Europa’s laatste wilde rivier ligt straks vol met dammen
Waterkrachtcentrales leveren “groene” energie, toch? In Oost-Europa denken ze daar anders over. De documentaire Blue Heart toont hoe de laatste wilde rivieren van Europa volgebouwd worden met dammen.
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Het indrukwekkendste beeld van Blue Heart is het lelijkste beeld. De documentaire toont prachtige droneshots van immense rivieren die door berglandschappen stromen; overal zie je het groen van de bomen en hier en daar ontspringt een waterval. Maar dan is er dat smartphoneshot, verticaal gefilmd, van een groep vrouwen op een brug. De filmer staat achteraan en over de achterhoofden van de vrouwen heen is een groep ME-achtige figuren te zien, die dreigend tegenover hen staan. Dan, zonder aankondiging, rennen ze naar voren en beginnen op hen in te slaan.
“De vrouwen komen uit het dorp Kruščica”, zegt Jelena Ivanic van de Bosnische milieu-organisatie CZZS aan de telefoon. Ze is zelf ook opgegroeid bij een rivier, de Una. “Er zijn twee dammen in hun buurt gepland. Achter één dam zit een bedrijf uit Sarajevo, achter de andere een rijke buurtbewoner die het niets kan schelen wat er met zijn dorp gebeurt. Een dam zou de loop van de rivier veranderen – en daarmee de inwoners van Kruščica van hun drinkwaterbron beroven. Daarom bewaken ze deze brug sinds augustus 2017 dag en nacht, zodat er geen bouwwerkzaamheden kunnen beginnen.”
De brugzitters van Kruscica.Beeld:Andrew Burr / Patagonia
In de documentaire zie je de vrouwen samen koken en een potje kaarten op de brug. Ze zijn geïnspireerd door de mensen uit een dorp verderop, Fojnica. Daar lukte het de bewoners na een brugblokkade van 325 dagen en een rechtszaak de geplande dam te stoppen.
“
“Een dam zou de loop van de rivier veranderen – en daarmee de inwoners van hun drinkwaterbron beroven”
Bosnië-Herzegovina telt 244 rivieren. Er zijn 300 waterkrachtcentrales gepland. Ja, je leest het goed: 244 rivieren, 300 waterkrachtcentrales. Het zijn opwekkers van hernieuwbare energie. Gróéne energie, wordt ook wel gezegd, maar dat gaat er bij Ivanic niet in. “Dammen vernietigen rivieren. Punt.” Ze hebben niet alleen impact op de bewoners in de omgeving, maar ook op de natuur. “Er gaat veel biodiversiteit verloren. In onze rivieren zwemmen 96 bedreigde vissoorten. Ook moeten er veel bomen gekapt om wegen en elektriciteitspalen aan te leggen.”
In de Vjosa, de “laatste wilde rivier van Europa” staan 500 dammen gepland
Het waterkrachtcentrale-dilemma speelt niet alleen in Bosnië-Herzegovina, maar in meerdere buurlanden. Een groep Europese en plaatselijke organisaties, verenigd onder de naam Save the Blue Heart of Europe, verklaart dat er 2.796 nieuwe dammen gepland staan in de regio. De dammenkoorts is het ergst bij de Vjosa-rivier: 500 dammen staan op het programma. De Vjosa stroomt van Griekenland naar Albanië en is volgens de Blue Heart-documentaire “de grootste wilde rivier die we nog hebben in Europa”, maar hij heeft geen beschermde status. Albanese natuurorganisaties proberen intussen van de Vjosa een erkend Nationaal Park maken – het zou de eerste rivier zijn die die beschermde status krijgt in Europa.
Maar zelfs de status van Nationaal Park biedt geen automatische garantie, merken ze in Macedonië. Daar wilde de regering oude plannen uit de ijskast halen voor twee waterkrachtcentrales in Mavrovo Nationaal Park. De Wereldbank en de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) legden er miljoenen euro’s voor op tafel. Na jaren getouwtrek – en de ontdekking dat er een bedreigde Balkanlynx in het park woonde – trokken beide banken hun financiering in.
Geld van internationale banken
Veel van het geld voor Oost-Europese waterkrachtprojecten is afkomstig van ontwikkelingsbanken, ontdekte bankwaakhond Bankwatch. Denk aan de European Investment Bank, de Wereldbank (IFC) en de European Bank for Reconstruction in Development (EBRD). Samen hebben ze 818 miljoen euro uitgeleend (of beloofd uit te lenen) aan 75 waterkrachtprojecten, waarvan 30 direct impact hebben op beschermde gebieden zoals natuurparken.
De EBRD is de grootste investeerder. Die bank wordt ook wel de Oost-Europa Bank genoemd en is ooit in het leven geroepen om na de val van de Berlijnse muur voormalige Sovjetlanden te helpen een vrijemarkteconomie op te zetten. Er loopt nu een petitie om banken als de EBRD over te halen hun investeringen in waterkrachtcentrales stop te zetten.
Streetart van de Kroatische kunstenaar Luka Tomac op een dam bij Konjic in Bosnië-Herzegovina.Beeld:Andrew Burr / Patagonia
Makkelijk geld verdienen
“
“Meerdere politici hebben hun eigen waterkrachtcentrale”
Wat is er zo aantrekkelijk om rivieren vol te plempen met dammen? De belangrijkste reden, volgens Jelena Ivanic: makkelijk geld verdienen. “Wij betalen via onze elektriciteitsrekening wat extra voor de ontwikkeling van hernieuwbare energie. Dat geld gaat in een subsidiepot en wordt vrijwel altijd gebruikt om waterkrachtcentrales van te bouwen. Door de subsidie wordt een waterkrachtcentrale als een goedkope investering gezien waaraan je snel geld kunt verdienen. Ze vragen ook meer geld voor de opgewekte elektriciteit, omdat die ‘schoon’ is.” Die ‘ze’ zijn staatsbedrijven, rijke inwoners en buitenlandse – vooral Oostenrijkse – bedrijven. En politici. “Meerdere hebben hun eigen waterkrachtcentrale.”
“
“Onze regering gebruikt afspraken met de EU om zo veel mogelijk waterkrachtcentrales te bouwen”
De Europese Unie speelt ook een rol. Bosnië-Herzegovina, Albanië en Macedonië zijn lid van de Energy Community, een overeenkomst tussen de EU en omringende landen om een pan-Europese energiemarkt te creëren. Om daar lid van te worden, moesten de landen beloven dat in 2020 een bepaald percentage van hun energie uit hernieuwbare bronnen komt. Ivanic: “Onze regering gebruikt dat als excuus om zoveel mogelijk waterkrachtcentrales te bouwen.” Ook is het voor landen die het EU-lidmaatschap ambiëren gunstig om veel hernieuwbare energie te produceren – dat maakt een goede indruk, schreef de Volkskrant onlangs. Bankwatch roept de EU op om beter te letten op de banken waar ze invloed op heeft (EIB en EBRD). En om op te letten wat Europese bedrijven buiten de EU uitspoken. Ook moet volgens de waakhond EU-wetgeving over natuur en water in de Energy Community worden opgenomen.
Waterkrachtcentrales hóéven geen natuurvernietigers te zijn. De International Hydropower Association heeft een protocol gemaakt voor het duurzaam bouwen van dammen – al wordt dat wereldwijd maar mondjesmaat gebruikt. De groep organisaties achter Save the Blue Heart of Europe wijst de bouw van dammen in het gebied niet af, maar wil dat het met respect voor de natuur en de gemeenschap gebeurt. Daarvoor moet degelijk onderzoek worden gedaan, voordat ergens wordt gebouwd. En dat gebeurt nu herhaaldelijk niet, zegt Ivanic. “Voor waterkrachtcentrales van meer dan 5 megawatt is een milieu-impact-analyse nodig. Maar die zijn vaak heel oppervlakkig, ze vermelden dikwijls niet eens wat voor diersoorten ergens leven.” Grote geldschieter de EBRD (zie kader) heeft tot nu toe drie keer moeten toegeven dat ze hun eigen principes hebben geschaad door geld toe te kennen terwijl de impact op de biodiversiteit niet goed was onderzocht.
“
“Een bedrijf dat toestemming krijgt voor een bepaalde locatie kan rustig 4 kilometer verderop gaan bouwen”
Zelfs als het verhaal op papier in orde is, wordt er volgens Ivanic nog gesjoemeld: “Het komt voor dat een bedrijf toestemming krijgt voor één plek en dan rustig 4 kilometer verderop gaat bouwen. Of ze maken wel een visladder (zodat vissen ondanks de dam kunnen doorzwemmen), maar die zit dan dicht of is verkeerd gebouwd. Collega’s hebben zelfs gezien dat er een loopje werd genomen met de minimale hoeveelheid water die door een dam moet kunnen blijven stromen. Ze ontdekten sensoren: als iemand in de buurt was liep er ineens een straal water door de dam, maar anders niet.”
Als de energie niet van waterkracht moet komen, hoe wordt dan de overstap naar hernieuwbare energie gemaakt? Ivanic: “Bosnië heeft veel potentie voor zonne- en windenergie. We zouden willen dat investeerders dáár hun geld in steken.”
Documentairemaker Britton Cailouette reist momenteel de wereld over om de film te laten zien. Hij doet Amsterdam aan op donderdag 24 mei (Salt Magazine) en zaterdag 26 mei (Café de Ceuvel). In augustus is de film op iTunes te zien.
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
