Op 20 juni wordt in het kader van World Refugee Day extra aandacht besteed aan vluchtelingen. Wat betekent dit voor iemand die zelf vluchteling was, zoals jij?
Voor een voormalig vluchteling zoals ik brengt 20 juni zowel goede als slechte herinneringen boven over mijn ervaringen in Kenia. Het is natuurlijk goed dat er een land als Kenia was waar ik en mijn familie terecht konden op het moment dat dat echt nodig was. Ook was het goed dat we beschermd werden tegen het verwerpelijke leiderschap van Idi Amin en al de andere slechte leiders waar de Oegandese bevolking mee te maken heeft gehad. De schaduwzijde van het vluchteling zijn, is dat je constant worstelt met verdriet over heel veel dingen. Om te beginnen, heb je steeds veel verdriet over het verlies van je land, je familie, vrienden, eigendommen en een gevoel van hopeloosheid. Daarna komt de angst, de angst dat je het wegvluchten voor geweervuur en dood nog steeds met je meedraagt, dat het blijvend is….
Al die gevoelens en nog veel meer, vormen een blijvend deel van je bagage. De littekens raak je nooit meer kwijt. Maar op 20 juni heb je even de kans stil te staan bij wat je is overkomen en als je moedig genoeg bent, vecht je tegen die angst en al de littekens door aan een nieuwe reis te beginnen. Voor mij betekende dat het starten van een nieuw gezin in de Verenigde Staten en gebruik maken van de beschikbare mogelijkheden om mijn broeders en zusters die ik achter moest laten te ondersteunen. Dat zie ik als een soort boetedoening voor de misdaden die tegen mij en iedereen in Oeganda zijn begaan.
Als mensen je vragen hoe je in de Verenigde Staten bent terechtgekomen, wat antwoord je dan?
Het is aan God te danken dat ik in de Verenigde Staten ben terechtgekomen. Ik werd tijdens mijn verblijf als vluchteling opgevoed door missionarissen, die me goed hebben geholpen bij het krijgen van een studiebeurs om naar een Amerikaanse school te gaan. Zo ben ik hier terechtgekomen.
Wat staat je het meest bij van je periode als vluchteling?
Wat me vooral is bijgebleven is dat niet in mijn eigen cultuur leefde. Ik moest nieuwe sociale vaardigheden ontwikkelen die bij Kenia horen, om in dat prachtige land een normaal leven te kunnen leiden. Dat was leuk. Het moeilijkst was het geldtekort waar we mee te maken kregen. In Oeganda hadden we het redelijk goed, ik wist niet er mensen waren die geen zeep, suiker, schoolgeld of zulke dingen konden kopen. Ik zag mijn moeder een gevecht leveren om eten op de tafel te krijgen, ze moest de meest vreemde baantjes aannemen om het hoofd boven water te kunnen houden. Vaak hoorde ik haar ‘s nachts huilen, ik huilde ook omdat ik haar pijn en lijden niet kon wegnemen.
Kun je verhalen met ons delen van andere vluchtelingen of familieleden? Welke hulp had de meeste betekenis? Waar en waarom gingen dingen fout?
Als vluchtelingen werden we vooral gekweld wanneer iemand overleed en we moesten uitzoeken waar we de begrafenis konden laten plaatsvinden en hoe we dat moesten betalen. Wanneer iemand ziek werd, vooral terminaal, klaagde iedereen dat de kosten niet op te brengen waren wanneer de zieke er aan zou bezwijken. Soms werden we er ook op aangekeken dat we immigranten waren, wat spanningen opleverde die maakten dat mensen zich gingen verbergen voor de lokale bevolking. Dat gaf je een onveilig gevoel dat je onwillekeurig terug deed denken aan het Oeganda dat we waren ontvlucht. We moesten voorzichtiger zijn en vanwege de spanningen moesten we goed nadenken voor we ergens heengingen.
Ben je ooit teug geweest naar je geboortestad en wat trof je daar aan?
Ja, ik ben terug geweest in mijn thuisstad Kampala. De eerste keer dat ik terug ging herinner ik me dat we rondcirkelden voor de landing, ik had het niet meer! Ik huilde toen ik zag wat de oorlogen met ons prachtige land hadden gedaan. De armoede trof me het meest, ook nu nog. Zonder organisaties als CARE, zouden mensen in Oeganda geen vangnet hebben om iets te doen aan hun sociale problemen.
Wat zijn je eerste gedachten als je iets hoort over een nieuwe vluchtelingencrisis, bijvoorbeeld die in Sri Lanka van vorig jaar?
Het is zo deprimerend om zelfs maar te denken aan mensen die gedwongen zijn als vluchteling te leven! Echter, direct nadat ik Amerikaans staatsburger was geworden, kwam ik er achter dat oorlog niet de enige reden is waarom mensen vluchteling worden. Ook klimaatverandering kan tegenwoordig een reden zijn voor massale volksverhuizingen. Natuurrampen kunnen vluchtelingenstromen veroorzaken en extreme armoede kan er toe leiden dat mensen kiezen voor vluchten in de hoop op een beter leven. Ik heb ook geleerd dat er zo veel is dat de wereld kan doen om dit probleem op verschillende niveaus aan te pakken. CARE heeft zich gespecialiseerd in het verlenen van elementaire diensten tijdens een humanitaire ramp, die maken dat mensen als het goed gaat in ieder geval weer enigszins normaal kunnen leven. Het enige dat we daarbij nodig hebben is de (financiële) steun van de rest van de wereld, wij zorgen dan voor de rest. CARE heeft een voorbeeldfunctie vervuld in Haïti, waar een natuurramp doortastend werd aangepakt door de aanwezige staf. Daarom, ondanks de deprimerende beelden van lijdende mensen, stemmen de pogingen van NGO’s als CARE om de armoede terug te dringen mij positief.
Wat betekent het woord ‘thuis’ voor jou?
Als er al iets positiefs gekomen is van de status van vluchteling, dan is het dat ik heb geleerd iedere plek een soort thuis te laten worden. Als mijn echte thuis niet geschikt is om er te leven, dan kan dat geen echt thuis zijn! Thuis is waar iemand zich welkom en veilig voelt, waar iemand een kans krijgt te slagen. Dat is thuis. Misschien streven we er op 20 juni allemaal naar de wereld een thuis te laten zijn voor iedereen.