Dit rapport doet verslag van onderzoek uitgevoerd in 2008 in elf Europese landen naar de levensomstandigheden, gezondheidsituatie en toegang tot zorg van ongedocumenteerden in Europa. In totaal hebben 1.220 ongedocumenteerden deelgenomen aan het onderzoek.
Met dit rapport laat Dokters van de Wereld zien dat:
• Ongedocumenteerde migranten die in Europa verblijven niet naar ons continent zijn gekomen om van het Europese sociale en medische stelsel te profiteren of om zich voor een ziekte te laten behandelen.
• Het geweld jegens ongedocumenteerden voor en na hun migratie en hun levens- en arbeidsomstandigheden een negatieve invloed hebben op hun gezondheidssituatie.
• Ongedocumenteerde migranten op obstakels stuiten wanneer zij toegang proberen te krijgen tot preventieve zorg en een ziektekostenverzekering. Deze obstakels zijn het gevolg van beperkende wetten, gebrek aan voorlichting, administratieve barrières, angst en discriminerende praktijken.
• De medische zorg die ongedocumenteerde migranten krijgen absoluut ontoereikend is, 45% van de gezondheidsproblemen wordt in het geheel niet behandeld.
• De meest kwetsbaren onder hen, namelijk zwangere vrouwen en minderjarige kinderen, geen bijzondere bescherming genieten qua toegang tot zorg.
In Nederland geeft slechts 5% van de respondenten aan vanwege gezondheidsproblemen naar Nederland te zijn gekomen. Meer dan de helft noemt economische motieven om te emigreren. Opvallender is dat meer dan een kwart aangeeft dat zij vertrokken is om politieke, religieuze en etnische redenen, vanwege de seksuele oriëntatie of omdat zij op de vlucht zijn voor oorlog – motieven die, in theorie, recht geven op asiel.
Volgens Margreet Kroesen, projectcoördinator bij Dokters van de Wereld, ondervinden ongedocumenteerden in Nederland veel obstakels in de zorg. Meer dan de helft van de ondervraagden geeft aan bang te zijn voor de registratie van persoonsgegevens bij een dokters- of ziekenhuisbezoek. Kroesen: Veel ongedocumenteerden komen op ons informatie-spreekuur omdat ze niet weten dat zij recht hebben op zorg, ondanks hun status als ongedocumenteerde. Ook zijn zij niet goed op de hoogte van de manier waarop het Nederlandse zorgsysteem is georganiseerd. Bijvoorbeeld dat een patiënt eerst een verwijzing van de huisarts nodig heeft vóór hij of zij een afspraak kan maken in het ziekenhuis. Daarnaast bestaat er een grote angst voor hoge rekeningen, die vaak worden gevolgd door langdurige incassoprocedures of zelfs het bezoek van een deurwaarder.
Deze angst leidt er vaak toe dat ongedocumenteerden afzien van medische zorg. Uit het rapport blijkt dat 58,6 % van de ondervraagden in Nederland geen zorg heeft gevraagd, terwijl zij dit naar eigen zeggen wel nodig hadden. Zelfs voor kinderen en zwangere vrouwen zijn deze obstakels groot, terwijl zij normaal gesproken beschermd worden door het Internationale Verdrag voor de rechten van het kind.
Mevrouw M, uit de Filipijnen,40 jaar verblijft sinds 11 jaar in Nederland
Veel mensen die ik ken zijn bang om naar een huisarts te gaan, omdat deze een adres vraagt. De huisbazen van onze woningen willen niet dat we het adres doorgeven. Ook denken sommigen dat onze gegevens worden doorgegeven aan de overheid. Ik ben eens 2 weken erg ziek geweest met hoge koorts, maar durfde niet naar de dokter te gaan. Veel mensen zoals ik hebben geen idee hoe het hier werkt en waar ze recht op hebben. Ze blijven dan met ernstige gezondheidsklachten thuis.
In vergelijking met de andere 11 Europese landen scoort Nederland het hoogst op weigeringen van zorg. Van de 103 ondervraagden gaven 30 personen (33%) aan dat zij een weigering hadden meegemaakt tijdens hun laatste bezoek aan een zorginstelling. Kroesen: Dit komt doordat er in tegenstelling tot andere Europese landen, in Nederland geen specifieke zorgstructuur voor ongedocumenteerde patiënten bestaat. Ongedocumenteerden moeten dus zorg krijgen binnen de bestaande reguliere zorg. Zelf op zoek gaan naar zorg in een vreemd land, waar je de taal niet goed spreekt, bang bent om aangegeven of gearresteerd te worden en meestal geen geld hebt om de rekening volledig te kunnen betalen maakt dat je meer kans hebt op problemen. Daarnaast zien we dat zorgverleners in Nederland vaak niet bekend zijn met de financiële regeling rondom deze patiëntengroep.
Op onze spreekuren en meldpunt krijgen we dan veel ongedocumenteerden binnen die hulp zoeken omdat ze niet weten hoe ze nu verder moeten. Ze hebben medische zorg nodig, maar hebben slechts moeizame toegang aldus Kroesen. Wij onderzoeken waar het knelpunt zit en zoeken met de betreffende zorgverlener of instelling naar een oplossing om de toegang tot zorg te leveren en dus te waarborgen!
Mevrouw Z. uit Armenië, 32 jaar, verblijft sinds vier jaar in Nederland.
In oktober 2007 had mevrouw Z. hevige buikpijn. Haar behandelend arts dacht aan nierstenen en stuurde haar voor onderzoek naar het ziekenhuis. Daar aangekomen werd haar het onderzoek geweigerd omdat ze niet verzekerd was en de kosten niet kon betalen. De arts schreef haar vervolgens krachtige pijnstillers voor, maar de pijn hield aan. Anderhalve maand later stuurde de arts mevrouw Z. naar het ziekenhuis na de afdeling urologie te hebben gebeld. Bij de receptie van die afdeling kreeg mevrouw Z. opnieuw te horen dat zij geen onderzoek kon ondergaan als zij daarvoor niet zou betalen. Tien maanden later heeft ze nog steeds pijn, zonder de nodige zorg te ontvangen.
De heer B. 35 jaar verblijft sinds 2006 in Nederland.
B. is uit Ivoorkust gevlucht naar Malta waar hij anderhalf jaar in een detentiecentrum heeft vastgezeten en door politieagenten met een knuppel werd geslagen. Hij heeft nog steeds last van schouders en knieën. Na zijn vrijlating vertrekt hij naar Nederland waar hij vaak op straat moet slapen. Drie maanden na aankomst in Nederland ziet de heer B. op een metrostation twee agenten in zijn richting lopen. Bang als hij is, zet hij het op een lopen, valt van een trap en breekt beide enkels. De politie belt een ambulance die hem naar de spoedafdeling van een ziekenhuis brengt. Twee weken later wordt hij verzocht het ziekenhuis te verlaten. Er is niets geregeld, geen rolstoel, geen opvang. En dat terwijl de arts tegen hem heeft gezegd dat hij twee maanden niet mag lopen. De heer B. verlaat kruipend het ziekenhuis en neemt een taxi naar een kennis waar hij onderdak kan krijgen. Een week na vertrek uit het ziekenhuis begint er vocht uit een enkelwond te stromen: een nieuwe infectie die met antibiotica moet worden behandeld. Bovendien is een nieuwe operatie nodig.
Met name de situatie van kinderen op Europees niveau is schrijnend. Het rapport laat zien dat er een grote druk bij kinderen ligt en dat het leven in angst en het ontbreken van een vaste woonplaats veel stress oplevert. Daarbij komt het probleem dat ouders ook zorg voor hun kinderen mijden. Meer dan een kwart van de respondenten bezoekt geen zorginstanties voor hun kinderen en neemt geen deel aan vaccinatieprogramma’s. In Nederland is deze situatie even schrijnend: 8 van de 25 respondenten die kinderen heeft.
Het gezondheidsbeleid mag niet worden bepaald door het immigratiebeleid.
Dokters van de Wereld wil dat alle mensen die in Europa verblijven, gelijke toegang krijgen tot preventie en zorg zonder onderscheid naar status of financiële draagkracht. Medische zorg voor kwetsbare bevolkingsgroepen is een van de doelstellingen van het volksgezondheidsbeleid in de meeste Europese landen, en een van de prioriteiten die de Europese Unie en de Wereldgezondheidsorganisatie heeft gesteld. Aangezien het een relatief klein aantal mensen betreft, zou men van de Europese landen een meer samenhangende aanpak van de volksgezondheid voor deze groep verwachten; tevens zouden de zorgstelsels toegankelijker en effectiever moeten zijn. Het tegendeel is echter het geval, zowel op Europees niveau als hier in Nederland leeft de groep ongedocumenteerden erg geïsoleerd, bang om aangegeven of gearresteerd te worden, zich niet bewust van hun recht op zorg, en veelal (te) laat of zelfs helemaal niet geholpen. Hun recht op en toegang tot zorg moet gewaarborgd worden!
In Nederland verblijven tussen de 75.000 en 185.000 mensen zonder verblijfsvergunning, waarvan tussen de 60.000 – 115.000 mensen van buiten Europa .
Dokters van de Wereld heeft in Nederland een project (MEDOC) voor ongedocumenteerden.
Het MEDOC (mobiel MEdisch DOCument) richt zich op het verbeteren van de toegang van zorg voor ongedocumenteerde migranten in Nederland. Via individuele voorlichting worden migranten gewezen op hun recht op medisch noodzakelijke zorg en op de werking van de Nederlandse gezondheidszorg. Indien zich knelpunten of incidenten voordoen, wordt bemiddeld met betreffende zorgverleners of zorg instelling. Momenteel worden in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam op in totaal 4 locaties wekelijkse spreekuren uitgevoerd door (para)medische vrijwilligers. In een periode van een jaar zijn er meer dan 400 patiëntcontacten en worden circa 150 incidenten gemeld. En dat zijn alleen de mensen die bij Dokters van de Wereld terechtkomen. Beleidsmakers en -beïnvloeders worden regelmatig geïnformeerd over de kwantitatieve en kwalitatieve resultaten. Uiteindelijk doel is om met geregistreerde data en verhalen een betere toegang tot de gezondheidszorg te bewerkstelligen.
Dokters van de Wereld is een medische hulporganisatie en onderdeel van het Médecins du Monde netwerk. Dokters van de Wereld zet zich in om het recht op en toegang tot zorg te bevorderen voor de meest kwetsbaren wereldwijd.