Iedereen heeft wel iets van katoen. Een T-shirt, ondergoed of theedoeken. Katoen ademt, het is een natuurlijke vezel en je kunt het makkelijk wassen. Toch neemt de populariteit van katoen langzaam af. Mensen maken zich zorgen over de grote hoeveelheden pesticiden en water die nodig zijn bij de teelt. Daar komt nog bij dat het leven van miljoenen katoenboeren is ontwricht door de hoge prijzen van katoenzaad, kunstmest en bestrijdingsmiddelen, mislukte oogsten en lage marktprijzen. Het is geen fraai plaatje.
Katoen heeft het imago ‘niet duurzaam’ gekregen. Heel jammer, want het is een oeroude plant die in zijn zuivere vorm geen pesticiden of extra water nodig heeft. Alleen…die oorspronkelijke plant is bijna helemaal verdwenen. Bijna, want in het Noordwesten van India is er een voorzichtige opleving van het verbouwen van inheemse katoen: Kala.
De ineenstorting van een idylle
Dat Kala katoen überhaupt nog bestaat, is te danken aan de lange afwezigheid van irrigatie in het district Kutch in Gujarat. Op de uitgestrekte droge vlakten in het Noordwesten van India wuifde 20 jaar geleden overal het zachte katoenpluis van inheemse soorten. Kala heeft genoeg aan een beetje regenwater en heeft geen pesticiden of kunstmest nodig. In die dagen droegen de mensen in Kutch wat ze al eeuwen droegen: people’s cotton; handgeweven, van eigen bodem en uiterst geschikt voor een warm klimaat.
In de rest van India stonden de velden tegen die tijd inmiddels vol met Bt-katoen; een genetisch gemanipuleerde, hybride soort uit Amerika. Bt-katoen overleeft alleen met veel water, mest en bestrijdingsmiddelen, maar levert dubbel zoveel katoen én heeft een wereldwijde afzetmarkt.
De directeur van het Central Institute of Cotton Research, dr. Vijay Waghmare licht in een interview met het Indiase Firstpost toe: “In 1971 werd in India de eerste hybride katoensoort toegelaten op de markt. Dat leidde tot een dramatische daling van de teelt van inheemse katoensoorten. Er staat nu nog maar op 3% van de katoenvelden een inheemse soort.”
Dat er rond de eeuwwisseling nog steeds haast uitsluitend inheems katoen in Kutch werd verbouwd, was dan ook een unieke situatie. Tot 26 januari 2001. Toen veranderde het landschap letterlijk in één klap. Kutch werd getroffen door een aardbeving van 7.7 op de schaal van Richter. De aarde scheurde open, bijna een half miljoen huizen stortten in en er vielen 20.000 doden.
Economische groei verdrukt Kala-katoen
Met de wederopbouw van het gebied deed de industrie zijn intrede en werden er irrigatiekanalen aangelegd. Vanaf dat moment beschikten de boeren in Kutch over permanente watertoevoer en konden ze ook Bt-katoen gaan verbouwen. In tegenstelling tot het inheemse Kala kan Bt-katoen fabrieksmatig verwerkt worden tot textiel. Katoenverkoop voor industriële verwerking bood de boeren een goed economisch perspectief. Bovendien vonden consumenten people’s cotton inmiddels hopeloos ouderwets. De markt voor handgeweven katoen was volledig gemarginaliseerd.
Katoenboer in Gujarat met door de overheid goedgekeurde kunstmest
Veel katoenboeren in Kutch stapten over op Bt-katoen. In het district Rapar, in het uiterste westen van Gujarat gooiden 25.000 Kala-katoenboeren de handdoek in de ring. Een kleine 2.500 boeren bleven over. Er was simpelweg geen vraag meer naar Kala-katoen.
De boeren die toch volhielden deden dat omdat ze in de buurstaat Punjab zagen wat kunstmest en pesticiden veroorzaakt: een uitgeputte, giftige aarde waar alle leven uit verdwenen is. Ze wilden niet dat hetzelfde zou gebeuren met hun eigen grond.
Kala gecertificeerd als biologisch
De biologische katoenboeren in Kutch knoopten de eindjes aan elkaar door Kala te leveren voor matrassen en verbandmaterialen. People’s cotton zakte steeds verder weg in het collectieve geheugen en dat had ook gevolgen voor de handwevers. Hun aantal halveerde in een paar jaar tijd. De duizenden jaren oude keten van katoenboeren, handwevers en de interne markt was verbroken.
In 2007 besluiten de boeren zich te organiseren in een ngo: Khamir Kala Cotton Initiative. Er zijn voortekenen waardoor ze Kala misschien terug op de kaart kunnen zetten: de toenemende droogte en waterschaarste door klimaatverandering. 11 Boeren sluiten zich bij het initiatief aan.
Handwevers bij Khamir.
Na jaren van lobbyen, onderzoeken en praten is er in 2012 een doorbraak. Kala krijgt een biologische certificering. Door deze erkenning krijgen de boeren voet aan de grond in de markt. De schamele 9 euro per 40 kilo die zij eerder op de markt kregen, schiet omhoog naar 19 euro. Dit heeft tot gevolg dat het aantal wevers dat zich bij het initiatief van Khamir aansluit stijgt tot 250.
Van people’s cotton naar designermode
In Kutch wuift op steeds meer velden weer het zachte katoenpluis van Kala katoen. Ergens midden op de droge vlakten staan nu een aantal gebouwen waar handwevers demonstraties geven en hun spullen verkopen. Dit initiatief is een samenwerking van de boeren en de ngo Khamir. Dagelijks stoppen hier bussen vol modestudenten en toeristen die zich laten rondleiden door de wevers. In een klein winkeltje liggen de spullen uitgestald: sjaals, kussenhoezen en kleding.
Inmiddels weten duurzame modeontwerpers inheems katoen te waarderen. Collecties van Kala-katoen zijn te zien op de catwalk van de Lakmé fashion week in Bombay, het belangrijkste mode-evenement in India. Het people’s cotton van weleer is nu een exclusief product voor designerkleding. Deze opleving is mede te danken aan premier Modi die promotie maakt voor handgesponnen katoen. Hiermee zet hij zijn slogan ‘Make in India’ kracht bij. Niet iedereen is blij met deze campagne die nogal wat nationalistische sentimenten aanwakkert, maar voor de boeren in Kutch is het goed nieuws.
Meer produceren maar niet profiteren
De verbouw van Kala is nog steeds kleinschalig vergeleken bij de onvoorstelbare hoeveelheden katoen die India produceert. Op 97 procent van de 9 miljoen hectare katoenvelden in India staat Bt-katoen (In de staat Gujarat is het aantal hectare katoenvelden sinds de introductie van Bt-katoen verdubbeld naar zo’n 3,03 miljoen). Ooit waren er honderden inheemse katoensoorten in India. Elk district had zijn eigen soort, volledig aangepast aan lokale omstandigheden. Daarvan zijn er nog maar heel weinig over. De meeste zaden zijn voorgoed verloren gegaan.
Met China en de Verenigde Staten is India een van de grootste katoenproducenten ter wereld. De boeren profiteren echter het minste van deze wereldmarkt. In India beheerst multinational Monsanto 90 % van de katoenzadenmarkt. Het Bt-katoenzaad is voor boeren erg duur. Het kost ongeveer 8x meer dan inheems katoenzaad. Boeren kunnen dit vaak alleen betalen als ze schulden maken. Als de oogst mislukt of er minder opbrengsten zijn door hardnekkige insectenplagen of overstromingen, hebben ze geen bron van inkomsten en kunnen ze schulden niet afbetalen. Velen raken vervolgens verstrikt in netten van woekeraars die hoge rentes vragen voor leningen. Dat leidt niet zelden tot uitzichtloze situaties die bijdragen aan hoge zelfmoordcijfers. Volgens het National Crime Records Bureau (NCRB) pleegt elke 37 minuten een boer in India zelfmoord.
Herstel van evenwicht
Inheems katoen kan een mooie toekomst hebben als fabrikanten en retailers die zich nu zeggen in te zetten voor een duurzame toekomst, de toegevoegde waarde gaan zien van deze brandschone grondstof. Katoen die zorgt voor herstel van het natuurlijk evenwicht, onafhankelijkheid én werkgelegenheid. Dat zou een geweldige positieve impact hebben op het klimaat en sociale structuren.
(Dit artikel kwam tot stand door raadpleging van diverse rapporten, eerder verschenen publicaties en een persoonlijk bezoek aan een katoenboer, verschillende handwevers en de ngo Khamir door de auteur, Sandra Blok – eigenaar viaindiafashion.nl)
