“Ik heb alleen mijn neus laten doen, die bolle wangen heb ik van mijn moeder geërfd”, zegt Nahid (23) terwijl we op onze cappuccino’s wachten in een koffiebarretje in Shiraz, een stad in het zuiden van Iran. “Iedereen doet het hier hoor, plastische chirurgie.” Doe daar de rode lippenstift, dikke lagen make-up en de getailleerde overjassen bovenop en ik voel me tussen de Iraanse vrouwen behoorlijk underdressed in mijn hobbezak-blouse en harembroek.
Meer dan zestig procent van de Iraanse bevolking is jonger dan dertig jaar en kampt met grote sociaal-economische problemen als werkeloosheid, hoge huurprijzen en strenge sociale regels, opgelegd door het religieuze regime. In de paar weken dat ik door Iran reis probeer ik erachter te komen hoe de Iraanse jongere leeft in een land waar feestjes, dansen, alcohol, drugs, facebook en twitter, westerse muziek, en vrouwelijke haren en lichaamsvormen verboden zijn. Wat zijn hun dromen? Waar liggen hun ambities? En ligt er een verandering op de loer?
Zodra een bewakingscamera de zedenpolitie signaleert, wordt er een seintje gegeven en gaat de hoofddoek weer op
Een beetje valsspelen
Nog altijd in afwachting van onze cappuccino’s kletst Nahid ondertussen door. Langzaam zakt haar hoofddoek van haar hoofd en er komt een glinsterende vlinderclip tevoorschijn. “Mooi”, zeg ik, terwijl ik naar de clip in haar haren wijs. “Ik vraag me altijd af waar toeristen hun hoofddoek kopen voor ze naar Iran komen”, zegt Nahid lachend terwijl ze die van haar in één handomdraai weer fatsoeneert. “Shawls zijn overal te koop”, zeg ik terwijl ik verstrikt raak in een poging om ook mijn eigen hoofddoek weer semi-nonchalant om mijn hoofd te draperen. “Ik weet alleen niet of ik ze per se functioneel vind voor om mijn hoofd als het buiten 35 graden is. Ik zou hem liever afdoen, maar dat mag niet.” Nahid knikt, “vrijwel alles wat het leven leuk en makkelijk maakt is hier verboden”, zegt ze. Toch betekent dit volgens Nahid niet dat er niets kan. Je moet alleen weten hoe je het spel speelt, een beetje geluk hebben en vooral heel veel connecties.
Het koffietentje waar we onze cappuccino’s opdrinken zou niet misstaan in een wereldstad als Berlijn of New York. Er hangt een relaxte sfeer. Hier ontmoeten jonge Iraniërs elkaar en vindt het moderne leven plaats. In sommige cafés kan je als vrouw zelfs rustig de verplichte hoofddoek afdoen. Zodra een bewakingscamera de zedenpolitie signaleert, wordt er een seintje gegeven en gaat de hoofddoek weer op. Bovendien doet iedereen via VPN (Virtual Private Network) massaal mee op social media. Zelfs president Hasan Rouhani is niet vies van een Facebook like of een retweet. Als je een beetje kunt valsspelen vallen die regels best mee. Toch?
My Stealthy FreedomHoewel Iran onder president Rouhani steeds meer bewegingsvrijheid krijgt, snoert ayatollah Ali Khameini samen met zijn Raad der Hoeders de broekriem graag wat strakker aan. In mei werden acht Iraanse vrouwen door de zedenpolitie opgepakt voor het plaatsen van hoofddoekloze foto’s op Instagram (anders dan Twitter en Facebook is Instagram niet geblokkeerd in Iran). De community My Stealthy Freedom protesteert hiertegen door vrouwen aan te sporen vooral hun hoofddoekloze foto’s te blijven delen onder de hashtag #SeeYouInIranWithoutHijab.
Dromen, ambities en banen
In de bazaar van Kashan ontmoet ik Arman (26) en word meteen uitgenodigd op de thee. Meer dan een kwart van de relatief hoog opgeleide jongeren in Iran is werkeloos en Arman is een van hen. Arman is alweer enkele maanden afgestudeerd in de Politieke Wetenschappen, maar werken voor de overheid ziet hij niet zitten en daarom klust hij wat bij in de groentewinkel van zijn vader. “Wat is dan je droom voor de toekomst?”, vraag ik. Arman haalt zijn schouders op: “geen idee, de banen liggen nu niet echt voor het oprapen. Misschien word ik wel gids. Praten met toeristen is goed voor mijn Engels.” Kleine kans dat Arman ook echt iets met zijn studie gaat doen. Als je als politieke wetenschapper niet voor de overheid wilt werken blijft er weinig over. Journalistiek bedrijven zonder in de gevangenis te belanden is een uitdaging, idem voor onderzoek doen binnen dit vakgebied. In de weken daarop kom ik nog veel meer Armans tegen in de tapijtenhandel, schoenenwinkels en hotels.
Raven in de woestijn
De bloeiende toeristensector biedt echter kansen voor werkzoekende jongeren als Arman. Rashid (31) is een goed voorbeeld van een ondernemer die daar de vruchten van plukt. Hij is inmiddels eigenaar van een goedlopende tourorganisatie en hostel middenin de woestijn. Rashid pikt mij op in Esfahan en samen rijden we richting de woestijn. Hij is er als een vis in het water. “In de woestijn gelden geen regels, je bent er vrij en daarom is het er zo fantastisch”, vertelt Rashid. “Soms organiseren we er rave parties voor wel vijfduizend man, met DJ’s en gigantische geluidsboxen.” Dat klinkt spannend want die feesten zijn natuurlijk hartstikke illegaal. “Is dat niet gevaarlijk?”, vraag ik. “Maar weinig mensen weten de weg in de woestijn, je zit er dus behoorlijk geïsoleerd”, legt Rashid uit. Natuurlijk zitten er risico’s aan, vertelt hij later, maar jongeren in Iran willen gewoon een leuk leven kunnen leiden. In zijn ogen doen ze dan ook niets verkeerd.
De DJ's Anoosh en Arash maken deel uit van een grote ondergrondse Techno scene in Teheran. De documentaire Raving Iran volgt hen tijdens de voorbereidingen voor een techno rave in de woestijn waarna Anoosh wordt gearresteerd.
‘Kijk, dit is mijn gevangenis’
Een groeiende onvrede over de strenge regels en het gebrek aan toekomstperspectief is voelbaar onder jonge Iraniërs en de grenzen worden dan ook steeds verder afgetast en opgerekt. Maar soms gaat het mis en slaat het regime keihard terug, zoals in het geval met de vrouwen die hoofddoekloze foto’s op Instagram hebben geplaatst (zie kader) of de dertig studenten die in mei dit jaar werden veroordeeld tot 99 zweepslagen omdat zij op een feestje waren. Een vriend in Esfahan vertelde al eerder dat Rashid ‘een paar maanden moet verdwijnen’, en als we een aantal uren onderweg zijn komt de aap uit de mouw: “Kijk hier links, dat is mijn gevangenis”, zegt Rashid. Binnenkort wordt hij opgeroepen en verdwijnt hij voor een paar jaar achter tralies. Rashid heeft zich in een televisie-interview uitgelaten over jonge Iraniërs die de regels van het religieuze regime aan hun laars lappen. Dit kost hem nu bijna drie jaar van zijn leven.
Zolang het religieuze regime aan de macht blijft, zal er voor de Iraanse jongere weinig bewegingsvrijheid mogelijk zijn. Toch beginnen steeds meer jongeren hun onvrede te uiten, soms dus zelfs met gevaar voor eigen leven. Maar die echte grote verandering? Dat is volgens Rashid alleen maar een kwestie van tijd.
Noot van de redactie: de namen in dit artikel zijn vanwege veiligheidsoverwegingen gefingeerd.
