Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
In Californië gaat maandag een opzienbarende rechtszaak van start tegen biotechbedrijf Monsanto. Centraal daarin staat de omstreden pesticide Roundup, en de vraag of het bedrijf aansprakelijk kan worden gesteld voor de gezondheidsproblemen van boeren die aan het middel zijn blootgesteld. Dankzij de OneWorld-lezers kan ik bij het proces aanwezig zijn. In dit artikel leg ik graag uit waarom deze rechtszaak grote gevolgen kan hebben voor Monsanto, en daarmee ook voor boeren en consumenten wereldwijd.
De crowdfundactie om mijn reis naar Californië te financieren, heeft in totaal 1597 euro opgeleverd. Dank daarvoor!
Weinig bedrijven zijn zo impopulair bij het grote publiek als Monsanto, waartegen zelfs een jaarlijkse protestmars bestaat. De ironie is dat desondanks bijna iedereen, mogelijk zonder het te beseffen, vaste klant is bij de Amerikaanse multinational.
Grootste speler
Dat zit zo: Monsanto verkoopt landbouwzaden, en is inmiddels uitgegroeid tot ’s werelds grootste speler op dat gebied. Volgens de Canadese onderzoeksgroep ETC gaat het om ruim een kwart van de totale zadenhandel. Dat is deels het gevolg van vele overnames, waaronder ook van Nederlandse veredelaars, en deels door innovatie. Monsanto is vooral bekend om haar genetisch gemodificeerde zaden. Bij boeren zijn vooral zaden populair die resistent zijn gemaakt tegen Monsanto’s eigen onkruidverdelger en vlaggenschipproduct: Roundup. De soja en mais overleeft het landbouwgif, terwijl het onkruid het loodje legt.
Wat is Roundup?
Roundup is een onkruidverdelger die sinds 1974 wordt verkocht door Monsanto. De werkzame stof in Roundup heet glyfosaat. Mede door introductie van genetisch gemodificeerde gewassen, zijn pesticiden met glyfosaat inmiddels de meest gebruikte ter wereld. Ook in Europa wordt Roundup op grote schaal gebruikt, maar dan in de gangbare teelt, bijvoorbeeld bij granen als tarwe, haver, rogge en gerst.
Roundup is een onkruidverdelger die sinds 1974 wordt verkocht door Monsanto. De werkzame stof in Roundup heet glyfosaat. Mede door introductie van genetisch gemodificeerde gewassen, zijn pesticiden met glyfosaat inmiddels de meest gebruikte ter wereld. Ook in Europa wordt Roundup op grote schaal gebruikt, maar dan in de gangbare teelt, bijvoorbeeld bij granen als tarwe, haver, rogge en gerst.
Hieronder een aantal producten uit een Nederlands winkelmandje als voorbeeld, om te tonen hoe grondstoffen van het bedrijf aan de basis staan van veel van onze dagelijkse boodschappen.
Foto: Fleur van Munster
De gentechgewassen van Monsanto worden in de EU vrijwel niet verbouwd, al importeert Europa ze wel in de vorm van soja voor veevoer en als katoen in kleding. Elders in de wereld echter hebben Monsanto’s combi-pakketten van gemodificeerde zaden en pesticiden de afgelopen twintig jaar een flinke opmars gemaakt. Een oppervlak van in totaal zo’n 370 miljoen voetbalvelden (185,1 miljoen hectaren) werd in 2016 beplant met genetisch gemodificeerde soja, maïs, katoen en koolzaad.
Toename teelt genetisch gemodificeerde gewassen
Oplopend van blauw naar oranje
Het landoppervlak (in hectare) waarop gentechgewassen worden verbouwd.
Het landoppervlak (in hectare) waarop gentechgewassen worden verbouwd.
Monsanto verkocht in 2017 voor meer dan 14,5 miljard dollar aan zaden en pesticiden. Maar is Roundup wel veilig voor mensen? Dat is de inzet van de aanstaande Amerikaanse rechtszaak. In San Francisco zijn in totaal 355 individuele schadeclaimzaken tegen Monsanto samengebracht, afkomstig van boeren en (hobby)tuiniers die kanker hebben gekregen; een deel van hen is al overleden.
De advocaten die deze boeren vertegenwoordigen, dragen als bewijs een rapport uit maart 2015 aan, opgesteld door experts van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Daarin wordt geconcludeerd dat glyfosaat, het hoofdingrediënt in Roundup, ‘waarschijnlijk’ kankerverwekkend is voor mensen.
'Geen waarschuwing op fles'
“Het gaat hier om compensatie voor letselschade”, vertelt Pedram Esfandiary van Baum Hedlund Law, een advocatenkantoor in San Francisco, als ik hem deze week via Skype spreek. “We zien bij onze cliënten vooral veel gevallen van non-Hodgkin lymfoom, een zeldzame vorm van leukemie. Californië heeft wetgeving die fabrikanten verplicht om te waarschuwen voor gevaren van een product. Op een fles Roundup staat echter geen enkel label dat waarschuwt voor een risico op kanker.”
“We zien bij onze cliënten vooral veel gevallen van non-Hodgkin lymfoom, een zeldzame vorm van leukemie.
Advocaten als Esfandiary vergelijken de zaak tegen Monsanto graag met de schadeclaimzaken tegen de tabaksindustrie. In de jaren ‘90 moest die miljarden dollars uitbetalen, omdat de fabrikanten niet hadden gewaarschuwd voor de gevaren van roken. Of het hier ook om zulke grote bedragen kan gaan? “Gezien hoe wijdverspreid dit middel is”, zegt Esfandiary, “en hoeveel levens er op het spel zijn gezet, kan ik garanderen dat ons bedrag zeer hoog zal zijn”. Een exact getal wil hij niet noemen.
Maar of Roundup ook echt kankerverwekkend is, zoals tabak, is nog onderwerp van discussie onder experts. Wetenschappers zijn het er over eens dat de gezondheidsrisico’s sowieso een stuk kleiner zijn dan van sigaretten. Ook verscheen recent nog een studie die een grote groep Amerikaanse boeren op de voet volgt, waarin geen duidelijke link tussen Roundup en kanker werd gevonden. In een interview met OneWorld stelde de Wereldgezondheidsorganisatie dat de studie nog loopt en later mogelijk wel die link vindt. Monsanto verwijst naar het onderzoek als cruciaal ontlastend bewijs.
Monsanto Papers
Maar één parallel met de tabaksindustrie is er zeker. Net als bij de schadeclaimzaken tegen Big Tobacco, komen nu ook de jarenlange geheime tactieken van Monsanto aan het licht. In de internationale pers wordt zelfs gesproken van een ‘cancer cover up’ door Monsanto. De rechtbank heeft vanaf maart 2017 stapels interne e-mails van het bedrijf openbaar gemaakt, inmiddels bekend als de Monsanto Papers. OneWorld bericht hier nu al jaar over, zie ook ons uitvoerige dossier hierover.
De stukken laten onder meer zien dat Monsanto al in 1999 door een expert is gewaarschuwd dat Roundup mogelijk kankerverwekkend is voor mensen. Dat schreef destijds de Britse toxicoloog James Parry op in een intern bedrijfsrapport. Bestuurders van Monsanto schreven toen gedecideerd ‘geen van de studies uit te [gaan] voeren’ die Parry in zijn memo aanbeval te doen, zo de tonen e-mails.
In Europa is grote onrust ontstaan omdat de documenten ook laten zien dat Monsanto probeert wetenschappelijke studies te beïnvloeden, en zelfs in het geheim heeft meegeschreven aan de vakliteratuur over Roundup. Die studies zijn ook gebruikt om Roundup in de Europese Unie goedgekeurd te krijgen, zo kon ik vorig jaar achterhalen.
Als gevolg van de onthullingen heeft het Europees Parlement besloten een parlementair onderzoek in te stellen naar de toelating van Roundup. Dat gaat op 12 maart van start. Ook in de VS zijn de autoriteiten gealarmeerd geraakt door de Monsanto Papers. Het Amerikaanse milieuagentschap EPA is een intern onderzoek begonnen naar mogelijke ‘samenspanning’ tussen Monsanto en de ambtenaar die verantwoordelijk was voor de afdeling die kijkt naar mogelijke gezondheidsrisico’s van pesticiden.
De komende weken verslag vanuit San Francisco. Voor updates volg me ook op twitter.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8 / maand
- Alleen digitaal — € 6 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
