Door Joep de Boer
Staande in een kamer vol enorme beeldschermen met ingewikkelde grafieken, diagrammen en wereldkaarten vol met groene, oranje en rode stippen, bedenk ik opeens: “Wat als Noord-Korea op dit moment hun derde binnenkort verwachte nucleaire test zou doen?”
Mijn fantasie slaat op hol en ik zie meteen allerlei diagrammen en grafieken alle kanten opschieten, die overgaan in de op gevaar duidende kleur rood, terwijl allerlei mannetjes in nette maatpakken haastig aan komen rennen, om vol ongeloof de verschillende beelden te bekijken…Maar gelukkig gebeurde er helemaal niks in de centrale control room van de Comprehensive Test Ban Treaty Organisation (CTBTO) tijdens ons bezoek.
De CTBTO
De CTBTO is in het leven geroepen als organisatie verantwoordelijk voor de voorbereiding van de implementatie van de Comprehensive Test Ban Treaty (CTBT). Dit verdrag verbiedt het testen van kernwapens in elke mogelijke omgeving en is in 1996 aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Tot op heden is het verdrag echter nog niet in werking getreden, wegens het ontbreken van de ratificatie van zeven specifieke landen, waaronder bijvoorbeeld de USA en Iran. Ondanks dat het verdrag nog niet in werking is gesteld, heeft de CTBTO in de afgelopen jaren al wel een wereldwijd netwerk opgezet van detectie- en meetstations. Dit netwerk van meetstations maakt het mogelijk om elke explosie of aardbeving waar dan ook ter wereld te detecteren en hiermee de naleving van het toekomstige CTBT verdrag te kunnen controleren.
Het detectiesysteem: op zoek naar het ‘nucleaire geluid’
Het systeem van de CTBTO maakt gebruik van vier verschillende soorten metingen. De meetstations op basis van infrasone trillingen (geluid met een zeer lage frequentie), seismische golven (trillingen van het aardoppervlak) en hydro-akoestische radiogolven (geluid onder water) zenden allemaal in een constant stroom hun metingen naar het hoofdkwartier in Wenen. Deze methoden kunnen binnen een zeer korte tijd een (kern)explosie of aardbeving detecteren, maar niet aantonen om wat voor explosie het gaat. Daarvoor is een vierde meetmethode ontwikkeld om aan te kunnen tonen of het gaat om een nucleaire explosie of niet. Deze methode maakt gebruik van de uitgezonden radionucliden (bepaald soort deeltjes) in de atmosfeer in het geval van een kernexplosie. De radionucliden worden gemeten met behulp van een filter waardoor voor 24 uur een enorme hoeveelheid buitenlucht wordt gezogen, waarna dit filter voor 24 uur moeten worden geprepareerd voor verval. Ten slotte wordt voor nog eens een periode van 24 uur de hoeveelheid radionucliden in het filter gemeten. Deze laatste methode kan in tegenstelling tot de drie andere methoden met zekerheid aangeven dat er een nucleaire test heeft plaatsgevonden, maar dit kost minimaal 72 uur om dit vast te kunnen stellen.
Buitengesloten
De CTBT organisatie houdt kantoor in het VN conferentiecomplex te Wenen, waar wij als Nuclear Diplomacy Crash Course studenten natuurlijk wel even een kijkje wilden nemen. Een indrukwekkende presentatie over de immense krachten en hoeveelheden van de kernwapens in deze wereld benadrukte nogmaals hoe belangrijk nucleaire ontwapening is. De tour werd vervolgd naar het dak van het VN conferentiecentrum, waar de eerdergenoemde radionuclitiden meetapparaat staat opgesteld. Na een zeer uitgebreide uitleg van twee experts onder het genot van een zeer intens brandende zon was het tijd om naar de centrale controle kamer de organisatie te gaan, wat nog niet zo makkelijk bleek te zijn. De deur op het dak wilde ondanks de aanwezigheid van de twee experts niet meer open… Na een tiental bloedhete minuten mochten we ten slotte nog een blik werpen in de control room van de CTBTO, waar alle meetdata wordt verzameld, geanalyseerd en gedistribueerd naar de aangesloten landen. Wordt er ergens op deze wereld ‘stiekem’ een nucleaire test gedaan, dan is het in deze controle kamer waar dat als allereerst zal worden gezien. Zolang wij nog in Wenen zijn houden we de control room voor jullie in gaten!
Joep de Boer studeert Innovation Science aan de TU Eindhoven. Op uitnodiging van IKV Pax Christi is hij deze week samen met zeven andere studenten aanwezig bij een voorbereidingsconferentie in Wenen (PrepCom) over het nucleaire non-proliferatieverdrag. De studenten doen verslag van hun belevenissen op www.nonukes.nl