksten. Monáe’s nieuwste visuele album Dirty Computer toont bijvoorbeeld een angstaanjagend toekomstbeeld waarin herinneringen worden uitgewist.

 

Afrofuturisme is niet nieuw. Al eind jaren 50 stak het de kop op in de muziek van de experimentele Afro-Amerikaanse jazzcomponist Sun Ra

In de literatuur was Octavia E. Butler lange tijd een vreemde eend in de bijt, omdat ze als eerste zwarte vrouw vanaf de jaren 60 sciencefictionverhalen schreef over ras, seksualiteit en macht. Afrofuturisme is in de jaren daarna ontzettend gestegen in populariteit. De Hollywood-kaskraker Black Panther is er het meest recente en bekendste voorbeeld van. Strikt genomen is Black Panther, een strip over een zwarte superheld die halverwege de jaren 60 werd gecreëerd door twee witte mannen voor Marvel Comics, geen afrofuturistisch project. Maar de film draait wel om het idee van een alternatieve, afrocentrische toekomst. Het speelt zich voornamelijk af in het afgeschermde, fictieve Afrikaanse koninkrijk Wakanda. Dat is nooit gekoloniseerd, nooit uitgebuit en technologisch geavanceerd, omdat het haar kostbaarste grondstof, het onverwoestbare en schaarse ‘vibranium’, altijd verborgen heeft weten te houden van de buitenwereld.

Dat afrofuturisme via EUphoria nu een weg vindt naar België, vindt Amponsah heel logisch. De behoefte aan deze vorm van science fiction is volgens haar gegroeid omdat het helpt ontsnappen aan alledaags racisme. “Ver voor de Black Panther-hype raakte ik geïnteresseerd in afrofuturisme. Ik benadruk daarbij vooral een veganistische en milieuvriendelijke benadering van die toekomst. Als Afrikaanse migrantenkinderen die in Europa opgroeien, creëren we in ons dagelijks leven een bubbel van politiek bewustzijn, waarin we niet volgens de regels van witheid en kolonialisme hoeven te leven. Tegelijkertijd houden we er een vervuilende levensstijl op na die wel schade aanricht op ‘ons’ continent.”  Die paradoxale positie van jonge Afropeanen probeert ze in de musical aan te kaarten via een verhaallijn over overmatige plasticvervuiling.

Alternatieve waarheid

Amponsah wil vanuit een milieubewuste Europese invalshoek voortbouwen op de hernieuwde interesse voor afrofuturisme. “Afrofuturisme stelt ons in staat om op deze andere manier na te denken over onze koloniale historie en gedekoloniseerde toekomst. Rondom die toekomst creëren we dus dit gezamenlijke kunstproject.”
Susu Amina (1993, Baydhabo) is student architectuurgeschiedenis en dichter. Ze publiceerde in het najaar van 2017 de dichtbundel RE:fugees.Beeld: Eloi Nsanzabandi
EUphoria is niet alleen Amponsah’s eerste grote productie, maar ook de allereerste afrofuturistische musical door Afropese jongeren. Het is geen klassieke musical die live opgevoerd wordt: het dramaturgisch spel is verfilmd in vijf hoofdstukken die onderwerpen als gentrificatie en vervuiling behandelen. Daarnaast komt het witwassen van de Afrikaanse geschiedenis aan bod en liet Black speaks Back zich voor het script inspireren door sankofa. Dit is een principe uit het Ghanese Twi dat ‘ga terug en zet recht’ gebiedt, verwijzend naar het rechtzetten van sporen van neokolonialisme en kapitalisme, op het continent en in de diaspora. Door voor afrofuturisme te kiezen en tegelijkertijd de koloniale geschiedenis te herzien, wil BsB ook het beeld dat bestaat over een homogeen wit Europa verbreden.
Beeld: Eloi Nsanzabandi

Ontheemding

Mwansa Kriticos (Lusaka, 1996) is student en eigenaar van Big Daddy clothing.
De jongeren in de cast van EUphoria noemen zichzelf Afro-Europees, maar vinden in geen van beide continenten echt een thuis. Wat hen bindt, is het gevoel van ontheemding die de jongeren allemaal delen, ongeacht verschillen in opleiding, woonplaats en sociaal-economische positie.

De Zambiaans-Tanzaniaanse student Mwansa Kriticos (22) erkende de noodzaak van die diversiteit tijdens de opnames. Hij volgde onderwijs aan een elitaire Britse school in Brussel. Volgens hem heeft de mate waarin je tegen racisme aanloopt in Europa ook sterk te maken met sociale klasse. “Ik kwam naar Europa als kind van diplomaten. De andere zwarte kinderen die ik kende waren ook diplomatenkinderen. Pas toen ik de Britse school verruilde voor een lokale Franstalige school, merkte ik opeens een verschil  in hoe mensen me behandelden: als zwart.”

Kriticos schreef het themalied Home (Jungle) voor EUphoria en speelt in de musical een dichter die het publiek vertelt hoe Afropese inwoners in Europese steden worden verdrongen uit hun wijken. Voor hem was het belangrijk om deel te nemen aan dit project om zich te ontwikkelen als artiest en in aanraking te komen met andere Afrikaanse creatievelingen.

Dat geldt ook voor de Somalisch-Nederlandse dichter Susu Amina (26), wier woordkunst de rode draad is die de verschillende scènes in de film verbindt. “Ik heb het gevoel dat Europeanen met wortels in Afrika niet voldoende in contact staan met elkaar. Zelf ben ik opgegroeid in een hele witte omgeving. Pas toen ik naar Amsterdam-Zuidoost verhuisde, kwam ik meer in aanraking met mensen die dichten vanuit hun Afrikaanse achtergrond en zwarte identiteit. Dankzij die nieuwe cirkels neem ik mijn dichtwerk nu serieuzer en ben ik gaan geloven dat er echt een publiek is voor wat ik doe.”

 

Lang draaiden gesprekken over zwartzijn in Europa om dekolonisatie; het afbreken van de nalatenschap van koloniale overheersing. Met de musical EUphoria nemen de makers de volgende stap: de wederopbouw van de onderlinge zwarte banden in Europa. Dat verrijkt volgens hen de tot nu toe simplistische narratieven die over moeder Afrika en haar nakomelingen bestaan. De cast en makers willen niet enkel terugspreken, maar vooral met elkaar spreken. Amponsah: “Er is een nieuwe generatie Afropeanen opgestaan, zwarte millennials die een inclusieve toekomst voor beide continenten helpen vormgeven. Dankzij afrofuturisme kunnen we het publiek aanzetten tot reflectie over wat Afrikaans zijn is en wie zich Europeaan mag noemen.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons