Het vluchtelingendrama dat zich afspeelt in de Middellandse Zee is vol van ongemakkelijke confrontaties. Zo laat het ons zien dat de oude wereld verdwijnt en nieuwe dimensies zich aan ons opdringen. We voelen ons machteloos en schuldig.
Geen gezicht meer
Er bestaat geen twijfel over de wereldwijde dreiging. Met de Syrische oorlog, de chaos in Libië en het oprukken van ISIS, hebben mensen alle reden om zich bedreigd te voelen. Sinds het vluchtelingenverdrag van 1951 gaven we mensen die op de vlucht sloegen op basis van hun individuele verhaal het label ‘vluchteling’. Maar dat lukt ons niet meer. Niet langer kunnen we hun individuele verhaal vaststellen en hen een gezicht geven. Ze zijn algemene categorieën geworden. Syriërs worden inmiddels als groep erkend en toegelaten. De crisis in de Middellandse Zee geeft op deze wijze een nieuwe dimensie aan het vluchtelingenprobleem.
Het lukt ons niet Syrische vluchtelingen een gezicht te geven: ze zijn algemene categorieën geworden
Net als het vervoer van vluchtelingen, dat inmiddels big business is. Mensensmokkelaars vervulden altijd al een belangrijke rol, maar het is nu duidelijk dat vluchtelingenvervoer een prominente criminele activiteit is geworden van groepen die de winstgevendheid van mensensmokkel zeker zo aantrekkelijk vinden als het smokkelen van wapens of drugs. En met de vluchtelingen komen, zoals in het geval van de Eritreërs, infiltranten mee die als verlangde arm van het regime hier landgenoten bedreigen en afpersen.
Niet écht nieuw
De crisis in de Middellandse Zee krijgt een nieuwe dimensie voor ons in Europa. Maar wat we zien, is een werkelijkheid die al decennialang in andere delen van de wereld speelt. Terwijl we ons in Europa wanhopig afvragen wat we moeten doen met 2 miljoen mensen die aan de andere kant van de zee wachten op de overtocht, is dat elders al decennialang de ervaring. De miljoenen Afghanen in Pakistan en Iran, de enorme aantallen Rwandezen in Congo, de miljoenen Syriërs in Libanon, Jordanië en Turkije.
Ook de criminele dimensie ontbrak daar destijds niet. In de vluchtelingenkampen in Goma, onder de bescherming van hulporganisaties, organiseerden nieuwe rebellengroepen zich. In Pakistan organiseerden de Taliban hun strijders. Terwijl lang vooral de bovenlaag van redelijk tot goed opgeleide Europa bereikte, lijkt het nu alsof die selectie niet meer plaatsvindt. We worden geconfronteerd met de harde, ongefilterde werkelijkheid waarmee andere buurlanden van conflicthaarden al veel langer moeten omgaan.
Breulijn binnen Europa
Het gevolg is duidelijk: deze crisis zorgt voor een nieuwe breuklijn binnen Europa. Terwijl de meeste West- en Zuid-Europese landen de onvermijdelijkheid zien van een Europese aanpak inclusief verdeling over de verschillende landen, is Oost-Europa daar nog helemaal niet aan toe. Tsjechië, Slowakije en Hongarije hebben wijzen de voorgestelde opvangplannen af. Polen manoeuvreert omzichtig omdat ze de rest van Europa niet tegen de haren in wil strijken. Blijkbaar is er toch niet zo’n gedeelde overtuiging over de Europese waarden als het erop aankomt.
Blijkbaar is er toch niet zo’n gedeelde overtuiging over de Europese waarden als het erop aankomt
En dus kijken we machteloos en beschaamd toe. We willen niet militair ingrijpen om niet in een hopeloos en onoverzichtelijk moeras van verschillende strijdgroepen terecht te komen. We doen te weinig voor de opvang in de regio waardoor de budgetten van UNHCR en WPF krimpen en de opvang niet meer de basisstandaarden haalt. We willen de vluchtelingen niet opvangen in Europa omdat we vinden dat onze welvaartsstaat dat niet kan dragen.
Op de agenda: opvang-met-terugkeer
Als we niet militair willen ingrijpen, moeten we ons verantwoordelijk maken voor een menswaardige opvang in de regio. En Europa moet, net als de buurlanden tot nu toe, ook binnen de grenzen van Europa grootschalige opvang organiseren voor iedereen die terecht op de vlucht is. Daarbij dringt onvermijdelijk een belangrijke vraag zich op: moet die opvang tijdelijk zijn omdat het perspectief op integratie voor iedereen mogelijk niet realistisch is?
De discussie over tijdelijke opvang-met-terugkeer moet weer opnieuw op de agenda komen, om te voorkomen dat de vluchtelingenopvang wordt geblokkeerd door het integratievraagstuk. Het vluchtelingenvraagstuk mag niet de gevangene worden van het integratievraagstuk. We willen geen heel beperkte opvang bieden omdat we de integratie van zoveel vluchtelingen in de Europese samenleving niet denken aan te kunnen. Want waarom vinden we dat Libanon met 6 miljoen inwoners wel 1 miljoen Syriërs kan opvangen en wij in Europa met 500 miljoen inwoners geen twee miljoen vluchtelingen?
