"I just got word that my brother has died in a bombardment", berichtte Jason op 4 juni over zijn broer die in september met vrouw en kinderen naar Syrië afreisde voor de jihad. Jason was zelf radicaal, maar is in de gevangenis tot inkeer gekomen. Nu zit hij in de schoolbanken bij hoogleraar counter-terrorisme Edwin Bakker. "Het is super hem erbij te hebben, maar ook hier wordt hij geconfronteerd met scepsis."
OneWorld zit in het Haagsch College van Bakker, die voor een volle zaal toehoorders een masterclass over Polderjihadisme geeft. Met de inzichten van Bakker en ex-moslimextremist Dennis Abdelkarim Honing zet OneWorld vijf lessen op een rij die inzicht geven in Polderjihadisme.
Wat is de Jihad? Bakker: ‘De grote Jihad is de innerlijke strijd met jezelf om een beter mens te worden, de kleine Jihad is de gewapende strijd’.
Inzicht begint met de woorden die wij kiezen en hoe we deze intrepeteren. De vraag is: hoe noemen we de strijders die zich naar het Midden-Oosten begeven? "Wat is een neutrale term?" vraagt Bakker aan de aanwezigen. "In 2012 heten zij nog 'uitreizigers', nu 'polderjihadisten'. Elk land noemt ze anders." Zelf gebruikt Bakker de term Jihadi Foreign Fighters. "Dat geeft aan dat ze in vreemd gebied vechten en dekt het politiek en religieuze motief."
Jihadi's motieven
Maar waarom gaan ze eigenlijk? Uit onderzoek onder Britse Jihadi’s, Bakkers eigen onderzoek, en overheidsrapportages over de motieven van Foreign Fighters komen vier verschillende typen naar voren. Jongeren die zich identificeren met de oemma (de islamitische geloofsgemeenschap – red.), het onrecht zien, en willen helpen is een andere groep dan zelfmoord terroristen die onschuldigen opblazen als shortcut to paradise. Daarnaast noemt Bakker de soldiers of Allah, die het als geloofsplicht zien mee te vechten en zich onderscheiden van thrill-seekers, die voor de wapens en het avontuur gaan. Uit dit onderscheid blijkt dat jihadi's allerminst een homogene groep vormen, en dat er belangrijke, onderlinge ethische verschillen zijn.
Zij waren woedend over de verschrikkelijke daden van het Assad regime, terwijl de wereld niks deed
Begrip, tot op zekere hoogte
Een ander onderscheid in groepen is te maken in de zogenaamde goede en slechte bedoelingen van Jihadi´s. Bakker trekt daarin zijn eigen lijn, namelijk: Islamitische Staat (IS). Volgens Bakker werden strijders in 2012 en 2013 vaker gedreven door onrecht: "Zij zagen beelden van kinderen met schuim in de mond door chemische wapens, het lijden van de bevolking, en waren woedend over de verschrikkelijke daden van het Assad regime, terwijl de wereld niks deed. Het Responsibility to Protect-principe van de VN werd niet waargemaakt. Dus dachten zij: ik ga zelf iets doen." Hier heeft Bakker zelfs respect voor. Maar naar zijn idee zijn deze motieven veel minder aanwezig bij de daaropvolgende jihadigroep, die vanaf de zomer van 2014 – nadat IS op het wereldtoneel van de politiek en media verscheen – zijn afgereisd. "Dat zij zijn gegaan nadat zij de beelden hebben gezien van IS, van onthoofdingen, van slachtpartijen, dat is moeilijk te bevatten." Volgens Bakker is dat niet te rechtvaardigen.
Uiteindelijk hoorde strijden erbij
Toch zijn er kanttekeningen te plaatsen bij deze tweedeling van Bakker. Dennis Honing, voormalig moslimextremist en actief voordat IS in het nieuws kwam, plaatst zijn motieven vanuit praktijkervaring in perspectief. "Wij waren theocraten, en geloofden al dat er een door God gestuurde staat moest komen", licht Honing toe. "Wij keken ook video’s waar geweld in voorkwam. Dat Assad opkwam bood alleen kansen." Daarnaast had het strijden volgens Honing een hoge status. "Voor thuisblijvers heerste er een sfeer waar je niet alleen kon prediken en met vlaggen kon zwaaien. Uiteindelijk hoorde strijden erbij."
Iedereen terrorist?
Bakker nuanceert zelf ook zijn eigen tweedeling, want bij de huidige Syriëgangers, waarvan de meeste bij gewapende groeperingen IS en Jabhat Al-Nusra terechtkomen, bestaan verschillen in overtuiging. Zo zijn er jongeren die ondanks de geweldadige videobeelden, deelnemen aan de strijd. Als tegenargument halen ze de beelden aan van Amerikaanse soldaten die onschuldige burgers doodschieten. Bakker: "Volgens hen zijn de beelden van IS bedoeld om mensen af te schrikken. En dat werkt, want het Iraakse leger is op de vlucht geslagen." Ook zijn er jihadi's die vooral vanwege de gewelddadige beelden deelnemen aan de strijd, het geweld trekt hen juist aan.
Na het drama van de afgelopen tien jaar waren mensen blij met de stabiliteit die IS bracht
Het verschil in motieven lijkt aan te sluiten bij de verschillende gezichten van IS – een verzameling van uiteenlopende groeperingen onder één vlag – die veel regio’s veroverde met steun van het volk en niet alléén militair actief zijn. Bakker: "Bij de inval in Irak maakten zij juist gebruik van de interne onvrede van de Soennieten met de heersende corruptie en onderdrukking. Na het drama van de afgelopen tien jaar waren mensen blij met de stabiliteit die zij brachten." IS doet dus meer dan kogels afvuren, mensen onthoofden en propaganda voeren: "Zij verzorgen ook de diensten van een staat, zoals het aanleggen van infrastructuur en gezondheidszorg", zegt Bakker. Natuurlijk kennen we ook de beelden van de verschrikkelijke daden van deze terreurgroepering: "IS staat op de terroristische lijst van de Verenigde Naties en van Nederland", voegt Bakker toe.
Tegenstrijdig beleid
Toch moet de context van de opkomst van IS niet over het hoofd worden gezien. Dit om te voorkomen dat ons buitelands beleid nieuwe problemen veroorzaakt, net zoals na de Amerikaanse invasie van Irak en de val van Saddam Hoessein. Dit beleid moet volgens Bakker gepaard gaan met een oprechte uitleg vanuit de politiek. Maar dat is nog niet zo eenvoudig, aangezien we Nederlanders die bij de Koerden meevechten wel tolereren. "We kunnen afreizen afkeuren met het geweldsmonopolie van de staat, wat betekent dat Nederlanders niet zomaar bij een niet-statelijke actor mogen meevechten. Maar dat betekent dat zij zich ook niet bij de Koerden aan mogen sluiten, wat het lastig maakt." Nederland traint namelijk Koerdische strijders en bombardeert IS vanuit de lucht, waardoor de koerden op de grond IS kunnen bevechten.
Ook moet Nederland volgens Honing in de spiegel kijken: "In de afgelopen jaren zijn er tientallen moskeeën vernield en voor moslims is het nog steeds moeilijk hier om aan werk te komen. We gaan dit uit de weg, omdat de vraag over het emanciperen van moslims in onze samenleving gevoelig ligt." Openheid is de sleutel. "Zo open als in het programma Spuiten en slikken over seksualiteit gepraat wordt, zo moeten we ook ideologie benaderen: alles bespreekbaar maken. Op een zakelijke manier praten over de Koran. Wat vinden we van stenigen bijvoorbeeld? Daar hebben veel moslims ook moeite mee. Als we daarover op een rustige manier het gesprek aan gaan, dan komen we ergens. Maar ook wij moeten met de billen bloot.`
Ik was dus een hypocriete mensenrechten verdediger, want ik trok mij alleen het leed van moslims aan
Aan welke kant wij ons ook bevinden, emotie en misvattingen kunnen ons denken eenvoudig vertroebelen en daar moeten we voor waken. Honing spreekt uit ervaring: "Ik plaatste mijzelf in de slachtofferrol. Hoe kon het dat Sadam Hoessein eerst werd gesteund door Amerika en daarna niet meer en dat de Amerikanen martelmethodes zoals waterboarding toepasten? Ik was dus een hypocriete mensenrechtenverdediger, want ik trok mij alleen het leed van moslims aan."
Ook Bakker geeft aan dat hij soms op moet passen niet meegesleept te worden in vooroordelen. "Ik probeer genuanceerd te zijn, maar beelden van pro-IS demonstranten met zwaaiende vlaggen in Den Haag riepen ook bij mij woede op en grepen mij aan. Hoe zorg je dat de nuance in het debat niet wordt bedreigd? Dat is het belangrijkste: dat de beeldvorming niet wordt beïnvloed door vooroordelen."
[[{“fid”:”36878″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Neem een abonnement op OneWorld”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Neem een abonnement op OneWorld”},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”Neem een abonnement op OneWorld”,”title”:”Neem een abonnement op OneWorld”,”style”:”height:72px; width:581px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
