Circulaire economie met een lekkere bite

Gelukkig zijn er sociaal ondernemers die het heft in eigen handen nemen. In plaats van overproductie en toenemende afvalbergen, komen circulaire systemen in beeld. De circulaire economie moet van afval weer grondstoffen maken, van wegwerpproducten kwaliteitsproducten maken en zo ecologische en sociale waarde creëren.

Starters4Communities stimuleert deze impactprojecten en werkt met sociaal ondernemers samen om deze ambities te realiseren. Zo startte Jack Wink een onderneming die circulair paddenstoelen wil produceren en lokaal wil samenwerken. Hij nam deel aan de Winter School van Starters4Communities met zijn bedrijf de ZaanseZwam. Voor Jack Wink staat ondernemen gelijk aan keuzevrijheid: ‘de keuze waar ik aan wil werken, met wie ik werk en welke waarden mijn bedrijf nastreeft’.

Jack onderzocht thuis voedingsmiddelen voor een gezonder dieet. Voedsel is voor Jack, als diabeet, een essentieel onderdeel van zijn leven. Hij stuitte op de heilzame werking van paddenstoelen door zijn rijke eigenschappen en besloot daar meer over te leren. Hij ging in de leer bij Rotterzwam, een sociale onderneming die duurzaam paddenstoelen kweekt op lokale reststromen. Met een achtergrond in elektrotechniek en ICT, is het denken in procesketens voor Jack niet vreemd. Hij bedacht een manier om de paddenstoelenproductie, zoals Rotterzwam, om te zetten naar een kleinschalig bedrijf in Zaandam. Start klein, is de eerste tip van Jack. Veel ondernemingen hebben in het begin de neiging om veel te bewegen en te veranderen. Door klein te beginnen, ben je flexibel. Daarnaast kun je onvoorziene problemen makkelijker tackelen. Met beperkte capaciteit en weinig kapitaal kun je jezelf geen grote problemen veroorloven.

Jack maakt gebruik van lokale middelen en zet lokale mensen in. De ZaanseZwam produceert op kleine schaal oesterzwammen voor lokale organisaties. De oesterzwam wordt geproduceerd door een combinatie van kalk, koffiedik, koffieschillen en het “broed” van de paddenstoel. De koffiedik wordt geleverd door de Koffiezaak, de koffieschillen door de fabriek Perla die in Zaandam staat en het kalk komt uit Gorredijk.

Een theoretisch circulair voedselsysteem haalt alles uit lokale hulpbronnen. In de praktijk is de realisatie hiervan bedrijfstechnisch lastig. Benodigde apparatuur en materiaal voor de productie worden vaak niet lokaal geproduceerd. Ook zijn de kosten hiervan in Nederland vaak minstens vier keer zo hoog. Een goede afweging maken en de keten langzaam verduurzamen, is de sleutel voor de realisatie van een circulair systeem. Jack is continu bezig de productieketen op te schonen en is gedreven om de organisatie uit te bouwen. Hij offert een groot deel van zijn tuin op aan een tweede schuur. Zo ontstaan er twee zelfstandige units voor zowel herfst-, als wintercel.

De ambitie van Jack uitbreiding van zijn onderneming. Niet alleen in grootte, maar ook in producten. Paddenstoelen kunnen namelijk ook gebruikt worden als materiaal voor lampenkappen en tassen. Denk mee met de klant, tipt Jack. Het verkopen van een verhaal is heel interessant voor horeca-afnemers. “De prut van de koffie die u nu drinkt, is hetzelfde materiaal dat gebruikt is voor de lampenkappen boven de tafel. Het materiaal van de lampenkappen zijn de oesterzwammen die uw omelet een lekkere bite geven.” Jack is steeds bezig met innovatie. Zo ziet hij het ook voor zich dat de paddenstoelen groeien op piepschuim van restmateriaal, dat begraven kan worden of in de groene container gegooid wordt. Zo is de derde tip van Jack: experimenteer! Het kleine budget zorgt ervoor dat Jack moet experimenteren. Voor vochtige ruimtes gebruikt hij verschillende soorten materialen. Ook hergebruikt hij verlichting van Jeeps, die ideaal zijn voor de productie op laagspanning en door de waterdichte eigenschappen.

1. Impact is belangrijk, denk goed na wat het grote plaatje is. Als bedrijven willen overleven, moeten ze meedenken met de maatschappij.
2. Deel je kennis. Kennis die je hebt komt uit de wereld om je heen, het is niet jouw eigendom. Ontwikkeling versnelt met het delen van kennis.
3. Accepteer waar je wel en niet goed in bent. Je kan niet alles, zoek naar kennis en hulp bij experts, maar beslis zelf. Jij bent verantwoordelijk en bestuurder van je organisatie.

Met een klein budget en grote ambities, is de ZaanseZwam een mooi voorbeeld voor de keten van voedselproductie. Door openlijk te experimenteren ontstaat een transparante productie. Zo weet de consument weer waar zijn producten vandaan komen en is de ‘bewuste keuze’ dan ook werkelijk goed voor het milieu. Wellicht zijn sociale ondernemers de helden om die 700 miljoen verspilde voedselproducten terug te dringen. Juist door klein te beginnen.