Geen rolstoel? Geen rol!

Het is niet oké dat verhalen over gehandicapte mensen verteld worden door scenarioschrijvers, regisseurs en acteurs zónder beperking, zegt Xandra Koster. “Hoog tijd dat mensen met een beperking worden betaald voor het vertellen van hun verhaal.”

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Vijftien procent van de wereldbevolking heeft een vorm van een beperking. In de Verenigde Staten zelfs een op de vijf personen. Toch zie je in Hollywoodfilms bijna geen gehandicapte mensen. Volgens een Amerikaanse private stichting die zich bezighoudt met inclusiviteit en validisme, gaat het slechts om 2 procent van alle rollen. En van dat kleine aantal rollen wordt 95 procent gespeeld door mensen zonder een beperking.
Zo speelt Bryan Cranston (Walter White in Breaking Bad) in de nieuwe film The Upside een man in een rolstoel, verlamd vanaf zijn nek. In Amerika heeft dit tot veel weerstand geleid in de gehandicaptengemeenschap en Cranston heeft zich inmiddels zelfs openlijk verdedigd.

Aan de hand van de meest gehoorde argumenten een uitleg waarom dit een probleem is.

Houterige rolstoelgebruiker

“Maar we willen gewoon de beste acteur voor de rol”

Dit ‘argument’ komt je misschien bekend voor: Rutte zei iets vergelijkbaars om het gebrek aan vrouwen in zijn kabinet te verdedigen.

Het kan natuurlijk niet zo zijn dat iemand zonder beperking de handicap beter kan spelen dan een gehandicapte persoon zelf. Ik herken een acteur in een rolstoel die het niet gewend is meteen. Het hoepelen gaat houterig en met korte bewegingen, terwijl een echte rolstoelgebruiker mooie lange bewegingen maakt. Het ziet er gewoon heel knullig uit.

Een acteur in de musicalserie Glee vergat dat zijn karakter zijn benen niet kan bewegen

De acteur die Artie speelt in de Amerikaanse musicalserie Glee vergat tijdens de opnames weleens dat zijn karakter zijn benen niet kan bewegen, waardoor diverse takes opnieuw opgenomen moesten worden. Dat probleem was er niet geweest met een acteur die echt verlamd was. Er zijn goede acteurs met een beperking. Maar net als op de reguliere arbeidsmarkt is het voor hen veel moeilijker om een plek te veroveren.
Als íemand dat weet is het Bryan Cranston wel. In de hitserie Breaking Bad speelde hij de vader van iemand met een beperking. Deze rol van zoon Flynn werd uitstekend vertolkt door RJ Mitte. Mitte heeft cerebrale parese (een aandoening van de hersenen die spasticiteit veroorzaakt). Bijzonder in Breaking Bad was ook dat de handicap van Flynn geen nadrukkelijke rol speelde in de serie. Het was een gegeven en dat was het. Dit is hoe representatie eruit zou moeten zien.

Mitte is een rolmodel voor gehandicapte kinderen. Ten tijde van de opnames en het uitzenden van Breaking Bad heeft Cranston zich opgeworpen als bondgenoot van gehandicapte acteurs. Maar nu noemt hij het een business decision om zelf de rol van een gehandicapte persoon te accepteren. Met zulke vrienden hebben mensen met een beperking geen vijanden nodig.

Niet aan de bak

“Maar we willen een acteur met een grote naam”

Wie was Bryan Cranston voor hij beroemd werd? Elke grote acteur was ooit onbekend. Met niemendallen van rollen in niemendallige films en series. Krijgen gehandicapte acteurs nooit een rol, dan worden ze nooit groot in de industrie. En er zijn nauwelijks rollen voor mensen met een beperking. Voor reguliere rollen is het al helemaal lastig om als persoon met een beperking in aanmerking te komen. Acteurs zonder beperking verdienen veel geld als gehandicapt personage, terwijl acteurs met een beperking niet aan de bak komen.

Ook de Oscars zijn dol op films over gehandicapte personen, maar niet zo dol op gehandicapte acteurs. Uit het verleden kennen we veel voorbeelden van acteurs zonder beperking, die Oscar-nominaties kregen voor de rol van een persoon met een beperking. Denk bijvoorbeeld aan Dustin Hoffman in Rainman, Holly Hunter in The Piano en Gary Sinise in Forrest Gump. Als we naar de geschiedenis kijken lijkt een genomineerde 50 procent kans te hebben om te winnen als hij genomineerd is vanwege de vertolking van iemand met een beperking.

Acteurs zonder beperking ontvangen hun prijs op een rolstoelontoegankelijk podium

Ook dit is een groot probleem voor de gehandicaptengemeenschap: het verhaal van mensen met een beperking wordt niet verteld omdat het een verhaal is dat verteld moet worden, het wordt uitgebuit door Hollywood om prijzen mee te winnen. Acteurs zonder beperking ontvangen hun prijs op een podium dat niet eens toegankelijk is voor iemand in een rolstoel, voor een verhaal dat geen recht doet aan de levens van echte gehandicapte mensen.

U kunt hier niet naar de wc

“Wat overdreven zeg, moeten lijken dan voortaan ook door dooien gespeeld worden?”

Representatie gaat over gemarginaliseerde groepen. Volgens de Verenigde Naties zijn mensen met een handicap het vaakst werkloos en arm, en meisjes en vrouwen met een handicap worden het vaakst mishandeld. Deze groep heeft op voorhand al een achterstand als het gaat om werk krijgen. Iemand die dood is behoort niet tot een gemarginaliseerde groep.

“Kan ik als hetero dan ook geen LHBTQ+-er spelen?”

Cranston reageerde op de commotie rondom zijn rol in The Upside: “As actors, we’re asked to be other people, to play other people. If I, as a straight, older person, and I’m wealthy, I’m very fortunate, does that mean I can’t play a person who is not wealthy, does that mean I can’t play a homosexual?”

Inderdaad Bryan, dat betekent het. Maurits de Bruijn legt in een artikel in de Volkskrant haarfijn uit waarom dat zo is: “Deze discussie gaat niet over het turven van Oscars of personages. Ze gaat erover dat de verhalen van gemarginaliseerde groepen worden verteld, zonder die in te huren, te betalen, een platform te geven en te prijzen.”
Representatie

Representatie is belangrijk. Mensen met een handicap zien zichzelf vrijwel niet op tv of in de bioscoop en bestaan nauwelijks als karakters in boeken. Als je opgroeit met een beperking en je ziet jezelf nergens gerepresenteerd, dan ervaar je hoe erg je afwijkt van de norm. Dat doet wat met je zelfbeeld. Als er meer mensen met een handicap zouden spelen in films en series, liefst in een ‘gewone rol’ waarbij de beperking niet centraal staat, dan is dat goed voor de gehandicaptengemeenschap wereldwijd.

Uit onderzoek blijkt dat er erg weinig contact is tussen mensen zonder en mensen met een beperking. Wanneer er geen contact bestaat tussen beide groepen, dan zijn de media een grote beïnvloedende factor in de heersende kijk op gehandicapte mensen. Omdat er zo weinig representatie is, heeft zelfs het meest alledaagse beeld impact. Daarom moet stereotypering ook vermeden worden. En juist daar gaat het mis.

De films en series die wel over een gehandicapt persoon gaan, vertellen vaak het verhaal van de zielige, depressieve gehandicapte die door iemand zonder beperking weer zin krijgt in z’n leven, of de arme depressieve gehandicapte die op het eind dood gaat en gelukkig uit zijn lijden is verlost, zoals Million Dollar Baby en Me Before You. Het is onnodig te zeggen dat ook dit wat doet met het zelfbeeld van mensen met een handicap.

Tegelijkertijd houdt het ook de eeuwige vooroordelen in stand over mensen met een beperking: ze zijn zielig en een rolstoel nodig hebben is het ergste wat je kan overkomen, terwijl mensen met een beperking helemaal niet de hele dag bezig zijn met hun handicap. Ze zijn veel meer dan alleen maar hun beperking. Ze zijn ook kind, ouder, geliefde, vriend. Maar in de platte typetjes die vaak geschreven worden voor gehandicapte personages komen die verschillende lagen en rollen niet tot uitdrukking.

 

Voorbeelden in de media

“Deze discussie speelt in Amerika. In Nederland speelt dit niet, dus waarom moeten we het er over hebben?”

Deze discussie speelt misschien minder in Nederland, maar het probleem bestaat wel degelijk. Er is geen onderzoek naar gedaan, maar in mijn eigen ervaring is de mate van representatie in de Nederlandse media dramatisch. In films en series zie ik vrijwel nooit mensen met een beperking. De enige film die in de bioscopen heeft gedraaid die ik kon vinden was Adios Amigos, waarin drie gehandicapte jongens naar Salou gaan om te feesten. De acteurs zijn geen van allen gehandicapt. In de Nederlandse serie Dani Lowinski speelt de niet-gehandicapte Michiel Romeyn Piotr Lowinski, de vader van Dani. Door een ongeluk zit hij in een rolstoel.

Laatstgenoemde maakt overigens misbruik van de situatie. Hij kan veel meer dan hij doet en stelt zich eigenlijk nogal aan. Ook dit beeld heeft enorm veel invloed op de levens van mensen in een rolstoel: er wordt bijvoorbeeld gezegd dat ze aanstellers zijn of zelfs fraudeurs, vooral als ze af en toe ook blijken te kunnen lopen of staan (wat ongeveer 80 procent van de rolstoelgebruikers kan). Ik maak het zelf regelmatig mee en vrienden van mij ook. Als voorzitter van een grote landelijke patiëntenvereniging (1.500 leden) heb ik ontzettend veel verhalen gehoord van mensen die dit hebben meegemaakt als ze opstaan uit hun rolstoel, bijvoorbeeld in de supermarkt.

Van de mensen die we regelmatig op televisie zien heeft bijna niemand een (zichtbare) beperking

Van de mensen die we regelmatig op televisie zien heeft bijna niemand een (zichtbare) beperking. Het houdt wel op bij Marc de Hond en Lucille Werner. Op de radio is er dan nog de nieuwslezer Matijn Nijhuis die, net als de eerdergenoemde RJ Mitte, cerebrale parese heeft. Hij heeft zich in juni vorig jaar op Twitter uitgesproken over de geringe representatie in de media van gehandicapte mensen.

Bron: twitter.com
“Zijn er dan helemaal geen goede voorbeelden?”

Jawel, maar je moet er even voor zoeken. In Crazy Ex-Girlfriend speelt Rachel Bloom de rol van Rebecca Bunch, iemand die na diverse diagnoses zoals OCD, suïcidaliteit en angststoornissen uiteindelijk de diagnose Borderline Syndroom krijgt. In het echte leven is Bloom ervaringsdeskundige en ‘mental health advocate’ en ze zet zich in voor het verminderen van stigma rondom psychische kwetsbaarheid. In de serie wordt Rebecca neergezet als een persoon met vele kanten, kwaliteiten en een rijk sociaal leven. Daarmee wordt dus niet het stereotype platte beeld neergezet van een persoon met een psychische kwetsbaarheid zoals we doorgaans gewend zijn.

In Silent Witness speelt Liz Carr forensisch onderzoeker Clarissa Mullery. Carr maakt in haar dagelijks leven buiten de set ook gebruik van een rolstoel. Ze heeft AMC, een aandoening van de gewrichten en spieren. Haar personage Clarissa is geestig en ze is een autoriteit in haar vakgebied. Dat ze een beperking heeft, speelt geen rol in de serie. Ze is een gelaagde persoonlijkheid met een echtgenoot en een carrière, wat veel betekent in de representatie van mensen met een beperking.

Niet voor niets is de slogan van de gehandicaptengemeenschap al jaren: 'Niets over ons zonder ons'

Michael J. Fox speelde in The Good Wife Louis Canning: een advocaat met een beperking. In het echte leven heeft Fox de ziekte van Parkinson. Zijn personage is een advocaat met een gelaagd karakter. Hij heeft wat onaardige trekjes en Fox vindt het zelf heel leuk dat hij geen zielige rol heeft, maar kan laten zien dat mensen met een beperking ook gewoon mensen zijn. Met leuke en minder leuke kanten.

Het kan dus wel, maar tot nu toe is het vooral een uitzondering. Het wordt tijd dat de mediawereld – in Nederland en daarbuiten – gehandicapte mensen serieus neemt en hen betaalt voor het vertellen van hun verhaal. Neem gehandicapte scenarioschrijvers, regisseurs en acteurs aan. Laat hen hun eigen verhaal vertellen. Niet voor niets is de slogan van de gehandicaptengemeenschap al jaren: “Niets over ons zonder ons.”

Een illustratie van iemand in een rolstoel, die door een megafoon spreekt.

'Gehandicapte' is geen zelfstandig naamwoord

'Niet strijdbaar zijn is geen optie'

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons