Wat is directe actie?
Directe actie is een vorm van actievoeren waarbij de nadruk ligt op zelf iets doen. Op eigen houtje, op eigen kracht, iets uitvoeren – zonder afhankelijk te zijn van de toestemming van een instituut of autoriteit.
Er zijn allerlei manieren om directe actie te ondernemen: demonstraties, manifestaties, blokkades, bezettingen zijn allemaal voorbeelden. Maar er zijn ook directe acties met een ludiekere vorm: de feministische straatnamenactie van De Bovengrondse, of een alternatief Sinterklaasfeest als antiracisme actie. Bij sommige acties zet je je eigen lichaam fysiek in het spel, bij andere niet. Waar het om gaat is het idee van interventie: dat mensen zelf invloed uitoefenen op hun omgeving. Bijvoorbeeld omdat je vindt dat het probleem té urgent is om over te laten aan de gevestigde politiek. Of omdat je voor vrijheid, zelfstandigheid en autonomie strijdt, en dat dus ook wil toepassen in je activisme zelf.
Het Handbook for Direct Action van het Network for Climate Action legt het zo uit: wanneer je iemand beroofd ziet worden op straat, ga je ook niet eerst een petitie opzetten om diegene te helpen, of aan iemand toestemming vragen. Dan grijp je in. Soms is het belangrijk en rechtvaardig om de bureaucratie en de gevestigde machtsstructuren te omzeilen en in te grijpen. Al is het maar om je te herinneren dat je dat kunt, als individu of als collectief! Dat mensen in staat zijn om allerlei dingen zelf te doen, ook al lijkt dat vaak niet zo. Als je een kolencentrale bezet, kun je zélf direct bereiken wat je wilt dat er gebeurt: namelijk het stopzetten van de winning van fossiele brandstoffen (al is het maar voor één dag of een paar uur).
En directe actie werkt! In Spanje werd de bouw van een vervuilende mijn gestopt dankzij een succesvolle actie waarbij activisten bomen plantten in de mijn. In Duitsland werd het kappen van het Hambacherbos stopgezet na een jarenlange boomhutblokkade. In Frankrijk werd de bouw van een vliegveld afgelast dankzij een bezetting. En in Honduras werd de bouw van een stuwdam voorkomen dankzij demonstraties.
Wij steunen dus het liefst directe actie, maar onze criteria verschillen per regio. In veel Latijns-Amerikaanse landen bijvoorbeeld is het moeilijker en gevaarlijker om direct over te gaan op actie dan in het (relatief) veilige Westen. Dat heeft ook te maken met staatsrepressie in bepaalde regio’s, waarbij (eventueel illegale) directe actie een stuk heftigere gevolgen kan hebben dan in Nederland en omliggende landen. Het is belangrijk om activisme en protest altijd binnen de lokale context te situeren. Dus er is zeker ruimte in onze definitie van directe actie, maar alle projecten die wij steunen dragen een filosofie uit van mensen die zelf in actie komen om samen iets te doen.
Daarnaast is indirecte actie natuurlijk ook ontzettend belangrijk: ga stemmen, lobby bij je vertegenwoordigers, probeer van binnenuit het systeem te veranderen! Maar wanneer mensen het gevoel hebben dat de gevestigde politiek niets verandert, en zich apathisch voelen, werkt directe actie empowering.
Directe actie werkt bevrijdend
Directe actie gaat soms tegen normen en wetten in: het bezetten van andermans bezit is illegaal, maar kan gerechtvaardigd zijn om een politiek punt te maken dat anders niet gehoord wordt. In de openbare ruimte “dood” op de grond liggen is niet illegaal, maar druist wel in tegen de bestaande normen over hoe je je gedraagt op straat. Soms kan op een geweldloze manier wetten of normen breken het meest effectieve middel zijn. Denk aan de Greensboro sit-ins: uit protest tegen rassensegregatie, gingen zwarte jongens aan de whites-only lunchtafels zitten. Daarmee braken ze toen de wet, maar op dat moment gold moraliteit boven legaliteit. Zo ook met bijvoorbeeld kraken: verboden, maar als de woningnood extreem hoog is, dan moet het recht op huisvesting misschien wel zwaarder wegen dan de wetten die privé-eigendom beschermen.
Op die manier kan directe actie bevrijdend werken voor deelnemers. Doordat zij inzien dat ze in staat zijn om dingen die misschien niet mogen of lijken te kunnen, tóch te doen, omwille van een betere wereld. En omdat ze inzien dat ze die dingen zélf kunnen doen, in plaats van te wachten tot de gevestigde orde wellicht ooit door krijgt dat het belangrijk is. In een bureaucratische samenleving met een representatieve democratie, en een geraffineerd systeem van wetgeving en regulering, wordt ons spectrum van mogelijke handelingen al snel beperkt. We denken dat we het maar over moeten laten aan de politici, de grote organisaties, dat we alleen kunnen doen wat we altijd hebben gedaan, dat individuele mensen nooit samen iets kunnen bereiken.
Maar zoals de Amerikaanse antropoloog Margaret Mead zei: “Never doubt that a small group of thoughtful, committed citizens can change the world; indeed, it’s the only thing that ever has.” Daarom steunt Het Actiefonds zulke kleine groepen bedachtzame, toegewijde mensen, die creatieve en confronterende directe acties uitvoeren: zodat we samen de wereld kunnen veranderen. ✊
