Achtergrond

Burkina Faso: de domste coup ter wereld

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Hij was overal bij, de generaal die afgelopen donderdag een einde heeft gemaakt aan pakweg 17 miljoen dromen van democratie. Generaal Gilbert Diendéré, al bijna dertig jaar in hart van de militaire machinerie van Burkina Faso, staat sinds 17 september aan het hoofd van een Nationale Raad voor de Democratie die uitsluitend uit militairen bestaat.
En niet zomaar militairen. Het Regiment voor Presidentiële Veiligheid (Régiment de Sécurité Présidentiel, ofwel RSP) is een leger in een leger. Het heeft zijn eigen kamp pal achter het protserige presidentiële paleis in het deel van de hoofdstad Ouagadougou dat is gereserveerd voor welgestelden. Het heeft een eigen uniform, is beter bewapend en wordt beter betaald dan het reguliere leger.
Het idee voor een presidentiële garde is natuurlijk al heel oud. Zelfs de charismatische leider van een eerdere revolutionaire staatsgreep (in 1983), kapitein Thomas Sankara had een groep persoonlijke lijfwachten. Maar dat waren amateurs vergeleken met de tot de tanden bewapende groep die werd opgericht, specifiek en alleen ter bescherming van de man die in 1987 Sankara verried en liet vermoorden, Blaise Compaoré.

Hij was overal bij, de generaal die afgelopen donderdag een einde heeft gemaakt aan pakweg 17 miljoen dromen van democratie

Die groep, 1300 man en vrouw sterk, ontwikkelde zich als een zelfstandige eenheid die totaal boven de wet leefde. Terwijl de familieclan rond Compaoré zich verrijkte, rekende de RSP af met mensen die zich al te scherp uitlieten over de steelpraktijken van Burkina Faso’s leiders. Onderzoeksjournalist Norbert Zongo, bijvoorbeeld, werd in 1998 met vier medepassagiers in zijn uitgebrande en met kogels doorzeefde auto gevonden. Hij had teveel gewroet in de praktijken van de Compaoré-clan. Het was de RSP die dat soort smerige klusjes klaarde. Ondertussen deed Burkina Faso voor de buitenwereld net alsof het een volledig functionerende democratie was, wat weer miljoenen opleverde van domoren, Nederland incluis.

Muiterij
En Generaal Diendéré? Hij was erbij toen Sankara zijn coup pleegde en toen hij vermoord werd, hoewel zijn precieze rol nooit is opgehelderd. Diendéré is de architect van de RSP en was ruim een kwart eeuw de absolute steunpilaar van Compaoré. ‘De man in de schaduw’, wordt hij genoemd. Praat niet veel, houdt niet van interviews, werkt vanuit de luwte. In het voorjaar van 2011 bijvoorbeeld, toen het toen al knap onpopulaire regime van Compaoré bijna omviel door een muiterij van gewone soldaten. Hij bemiddelde en redde nog één keer het regime van zijn maatje.

Maar op de laatste dag van oktober vorig jaar viel er niets meer te redden en verschillende bronnen melden dat het opnieuw Diendéré was die aan zijn oude kameraad de boodschap overbracht dat het spel nu echt uit was. We weten het vervolg: Compaoré vertrok na 27 jaar halsoverkop uit zijn paleis en moest door een Franse legerhelikopter het land uitgevlogen worden, om de wraak van het volk te ontlopen. Gebouwen, kantoren, winkels van de Compaoré-clan werden systematisch platgebrand. Er kwam een overgangsregering die de verkiezingen moest voorbereiden. Die hadden op 11 oktober aanstaande moeten plaatsvinden.

Maar in plaats van de vrolijke herrie van verkiezingscampagnes horen de inwoners van Ouagadougou vooral schieten, lees het ooggetuigenverslag van mijn collega Mien de Graeve. In plaats van een gang naar de stembus heersen nu geweld en een diepe onzekerheid. Maar ook enorme woede en walging, die zich vertalen in aanslagen op huizen van RSP-leden en bedreigingen aan het adres van hun gezinnen.

Hoe lang ze het kunnen volhouden, tegenover een volk in verzet en een wereldwijde veroordeling is de vraag

Zeker hebben de autoriteiten van de overgangsregering fouten gemaakt. Het is namelijk nog maar de vraag of ze zich over de kwestie van de RSP hadden moeten buiten. Wat er van die 1300 militairen moet worden had eerder behandeld kunnen worden door een nieuwe, gekozen regering. En wat absoluut heeft meegespeeld is de angst onder de RSP voor de lange arm van de wet. Ze hebben 27 jaar lang in totale straffeloosheid tot het allerlaatste einde van het bewind van hun baas hun dodelijke werk kunnen doen; getuigen tijdens de revolutie vorig jaar oktober verklaarden tegenover Amnesty International dat de RSP demonstranten in de rug schoot.

Militairen van de RSP – en hun leider Diendéré – in de beklaagdenbank. Dat moest voorkomen worden. Hoever ze bereid zijn daarvoor te gaan weten we sinds donderdag 17 september. Hoe lang ze het echter kunnen volhouden, tegenover een volk in verzet en een wereldwijde veroordeling is de vraag. ‘De domste coup ter wereld’, had iemand op een schoolbord geschreven. Het zou zo maar eens kunnen kloppen.

Lees het oogetuigenverslag van Mien de Graeve

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons