‘Laat mij slachtoffer zijn zonder schaamte of bewijsplicht’

Het is niet dat ik mijn verhaal nergens kwijt kon. Mijn vriendinnen zijn de meest begripvolle en lieve mensen van de wereld, mijn ouders zijn schatten, mijn latere (inmiddels ex-)vriend was lief en geduldig, en ik ben omringd door feministen die strijdbaar zijn en elkaar uit de brand willen helpen. Ook was ik financieel en juridisch gezien in staat om mijn ex-vriend eruit te trappen en uit de school te klappen, een privilege dat veel slachtoffers van geweld binnen relaties niet hebben.

Wat me er vooral van weerhield het te vertellen, gewoon eerlijk te zijn, was dat ik niet wist hoe ik een goed slachtoffer moest zijn. Welke woorden moest ik gebruiken? En kon ik zomaar zo’n bom op iedereen laten vallen zonder dit te moeten toelichten? En hoe kon ik op een beleefde manier alle blikken van medelijdende afwijzen?

Naast het ontwijken van pathologische stigmatisering, alsof alle slachtoffers voor altijd geestesziek en getraumatiseerd zijn, houdt slachtofferschap ook een soort bewijsplicht in. Ik ken het verhaal van Cece Dao, studente aan de Erasmus Universiteit, die na over haar verkrachting te vertellen colleges moest blijven volgen met de jongen die haar dat aandeed, omdat de universiteit de klacht niet serieus nam totdat de politie zich ermee zou bemoeien. Ook NRC meldde vorig jaar dat het aankaarten van #MeToo-praktijken vaak leidde tot het vertrek van de slachtoffers. Hoe navigeer je vanuit een identiteit die je tegelijkertijd moet ontkennen en bewijzen?

Had ik op dit moment moeten bekennen? Ik ben niet wie je denkt dat ik ben. Ik word mishandeld, ik laat het toe. Had ik van het voorzetje gebruik gemaakt, had ze me dan geloofd? Ik was blijkbaar geen plausibel slachtoffer, en als ik had toegelaten, was het dan ergens mijn eigen schuld? Ik antwoordde ontkennend, al weet ik nog steeds niet precies waarom. Ik durfde niet, en ik was bang om haar teleur te stellen.

De Duitse cultuurwetenschapper en schrijver Mithu Sanyal spreekt over deze twee kanten van slachtofferschap: het slachtofferschap dat je wilt vermijden – het stereotype van een gebroken, weerloze vrouw – en het slachtofferschap dat wordt ontvangen als een beschuldiging en dus voorzien moet worden van bewijs. Dat betekent niet direct dat je blauwe plekken moet laten zien, maar voor veel slachtoffers zullen beschuldigende vragen als ‘Waarom heb je dat nooit eerder verteld?’ of ‘Weet je het zeker? Ik vind hem altijd zo vriendelijk’ bekend in de oren klinken. ‘De prijs voor erkenning, empathie en herstel is dat het leven van elk slachtoffer bewijs moet zijn voor wat ze hebben meegemaakt, dat ze hun psyche moeten conserveren als een soort crime scene die elk moment geïnspecteerd kon worden’, schrijft Sanyal in haar boek From Lucretia to #MeToo.

We zouden het juist moeten vieren als slachtoffers weer glimlachen en doorgaan met hun leven, in plaats van hun nieuwe geluk tegen ze te gebruiken. Ook al begrijp je niet hoe het voelt om geweld te ervaren van iemand die je liefhebt, of begrijp je niet hoe iemand daarna ooit weer kan glimlachen, de ervaring van het slachtoffer is legitiem.

Momenteel voert de VN met #OrangeTheWorld een internationale campagne tegen geweld tegen vrouwen. Het is een project dat vooral preventie van intiem partnergeweld wil stimuleren. Laten we tijdens deze zestien dagen van activisme niet alleen potentiële slachtoffers behoeden, maar ook de ruimte bieden aan alle imperfecte slachtoffers die de wereld al rijk is. Laat ze hun verhaal delen, laat ze zwijgen, laat ze huilen en lachen, en onthoud dat het onbegrip dat jij misschien voelt, niets afdoet aan wat zij hebben meegemaakt.