De echte ramp moet nog beginnen

Drie weken na orkaan Idai lijkt de situatie in zuidelijk Afrika uit de media verdwenen. Zorgwekkend, volgens Dorcas-medewerkers Jan Jacob Hoefnagel (fotograaf) en Lysanne van de Kamp (storyteller). Zij bezochten het rampgebied in Mozambique, een week na orkaan Idai. Ze probeerden om de ernst van de situatie in kaart te brengen, maar realiseerden zich al snel dat deze ramp veel gecompliceerder is dan het lijkt. In dit artikel leest u over drie onverwachte, maar belangrijke inzichten. Inzichten om niet te vergeten, ook niet nadat andere actualiteiten het nieuws weer overnemen.

Duizenden mensen zijn door orkaan Idai hun huis verloren. Zij wonen nu met tientallen mensen op elkaars lip, in tentenkampen die zijn opgezet door hulporganisaties of in klaslokalen van scholen die de storm hebben doorstaan. Landeigenaren die eerder hectares aan landbouwgrond bezaten, wonen nu op dezelfde vierkante meter als de arbeiders die voor hen werkten.

Voor wie is deze ramp erger? De landeigenaar is zijn oogst verloren, heeft daardoor de rest van het jaar geen inkomen meer, en kan hierdoor ook geen zaden kopen voor volgend jaar. Bovendien kan hij zijn landarbeiders niet meer betalen, waardoor ook zij zonder inkomen komen te zitten. En dus zonder dagelijkse maaltijd. Voor beide geldt de vraag: hoe overleef je zoiets?

Wanneer we de rurale gebieden van Mozambique bezoeken, horen we dat veel mensen zijn overleden. Verpletterd onder de muren van hun huis, meegesleurd door het stromende water, teruggevonden tussen de takken van geknakte bomen… We zien ook het bewijs: mensen rouwen, begrafenisstoeten komen voorbij.

Hoe is het mogelijk dat er zoveel doden blijken te zijn op deze plekken, terwijl het in de media alleen gaat over het aantal doden in havenstad Beira? Al snel ontdekken we het choquerende antwoord: in de rurale gebieden is het normaal om geen geboortecertificaat te hebben. Als je op papier niet leeft, kun je op papier ook niet sterven…

Hoe de impact van deze ramp dan wel te meten? Wat ons betreft aan de hand van het aantal daklozen. Hoe hard het ook klinkt, voor de gestorven mensen is deze ramp nu voorbij. Maar voor honderdduizenden andere mensen is de ramp nog maar net begonnen. Zij zitten op dit moment onder stukken plastic te wachten tot het regenseizoen voorbij is. Het herbouwen van hun huis heeft nog geen zin, want na elke regenbui zijn de restanten van hun huis weer wat verder weggezakt in de modder. En dat brengt ons bij het derde en belangrijkste inzicht.

De slachtoffers van orkaan Idai denken nog niet ver vooruit. Op dit moment zijn zij maar met één ding bezig: overleven. Er is sprake van een risicovolle hygiënische situatie. Te veel mensen moeten een keuze maken tussen sterven van de dorst óf drinken uit modderplassen. Besmettelijke ziektes verspreiden zich snel.

Binnenkort zullen zij zich realiseren dat zij waarschijnlijk nog jarenlang last gaan hebben van de gevolgen van de allesverwoestende natuurramp. Zomaar een voorbeeldje: zeventig procent van de mensen in Mozambique is voor voedsel afhankelijk van de eigen oogst. Zij waren ook al vóór orkaan Idai zo arm dat zij geen geld hadden om eten te kopen. Daarom verbouwt vrijwel iedereen zelf voedsel. Nu hun oogst is mislukt, betekent dit letterlijk dat zij de rest van 2019 geen eten meer hebben en hun inkomen mislopen. Hierdoor zullen zij in 2020 geen zaden kunnen kopen, waardoor zij waarschijnlijk ook een tweede oogst missen.

Zonder de zekerheid van een dagelijkse maaltijd, zullen deze mensen niet eens toekomen aan het opbouwen van hun (t)huis of bedrijf. Kortom, deze ramp duurt nog jaren voortduurt.