Op hete kolen

Het meisje is hier opgegroeid. Ze doelt op de grootste steen­ koolmijn van Latijns-­Amerika, die even verderop is gevestigd. Honderdduizend ton steenkool haalt de vijfde grootste steenkool­ producent Cerrejón hier dagelijks uit de grond. Nederland impor­teert tot 40 procent van zijn steenkool uit Colombia, waarvan een groot deel afkomstig is van Cerrejón. Het bedrijf is gedeeld eigen­dom van mijnbouwgiganten Anglo-­American, BHP en Glencore.

Cerrejón heeft 68 duizend hectare grond in concessie voor mijnbouw in La Guajira, ongelukkig genoeg precies in het vrucht­baarste gedeelte van de verder zo droge provincie. De meeste bewoners van de ongeveer honderd gemeenschappen (zo’n 34 duizend mensen) die rondom de mijn leven, zijn de Wayuu, de grootste – oorspronkelijke – bevolkingsgroep van Colombia. Een kleiner deel is van Afro­-Colombiaanse afkomst. De bewoners zijn arm en vaak ongeletterd. De afgelopen dertig jaar zag de bevolking van het reservaat Provincial de mijn dichterbij komen, en kijkt nu uit op die gigantische krater waar het werk dag en nacht doorgaat. Veel bewoners lijden aan long­ en huidziekten als gevolg van de vervuiling van de lucht, de rivier en de grond. Puur door de steen­koolwinning, zeggen ze.

Verschillende Provincialbewoners dienden een aanklacht in tegen Cerrejón. Ze beriepen zich op het recht op een gezonde leefomgeving. Zoals in de zaak van de vierjarige Moisés, zoon van Luz Angela Uriana, clangenoot van Marylin. Het jongetje kreeg ademhalingsproblemen toen hij acht maanden oud was. “De kinderarts zegt dat Moisés alleen beter wordt als we verhuizen, maar waar moeten we heen? Dit is onze grond, waar we al eeuwen wonen. Cerrejón moet verantwoordelijkheid nemen voor de schade die ze aanrichten”, zegt Uriana. De rechter gaf haar gelijk en oordeelde dat het bedrijf de zorg voor Moisés moest vergoeden en dat de overheid de luchtvervuiling in het gebied moest onder­zoeken. In een andere uitspraak, uit 2013, verordonneerde de rechter dat het bedrijf de internationale normen voor uitstoot van fijnstof dient aan te houden, in plaats van de veel lagere Colombiaanse normen die gelden voor mijnbouwbedrijven.

Tot op de dag van vandaag, vijf jaar na de uitspraak, weigert Cerrejón aan die laatste eis gehoor te geven. De zorg voor Moisés vergoeden ze inmiddels wel – al moest dat opnieuw worden afgedwongen bij de rechter.

Volgens Cerrejón is die vervuiling te wijten aan andere oorza­ ken, zoals de industriële landbouw stroomopwaarts, die het water vervuilt met pesticiden. Volgens de monsters van Indepaz gaat het gehalte aan zware metalen echter omhoog op de punten waar de steenkoolproducent afvalwater in de rivier loost. Deze metalen komen door de mijnbouwactiviteiten in het milieu terecht. “De waarden die we aantroffen, zijn zelfs niet te verenigen met de Colombiaanse standaard voor een gezond milieu. Het probleem is dat in Colombia de wetten voor mijnbouw boven die van het milieu gaan”, zegt Golda Fuentes, onderzoeker van Indepaz.

Het bedrijf regeert met harde hand. Vier gemeenschappen zijn onder dwang van Cerréjon en met inzet van het leger verhuisd, waarvan één vijftien jaar later nog altijd op compensatie wacht. Slechts één gemeenschap verhuisde in 2013 vrijwillig, omdat hun oude woonplaats Tamaquito onleefbaar was geworden. Cerrejón presenteert de verplaatsing als een succesverhaal. Het bedrijf bouwde stenen huizen voor de 42 families, ter vervanging van de woningen van modder en hout waarin de Wayuu traditioneel leven. “Zo zijn wij van Cerrejón”, aldus een vertegenwoordiger bij de oplevering.

De praktijk blijkt weerbarstiger. De eerste levensbehoefte ontbreekt: water. De dichtstbijzijnde rivier ligt nu op vier kilo­ meter afstand en de waterput die Cerrejón heeft aangelegd, is te vervuild voor consumptie en valt regelmatig droog. De grond van de nieuwe woonplaats is zo dor dat er niets te verbouwen valt. “Nu hebben we huizen van steen, maar we gaan er langzaam in dood”, zegt volksvertegenwoordiger Jair Fuentes Epiayu. Op de kurkdroge grond scharrelen magere honden, de enige begroeiing die schaduw geeft, zijn een paar kleine bomen. “Vroeger gaf de natuur ons te eten. We konden vissen in de rivier, op onze grond liepen de dieren en we verbouwden er ons eten. Nu moeten we alles kopen, tot water aan toe.”

Verschillende gemeenschappen zijn inmiddels in een juridische strijd verwikkeld met Cerrejón. Ze eisen dat het bedrijf stopt met vervuilen, maar ook dat de directie hen raadpleegt over uitbreidingsplannen, zoals de Colombiaanse wet voorschrijft. Zo legde de rechter de werkzaamheden voor het omleggen van een beek stil omdat Cerrejón had nagelaten de betrokkenen te informeren.