Meisjesproblemen in Busembatia

De Nederlandse Noraly Schiet werkt een half jaar als communicatievrijwilliger bij Women in Leadership (WIL) Uganda. De organisatie zet zich in voor het verbeteren van de positie van vrouwen en meisjes in Busembatia, onder andere door Engelse les te geven en de bewustwording van gelijke rechten. Via maandelijkse blogs houdt Noraly ons op de hoogte van haar ervaringen in het Afrikaanse land. 

Deel 2: Noraly spreekt met Madam Carol, lerares en ‘boarding mistress’ op een middelbare school in Busembatia waar WIL Uganda projecten heeft.

Hoewel het regenseizoen officieel al is begonnen, heeft het de afgelopen week niet geregend. De lucht is stoffig en trilt van de hitte. De route naar Townside High School loopt achter het dorp en voert je langs kleine huisjes, waar vrouwen hun was doen en kinderen met takken spelen. Townside is een grote school met meer dan duizend leerlingen, gekleed in herkenbaar tenue: witte kniekousen met rode strepen, olijfgroene broeken en rokken en een wit overhemd of witte blouse. Het is pauze en de scholieren wandelen in groepjes over het schoolterrein.

Ik heb afgesproken met Madam Carol, een dame die het op 25-jarige leeftijd goed voor elkaar heeft. Ze is op Townside niet alleen lerares, maar ook 'boarding mistress', waardoor ze 438 puberende meisjes onder haar hoede heeft. De meiden kijken tegen haar op: Carol is jong, heeft haar school keurig afgerond en haar zaken goed op orde, dankzij een stabiele thuissituatie en relatief rijke ouders. Ze is aanwezig bij alle schoolevenementen, “om te laten zien dat de vrouwen hier ook wat te zeggen hebben”, maar ze is er ook voor de leerlingen wanneer zij persoonlijke problemen hebben.

Problemen in Busembatia

“Regelmatig ligt er, als ik ’s avonds bij mijn kamer aankom, een meisje op mijn veranda te slapen”, vertelt Carol. “Ze schamen zich voor hun problemen en komen pas als het donker is naar me toe. Ik luister naar ze en probeer ze advies te geven. Thuis en op school is bijvoorbeeld nauwelijks voorlichting over menstruatie, wat vragen oproept: ‘Is het normaal als je pas op je zestiende ongesteld wordt? Kan je menstruatie zwaar of licht zijn, en kan het dat het een maand niet gebeurt?’” Andere problemen spelen zich binnen de familie af: polygamie, drankmisbruik, huiselijk geweld en geldproblemen.  

De geldzorgen zijn voor iedereen zichtbaar. De administratie van de school houdt bij wie de toelage heeft betaald en wie niet. Als gevolg daarvan zie je bijna iedere week groepjes scholieren in olijfgroen tenue onder schooltijd langs de straten lopen, op weg naar huis. Allemaal weggestuurd omdat ze niet konden betalen. Zodra ze het geld bijeen hebben, kunnen ze terug naar school. Dat kan een dag duren, maar ook weken: wanneer het geld er écht niet is en ook niet gaat komen, worden leerlingen geregeld thuis gehouden en stoppen ze helemaal met school. Helpen op het land levert immers geld en een gevulde buik op, en dat is voor veel ouders waardevoller dan geschoold zijn. “Van school gehaald worden om op het land te gaan werken is nog een vrij gunstige uitkomst”, vertelt Carol bezorgd. “Sommige meisjes worden uitgehuwelijkt, of ze nog op school zitten of niet. De bruidsschat is een oplossing voor geldzorgen.” 

Consequenties van geldzorgen

Tijdens mijn werk voor WIL Uganda ontmoette ik Fatuma (13). Zij doet mee aan een van onze programma’s op Townside. In dit programma leren meisjes en jongens gedichten en artikelen schrijven die vervolgens op verschillende internationale blogs worden gepubliceerd, zoals FeministWednesday of Women’s E-news.

De kinderen schrijven vaak uit zichzelf over gender-gerelateerde problemen, en die zijn niet mild. Ze hebben vaak dingen meegemaakt in hun directe omgeving, die ze zonder schroom of opsmuk neerpennen. Fatuma schreef een artikel over haar vriendin Shadiya, die in Primary Six (vergelijkbaar met de Nederlandse groep 8) van school werd gehaald. Haar moeder was overleden, en haar vader hertrouwde kort daarna. Haar stiefmoeder wilde niet dat de vader Shadiya’s schooltoelage betaalde, ze wilde het geld gebruiken om een nieuw huis voor het nieuwe gezin te kopen. Dit is een situatie die je vaker ziet bij gezinnen waarbij de vader met een tweede vrouw trouwt – of een derde, of een vierde. De vader van Shadiya besloot haar niet alleen van school te halen, maar ook uit te huwelijken aan een rijke man. In het eerste jaar van het huwelijk stierf Shadiya. Ze was elf jaar, en overleed door complicaties tijdens de geboorte van haar eerste kind.

Dit is een hartverscheurend voorbeeld, en een verregaande consequentie van de geldzorgen waar Carol over vertelt. Het is desondanks niet het eerste, niet eens het extreemste en ook zeker niet het laatste pijnlijke verhaal dat ik van de meisjes heb gehoord of gelezen. 

Oplossingen

Omdat de oorzaak van de problemen niet enkelvoudig is, moeten ook de oplossingen van verschillende kanten komen. NGO’s en overheid proberen kleine financieel stimulerende programma’s op te zetten en onderwijs te bevorderen. In het geval van Shadiya zijn er ook strafbare feiten gepleegd. Door schaamte, chantage en onwetendheid wordt er niet altijd actie ondernomen. Daarom wordt er gewerkt aan bewustwording van rechten. Zo kunnen vrouwen beter ingrijpen in probleemsituaties: als ze beseffen dat iets tegen de wet is, stappen ze sneller naar een instantie die ze kan helpen.

Cijfers van ons laatste Rights & Advocacy programma liegen er niet om: bij de start van het programma wist bijna de helft van de vrouwen überhaupt niet dat zij rechten hadden. Bij de laatste sessie was 98% ervan op de hoogte dat ze die wel degelijk hebben. Maar we merken: die bewustwording gaat niet over een nacht ijs. Ik begrijp waarom er hier zoveel organisaties met vrouwenrechten bezig zijn: dat is kei- en keihard nodig.

Lees hier deel 1 terug: Een betere positie voor Ugandese vrouwen in Busembatia