Het had een dag moeten worden van broederschap en solidariteit, een dag waarop duizenden mensen zich gezamenlijk uit zouden spreken voor de vrede. In plaats daarvan werd het een slachting; een bloedbad met immense gevolgen voor het woelige sociaal-politieke landschap van Turkije.
Het was even na tienen, op een zonnige zaterdagmorgen, toen net buiten het treinstation in het centrum van Ankara twee luide explosies elkaar binnen enkele seconden opvolgden. In een video is te zien hoe een groep mensen onbekommerd de halay – traditionele Turks/Koerdische volksdans – aan het dansen is, de handen ineen geslagen, terwijl de kleurige vlaggen van de verschillende politieke groepen en vakbonden scherp afsteken tegen de strakblauwe lucht. En dan opeens, enkele meters achter de dansers, een luide knal en een grote vuurbal die de lucht inschiet, waarna het filmpje stopt.
Pro-Koerdische vredesdemonstratie
De demonstratie was georganiseerd door een alliantie van linkse vakbonden en gesteund door de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP), die bij de laatste verkiezingen in juni voor het eerst als pro-Koerdische partij de verkiezingsdrempel van 10 procent wist te slechten.
De bomaanslagen hebben aan zeker 128 mensen het leven gekost, honderden gewonden liggen nog in het ziekenhuis
De twee, nagenoeg gelijktijdige bomaanslagen – vermoedelijk het werk van zelfmoordterroristen – hebben volgens de laatste cijfers van de HDP aan zeker 128 mensen het leven gekost. Honderden gewonden liggen nog in het ziekenhuis, waarvan enkele tientallen in kritieke toestand. De aanslag is vooralsnog niet opgeëist, maar de overeenkomsten met de aanslag in het grensstadje Suruc eind september, waarbij 34 mensen om het leven kwamen en waar Islamitische Staat (IS) verantwoordelijk voor wordt gehouden, maken dat nu ook weer met een beschuldigende vinger richting de terreurorganisatie wordt gewezen.
Angst en verwarring
Ondanks het feit dat de aanslagen aan IS toegeschreven worden, zijn er velen in Turkije die de staat verantwoordelijk houden. Onmiddellijk na de aanslagen vonden in het hele land demonstraties plaats. De betogers eisten het aftreden van de regering en maakten de regerende Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) uit voor “moordenaars” en “dieven”.
In een toespraak na de aanslagen keerde de co-leider van de HDP, Selahattin Demirtas, zich op niet mis te verstane wijze tegen de regering: “Dit is een aanval van de staat op haar eigen bevolking. Dat is hoe dit gezien moet worden.”
Dit is een aanval van de staat op haar eigen bevolking
De uitspraken van Demirtas zijn kenmerkend voor het idee dat leeft onder het deel van de bevolking in Turkije dat zich kritisch opstelt jegens de regering, het idee namelijk dat er opzettelijk een klimaat van angst en verwarring gecreëerd wordt in de aanloop naar de nationale verkiezingen van 1 november.
Deze nieuwe verkiezingen werden aangekondigd toen de coalitiebesprekingen faalden na de verkiezingen in juni, waarbij de AKP voor het eerst in vijftien jaar haar absolute meerderheid in het parlement verloor. De AKP en haar de-facto leider president Erdogan zien de HDP als hoofdverantwoordelijke voor hun electoraal verlies en proberen nu op alle mogelijke manieren de pro-Koerdische partij af te schilderen als een bedreiging voor de nationale veiligheid, supporters van terrorisme en als de bron van al het kwaad dat Turkije op dit moment plaagt.
Verkiezingen in aantocht
De aanslagen in Ankara hebben de relaties tussen Koerdische en linkse groeperingen in Turkije nog meer op scherp gezet. De ware toedracht van de aanslagen zal waarschijnlijk nog lang onbekend blijven – als de waarheid al ooit aan het licht komt – maar de gevolgen zijn direct voelbaar. De kloof tussen de bevolkingsgroepen in Turkije wordt steeds dieper en steeds moeilijker te overbruggen. Wat de resultaten van de verkiezingen in november ook zullen zijn, het is onwaarschijnlijk dat een enkele partij een absolute meerderheid in het parlement zal behalen, wat betekent dat een coalitie onvermijdelijk is.
Gedeelde macht is het laatste waar Erdogan op zit te wachten
Gedeelde macht is het laatste waar Erdogan op zit te wachten. In de aanloop naar de vorige verkiezingen had hij immers zijn zinnen had gezet op een hervorming van de grondwet om de macht rondom hemzelf als president te concentreren. Een coalitieregering zal vermoedelijk verschillende corruptieschandalen willen onderzoeken die door de AKP in de doofpot zijn gestopt, wat serieuze gevolgen kan hebben voor de harde kern van vertrouwelingen die Erdogan in de loop der jaren om zich heen verzameld heeft.
Ook als de aanslag daadwerkelijk door IS is gepleegd, en de overheid er, zoals ze zelf meerdere malen heeft benadrukt, absoluut niet bij betrokken was, dan nóg zullen de gebeurtenissen een fundamentele impact hebben op het huidige sociaal-politieke klimaat in Turkije. Er is meer voor nodig dan een verbale ontkenning door de overheid om de mensen te overtuigen dat de AKP niet de hand gehad heeft in deze aanslag. De militaire campagne gericht tegen de Koerdische PKK guerrilla’s heeft de lokale burgerbevolking in het zuidoosten van het land onevenredig hard getroffen, en het wantrouwen dat al jaren bestaat tussen de Turkse staat en zijn Koerdische onderdanen is de afgelopen maanden alleen maar gegroeid.
Op de rand van de afgrond
Turkije staat aan de rand van de afgrond, en er is niet veel méér voor nodig om het land in een complete chaos te storten. De burgeroorlogen in buurlanden Syrië en Irak; het voortdurende conflict met de PKK; de autoritaire aspiraties van Erdogan; het gebrek aan persvrijheid en de sluimerende economische crisis: stuk voor stuk situaties die Turkije serieus in onbalans kunnen doen raken, en nu ze allemaal tegelijk voor de deur staan, is het risico op escalatie groter dan ooit en zal er veel vakkundigheid aan te pas moeten komen om het land ervan te weerhouden zichzelf in de afgrond te werpen. Het beleid van de regerende AKP heeft tot nog toe helaas weinig blijk gegeven dat de partij hierover beschikt. Een coalitieregering is daarom wellicht Turkije's enige hoop een aanstaande ramp te vermijden.
