Straffeloosheid
Het is algemeen bekend dat er nogal wat gaande is in Mexico. Het dagelijks nieuws in Mexico wordt gedomineerd door de vele extreem gewelddadige acties van criminele drugsbendes. Echter voor mensenrechtenschendingen is er maar weinig aandacht in de media.
We willen dan ook graag aandacht vragen voor dit probleem dat naast het drugsgeweld het dagelijks leven bepaalt in Mexico: Mensenrechtenschendingen. De vraag is welke actie Enrique Peña Nieto tijdens zijn aankomend presidentschap zal ondernemen om mensenrechtenschendingen en straffeloosheid tegen te gaan.
Deel 1: over onschendbaarheid en het negeren van mensenrechten
Het grootste probleem met betrekking tot mensenrechtenschendingen in Mexico is het feit dat de staat zelf vaak schuldig is aan deze schendingen. Zij houdt zichzelf hier echter niet verantwoordelijk voor, laat staan dat de verantwoordelijken bestraft worden. Vaak wordt “handhaving van de rechtsstaat” als argument gegeven voor het wegmoffelen of rechtvaardigen van geweld door politie of leger. Er heerst een hoge mate van straffeloosheid in Mexico. In dat kader is het interessant om te kijken naar ‘Atenco’. De laatste maanden stond Atenco weer volop in de aandacht. Waarom? Omdat de aankomende president van Mexico: Enrique Peña Nieto destijds gouverneur van de deelstaat waarin Atenco zich bevindt. In die functie was hij verantwoordelijk voor het handelen van politie en leger en dus ook voor de misdrijven waarvan militairen en agenten beschuldigd worden. Bewoners van Atenco deden onder andere aangifte van willekeurige detentie, seksueel geweld, marteling en verkrachting. Atenco is slechts één voorbeeld van de vele mensenrechtenschendingen die er in Mexico plaatsvinden.
Alomtegenwoordige straffeloosheid
Net als in vele andere Latijns-Amerikaanse landen heerst er in Mexico een allesoverheersende corruptie in het land en is er sprake van een falend rechtssysteem dat straffeloosheid in de hand werkt. Tot voor kort werden soldaten in Mexico berecht door een militaire rechtbank en bleven vele mensenrechtenschendingen ongestraft. In mei dit jaar verscheen het jaarverslag van Amnesty International waarin zij kenbaar maakte dat het overgrote deel van de 12.000 moorden die plaatsvonden in Mexico in 2011 nooit zijn onderzocht. Naast het grote aantal moorden dat voornamelijk verband houdt met de drugsoorlog waar het land mee kampt, zijn er volgens Amnesty International vorig jaar op zijn minst negen journalisten vermoord en minstens zes mensenrechtenverdedigers. Daarnaast constateert zij dat het geweld tegen vrouwen genormaliseerd is geraakt is en er een aanzienlijk aantal vrouwen vermoord zijn. Naast moord ondervinden journalisten, mensenrechtenverdedigers en vrouwen ook talloze bedreigingen aan hun adres. Het merendeel van deze zaken wordt niet onderzocht, om nog maar niet te spreken van vervolging van de daders. Straffeloosheid blijkt eerder norm dan uitzondering te zijn. Amnesty International uit haar kritiek op de Mexicaanse regering waar het gaat om het niet uitvoeren van onderzoek en het niet uitvoeren van effectieve maatregelen ter bestrijding van dergelijk geweld. Daarnaast uit zij kritiek op het feit dat wanneer er wel onderzoek werd uitgevoerd naar mensenrechtenschendingen door het leger, deze zaak werd behandeld door een militaire rechtbank.
Hoop op een betere toekomst voor het Mexicaans rechtssysteem
Toch is er hoop op verandering binnen het Mexicaanse rechtssysteem. Mensenrechtenadvocaten strijden al sinds 2006 voor het inperken van militaire rechtspraak in Mexico. In 2006 zette president Calderón een massaal offensief in tegen de georganiseerde misdaad in Mexico. Vanaf dit jaar nam het aantal mensenrechtenschendingen dat gepleegd werd door leger en politie sterk toe. Desondanks heeft het leger al die tijd het alleenrecht gehad op juridisch onderzoek en eventuele vervolging. In 2011 droeg het Hooggerechtshof de Mexicaanse regering op de zaken van legermisdaden over te dragen aan civiele rechtbanken. Nu, een jaar later heeft het Hooggerechtshof drie zaken over misdaden door het leger verwezen naar de civiele rechtbank. Dit kan op zijn minst een historische beslissing worden genoemd. Bij doorverwijzing van zaken naar de civiele rechtbank schept het Hooggerechtshof een wettelijk precedent volgens Mexicaans recht. Dit betekent dat de militaire rechtbank haar jurisdictie zal verliezen over misdaden die door het leger zijn begaan. Hoewel mensenrechtenverdedigers zich in hun strijd voor het inperken van militaire rechtspraak in Mexico vooral hebben gericht op de uitvoerende macht, lijkt het Hooggerechtshof de belangrijke veranderingen in gang te gaan zetten.
Recente oproep om verheldering plannen voor bestrijden van straffeloosheid
Mexico wordt beschouwd als het gevaarlijkste land van het continent voor journalisten wegens het grote aantal doden. De organisatie Reporteros sin Fronteras (Verslaggevers Zonder Grenzen) die zich inzet voor de bevordering van persvrijheid, heeft Enrique Peña Nieto in oktober dit jaar om opheldering gevraagd wat betreft zijn plannen voor het bestrijden van de straffeloosheid in Mexico. De oproep komt niet vanuit het niets, deze heeft zich gevormd naar aanleiding van de recente verdwijning van journaliste Adela Jazmín López Alcaraz. Reporteros sin Fronteras verklaarde dat de oproep niet slechts afkomstig is van hun organisatie maar van het hele Mexicaanse volk dat de Mexicaanse staat wantrouwt. Enrique Peña Nieto heeft hier tot nu toe nog geen antwoord op gegeven.
Protection mechanism
In oktober dit jaar is er een consultatieve raad opgericht die er op zal toezien dat het Protection Mechanism dat in april dit jaar werd aangenomen door het Mexicaanse Congres ook daadwerkelijk geïmplementeerd zal worden, wat tot op heden niet het geval is. Het Protection Mechanism moet ervoor zorgen dat beschermingsmaatregelen voor mensenrechtenverdedigers en journalisten beter en sneller worden uitgevoerd. Deze consultatieve raad wordt vertegenwoordigd door leiders van verschillende organisaties die zich inzetten voor sociale gerechtigheid, leiders van verenigingen van journalisten en academici.
#yosoy132
In aanloop naar de Mexicaanse presidentsverkiezingen vond er veel onrust plaats in Mexico. Dit heeft alles te maken met de komst van de nieuwe president Enrique Peña Nieto en de gebeurtenissen die plaatsvonden in Atenco in 2006, waarvan de slachtoffers nooit hun excuses aangeboden hebben gekregen en waarvoor de daders nooit zijn bestraft. Enrique Peña Nieto erkent geen schuld en keurt het optreden van de politie goed omdat zij er waren om de wet te handhaven. Bovendien zou hij de Atenco beweging als een gewelddadige groep zien die er op uit is om de autoriteiten te ondermijnen. De Atenco beweging zet zich naar eigen zeggen in voor sociale gerechtigheid en bescherming van gronden die toebehoren aan de inheemse bevolking.
In 2006 braken de rellen uit nadat acht bloemenverkopers die geen vergunning hadden werden gearresteerd, waarna de toenmalige gouverneur Peña Nieto een enorme politiemacht naar Atenco stuurde.
Voor Enrique Peña Nieto, die op 1 december dit jaar is aangetreden als president, lijkt de weg naar het presidentiële paleis van begin af aan open te hebben gestaan. Hij is jong, knap, rijk, hoog opgeleid, getrouwd met een bekende soapactrice en komt uit een familie die sterke roots heeft binnen de PRI (De Institutioneel Revolutionaire Partij). Hij lijkt hierdoor met alles weg te komen. Echter, niet iedereen is vergeten wat er in het verleden gebeurd is. Bij een politieke bijeenkomst op de Universiteit in Santa Fe in mei 2011 stelden een aantal studenten hem kritische vragen over Atenco welke hij niet wenste te antwoorden. In reactie hierop werd hij uitgejoeld door het publiek en herinnerd aan zijn wanbestuur als gouverneur van de provincie. De studenten werden er later van beschuldigd te zijn omgekocht door de opponent van Peña Nieto die hen zou hebben aangespoord om onrust te stoken. De studenten waren geshockeerd door deze beschuldiging en namen een You-tube filmpje op waarin 131 studenten hun studentenkaart toonden en verklaarden door niemand betaald te zijn. Hiermee was de studentenbeweging #yosoy132 geboren.
De bewegen strijdt voor een Mexico waarin de democratie van het land en haar media centraal staan. Hoewel #yosoy132 niet in staat is geweest om het tij te doen keren, slaagde zij er wel in om de verkiezingscampagne op zijn kop te zetten en een andere kant van Enrique Peña Nieto te laten zien.
Terugkomst van de PRI
De mogelijke verandering in de juridische aanpak (van militair naar civiel) van misdaden die zijn begaan door het leger is een stap in de goede richting ten aanzien van het bestrijden van straffeloosheid. Dit biedt enige hoop voor de toekomst. Maar niet iedereen is even positief over de toekomst. De Mexicaanse politicoloog John Mill Ackerman betwijfeld of er positieve veranderingen zullen optreden ten aanzien van het oude beleid van de PRI dat gepaard ging met corruptie en autoritarisme. Hij denkt eerder dat met de komst van Enrique Peña Nieto de klok wordt teruggedraaid dan dat er nieuwe veranderingen in gang zullen worden gezet. Hij zegt dat alles wat we over hem weten erop lijkt te wijzen dat oude tradities zoals autoritarisme, corruptie en intolerantie zullen terugkeren.
Peace Brigades International is een door de Verenigde Naties erkende non-gouvernementele organisatie. Wij zenden vrijwilligers uit de hele wereld uit om bedreigde mensenrechtenverdedigers te begeleiden in hun strijd voor de bescherming van mensenrechten. Kijk voor meer informatie op www.peacebrigades.nl of www.pbi-mexico.org.