Het Concordia Theater was op donderdagmiddag 8 maart goed gevuld met familie, vrienden, collega´s en prominenten uit de ontwikkelingswereld. Na ruim 20 jaar in de directie van Hivos te hebben gezeten, nam Jaap Dijkstra officieel afscheid. En dat deed hij in stijl.
Op zijn afscheidsfeest werd Jaap Dijkstra koninklijk onderscheiden als Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Hij kreeg het lintje opgespeld door Rob de Vos, plaatsvervangend Directeur Generaal Internationale Samenwerking van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Geridderd worden is weggelegd voor mensen die zich op bijzondere wijze hebben ingezet voor de Nederlandse samenleving.
Voor het afscheid organiseerde Hivos het mini-symposium ´Ruimte maken – over controle en wantrouwen versus de ja-cultuur´, dat werd gepresenteerd door Bert Janssens, de directeur van de Humanistische Omroep. Het onderwerp was verre van lukraak gekozen, want Jaap Dijkstra heeft naar eigen zeggen ´altijd geopereerd op het grensvlak tussen overheid en maatschappelijke organisaties´.
Ruimte maken
Hoe gaan overheid en maatschappelijke organisaties met elkaar om in een sterk bewegende samenleving? Kan de politiek met onzekerheid leven en eisen maatschappelijke organisaties voldoende ruimte op voor het eigen initiatief? Pauline Meurs, Manuela Monteiro, Louk de la Rive Box, Rein Zunderdorp en uiteraard Jaap Dijkstra lieten in hun antwoorden woorden vallen als vertrouwen en samenwerking, maar ook eigen verantwoordelijkheid en intuitie.
Pauline Meurs, lid Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, was duidelijk voorstander van het creeren van ruimte voor maatschappelijke organisaties. Ze pleit ervoor om in te zetten op het herstellen van verbindingen tussen overheid en maatschappelijke organisaties. Maar: weg met het beleid, terug naar de inhoud. ´Niet zeuren over regels, gewoon doen en aan de slag!´
Directeur Manuela Monteiro van Hivos hekelde het moderne marktdenken binnen ontwikkelingssamenwerking. Ze pareerde deze ideologie middels drie stellingen. Ten eerste is de complexe realiteit niet in contracten vast te leggen, maar uitsluitend op te lossen via wederzijds vertrouwen. Ten tweede, zo zei Monteiro, vraagt onze huidige kennissamenleving om samenwerking en het delen van kennis, en het concurrentieprincipe staat dit ideaal in de weg. Ten derde is doelmatigheid gediend bij vrijheid, eigen verantwoordelijkheid en minder regels.
Ook Louk de la Rive Box, rector van het Institute of Social Studies (ISS), benadrukte het belang van wederzijds vertrouwen. ´Voortgaand in vertrouwen is een devies waarop je kunt bouwen,´ aldus Rive Box. ´Maatschappelijke vernieuwing gedijt waar vertrouwen bestaat.´
Hij sprak tevens enkele persoonlijke woorden tot Jaap Dijkstra. ´Jaap is als weinigen in staat gebleken om internationale samenwerking te bevorderen door zijn vertrouwen in de kracht van vertrouwen, en controle te houden op controle. Zo gaf hij ruimte voor maatschappelijke vernieuwing en schiep een social capital waar velen nu hun voordeel mee doen zonder dat te beseffen.´
Jaap Dijkstra zelf pleitte voor een gezonde verhouding tussen overheid en maatschappelijke organisaties. Zelf is hij geen voorstander van allerhande regeltjes binnen ontwikkelingssamenwerking, hij vindt dat je af en toe moet vertrouwen op intuitie. ´Geef mensen de ruimte. Soms maken we fouten, maar daar kun je alleen maar van leren.´
Humanisme
Ook het humanisme kwam ruim aan bod op het afscheidsfeest. Zo zette Rein Zunderdorp, voorzitter van het Humanistisch Verbond, een vraagteken bij het motto van de nieuwe regering, ´Samen Werken, Samen Leven´. ´Het motto van het Humanistisch Verbond, namelijk ´Zelf Denken, Samen Leven´ vind ik persoonlijk een stuk spannender,´ zo zei hij. ´Het gaat uit van eigen verantwoordelijkheid en autonomie van mensen.´
Vertrouwen, eigen verantwoordelijkheid, autonomie: het humanistische gedachtegoed loopt als een rode draad door het leven van Jaap Dijkstra. In een interview met Hivos Magazine zei hij onlangs dat veel mensen hem zien als ´het vleesgeworden humanisme´. Jaap Dijkstra staat nog altijd fier achter de humanistische waarden.
Manuela Monteiro sprak in dit verband over de Dijkstra-factor. ´Bij Hivos staat het eigen initiatief en de eigen verantwoordelijkheid voorop. Ruimte voor de partners maar ook voor de eigen werknemers. Dat zit in de humanistische genen. Maar het is ook kenmerkend voor de manier waarop Jaap Dijkstra de Hivos-cultuur heeft vormgegeven. Dit is wat wij noemen de Dijkstra-factor.´
In zijn afscheidsspeech benadrukte Jaap Dijkstra onder andere het belang van de Alliance 2015, een samenwerkingsverband tussen zes Europese ontwikkelingsorganisaties dat onder zijn directeurschap is verwezenlijkt.
Jaap Dijkstra was algemeen directeur van Hivos tussen 1985 en 2002. Daarna werd hij directeur Externe Relaties. Daarnaast vervult hij vele nevenfuncties, zoals onder andere als lid van het dagelijks bestuur van de Alliance 2015, als lid van de RAWOO (Raad voor het Wetenschappelijk Onderzoek in het kader van Ontwikkelingssamenwerking), als voorzitter van het platform linkis.nl, en als voorzitter van het Nederlands Platform Millenniumdoelen. Hij blijft overigens als adviseur verbonden aan Hivos.