Opinie

‘Het einde van hiv is geen fantasie, het is een politieke keuze’

Afgelopen augustus ging de regeling rond de verstrekking van hiv-preventiepil PrEP van start. Dat was geen reden tot juichen, volgens GGD-personeel, hiv- en soa-professionals, en vooral de doelgroep zelf, schrijft Antony Oomen.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Update 1 december 2019:

Nog nooit waren er op Wereld Aids Dag wereldwijd zoveel mensen met hiv in behandeling, zo blijkt uit een nieuw rapport van het Aidsfonds. Dit jaar gaat het om ruim 23 miljoen mensen. Bovendien kwamen er ook weer 1,7 miljoen mensen met hiv bij, die levenslang levensreddende medicatie nodig hebben. Hoewel steeds minder mensen aan de gevolgen van aids sterven, sterft er nog steeds elke 40 seconden één kind of vrouw of man. Van alle mensen met hiv in de wereld krijgen 14 miljoen mensen met hiv nog geen behandeling.

Met name het aantal kinderen tussen 0 en 14 jaar dat hiv krijgt is zorgwekkend. Elke dag komen er meer dan 400 besmettingen onder kinderen voor. De behandeling van deze kinderen blijft achter op die van volwassenen. Gemiddeld wordt slechts 54 procent van hen bereikt met levensreddende medicijnen. Dat is bijna 10 procent minder dan bij volwassenen met hiv. In West- en Centraal-Afrika wordt maar een kwart van de kinderen bereikt.

Het was zover: na jaren van soebatten ging op 1 augustus dit jaar het langverwachte PrEP-programma van minister van Medische Zorg Bruno Bruins (VVD) van start. De regeling voorziet in complete PrEP-zorg voor ‘6500 mannen die seks hebben met mannen, met een verhoogd risico op hiv’, voor de duur van vijf jaar 1. Vooralsnog stuit het project onder GGD-personeel, hiv- en soa-professionals, en vooral de doelgroep zelf, op argwaan en scepsis.

Minister Bruins, regel PrEP via de zorgverzekering

Eerder al pleitte ik voor een efficiënte, toegankelijke en voor iedereen gelijke regeling via de zorgverzekering, juist omdat het door Bruins voorgestelde plan begin dit jaar nog zoveel vaagheden en nalatigheden bevatte. De huisarts kwam bijvoorbeeld niet voor in de plannen, terwijl de overgrote meerderheid van de PrEP-gebruikende mannen dat nu regelen via huisarts en apotheek.

Ook hoogleraar en voormalig huisarts Jan van Bergen – die in 2018 nauw betrokken was bij het oorspronkelijke PrEP-advies van de Gezondheidsraad – keek hiervan op, laat hij weten. “Dat er bij de totstandkoming van deze regeling zo weinig aandacht is geweest voor de rol van de huisarts ervaar ik als een nalatigheid.”

Valse beloften, valse hoop

Ondanks de onvolledige plannen was het eind juni groot nieuws toen bekend werd dat de minister ‘garandeert […] dat de pillen op 1 augustus beschikbaar zullen zijn, net als de financiële middelen om extra personeel bij de GGD’s aan te stellen’. De GGD’s waren er klaar voor, stonden te popelen om te starten nu ze wisten waar ze aan toe waren. Sommigen waren vorig jaar – op eigen kosten – al begonnen met het verlenen van aanvullende PrEP-zorg (testen en receptverstrekking). Nu hoefden de GGD’s hun PrEP-zorg alleen nog uit te breiden met het zelf verstrekken van de hiv-preventiepillen, tegen een eigen bijdrage van 7,50 euro.

Binnen de homogemeenschap klonk in eerste instantie dan ook een voorzichtige zucht van verlichting. Maar de hooggespannen verwachting, dat je op 1 augustus daadwerkelijk bij een GGD kon aankloppen voor PrEP, bleek naïef. Actiegroep PrEPnu reageerde kritisch. Voorzitter en arts Sebastiaan Verboeket: “Het is onverstandig om PrEP alleen met een eigen bijdrage, voor een maximaal aantal ‘hoog-risico’-deelnemers, en alleen via GGD’s – die dat logistiek niet aankunnen – beschikbaar te stellen. Allemaal obstakels die het potentiële effect van PrEP op de hiv-epidemie in Nederland verminderen. Schandalig dat we het middel niet veel daadkrachtiger in mogen zetten.”

De keuze voor 1 augustus als begindatum mag je gerust ironisch noemen: midden in de Pride

De keuze voor 1 augustus als begindatum mag je gerust ironisch noemen. Tijdens de zomervakantie, midden in de Amsterdam Pride-week en vlak voor het weekend van de legendarische Pride grachtenparade en ander uitbundig vertier. Mensen die in de hiv-zorg werken weten namelijk: de nasleep van de Pride laat doorgaans een piek van nieuwe hiv-infecties zien. PrEP beloven halverwege zo’n festival heeft zelfs iets sadistisch, zeker omdat het maar een enkele GGD gelukt is op 1 augustus daadwerkelijk PrEP te verstrekken.
Het plan van minister Bruins

In totaal leven er in Nederland naar schatting 23.100 mensen met hiv. De PrEP-pil kan besmetting van het virus voorkomen. Acht GGD-regio’s coördineren, volgens een verdeelsleutel gebaseerd op de epidemiologie van hiv en soa’s in Nederland, de distributie van het PrEP-programma 2. Maximaal 6500 mannen die seks hebben met mannen en transgender personen, die beoordeeld zijn als ‘kwetsbaar’ voor het oplopen van hiv3, kunnen zich bij de plaatselijke of regionale GGD aanmelden of zich op een wachtlijst laten zetten. Elke GGD hanteert een eigen tempo en werkwijze. Voor de pillen brengt de GGD een eigen bijdrage in rekening van 7,50 euro per verpakking van dertig pillen – een kwart van de huidige prijs bij de apotheek. De regeling is ontworpen voor een periode van vijf jaar.

Een voorbeeld: de GGD Amsterdam heeft landelijk de meeste ervaring met PrEP en de bijbehorende zorg. De minister heeft Amsterdam een quotum toegewezen van tweeduizend cliënten, bijna eenderde van het landelijke totaal. Hiervan reserveert de GGD zeven- à achthonderd plaatsen voor deelnemers aan de AmPrEP– en InPREP-studies. Begin september kunnen kandidaten zich aanmelden voor een wachtlijst. Naar verwachting begint de GGD op 16 september met het screenen en aannemen van deelnemers. Elke week kunnen er 75 mensen instromen, zodat de PrEP-voorziening in Amsterdam tegen het einde van 2019 naar verwachting vol zit.

GGD's niet voldoende voorbereid

GGD’s klagen ondertussen dat de capaciteit te gering is en het beschikbare budget (totaal 22 miljoen euro) ondermaats. Het uitvoerende personeel van artsen en verpleegkundigen voelt zich overrompeld en onvoldoende gehoord bij de onderhandelingen met het ministerie. “Het ministerie van VWS vraagt ons iets uit te voeren waar we vervolgens zelf geld bij moeten leggen”, zegt Charlie van der Weijden, arts bij GGD Flevoland.

Wij moeten straks onderscheid maken tussen wie wel en wie geen PrEP via de GGD kan krijgen

“Het bedrag dat het ministerie eerder dit jaar had begroot voor een PrEP-consult was 109 euro; daar kunnen we de testen niet eens van betalen! Dat bedrag is nu iets opgehoogd, maar nog houden we onvoldoende geld over voor de kosten van de verpleegkundige, de toezichthoudende arts, afhandeling van de vergoeding en de planning. Onmogelijk. Als de voorbereiding en betaling door het ministerie op orde was geweest, hadden we alles al klaar staan. Aan ónze ambitie ligt het niet.”

Ook de verplichting om met onscherpe criteria de juiste kandidaten te selecteren is voor Van der Weijden een obstakel. “Wij moeten straks onderscheid maken tussen wie wel en wie geen PrEP via de GGD kan krijgen. Dat valt onder de publieke zorg, omgaan met schaarse middelen, maar we verwachten daar wel veel gedoe over.”

Niet-strategische keuzes

Voor een wezenlijk effect op de hiv-cijfers zullen veel meer mensen PrEP moeten gaan gebruiken

De komende jaren zal PrEP-gebruik in Nederland steeds gewoner worden. En dat is meteen het goede nieuws: de regeling zorgt ervoor dat meer mensen die daar recht op hebben, straks ook echt toegang krijgen tot de optimale hiv-preventie. Dat zal niet alleen bijdragen aan hun persoonlijke levenskwaliteit maar op den duur ook een verdere afname van hiv-overdracht in Nederland kunnen bewerkstelligen. Maar voor een wezenlijk effect op de hiv-cijfers zullen veel meer mensen PrEP moeten gaan gebruiken dan door de regeling nu bediend kunnen worden.

Wie nu buiten de boot valt kan terecht bij de huisarts, maar de overheid stimuleert die stap niet bepaald door in stigmatiserende termen als ‘hoog-risicogedrag’en ‘kwetsbare groepen’ te spreken. Opvallend is hoe anders dat eraan toegaat bij Buitenlandse Zaken. Dat ministerie bespreekt de wereldwijde hiv-pandemie in termen van ontwikkeling en mensenrechten. Daar is de beeldvorming rond hiv veel minder getroebleerd door moralisme en seksuele bekrompenheid, en de gevoeligheid voor de gevolgen van stigma en discriminatie veel groter. Met als gevolg: ruimhartiger steun aan organisaties die verstand hebben van de materie.

Wat ook niet helpt: de keuze van de minister voor een model van ongelijke toegang tot PrEP-zorg. Degenen die niet voor het project in aanmerking komen zijn, behalve meer geld voor medicijnen, ook gelijk hun eigen risico kwijt. Daardoor kunnen mannen die toch voor de regeling in aanmerking proberen te komen hun kwetsbaarheid of lage sociaaleconomische status overdrijven. Veel mannen die buiten de regeling vallen, zullen bovendien hiv en soa’s gratis willen laten testen bij de GGD – nóg meer overbelasting van de GGD’s.

Nederland naar 0 nieuwe hiv-infecties: hoe dan?

‘Ending the aids epidemic is not a fantasy, it’s a decision’, zei de voorzitter van de Amerikaanse Stichting voor aids-onderzoek amfAR Chris Collins vorige maand tijdens de jaarlijkse conferentie van de International AIDS Society (IAS). Veel aandacht ging tijdens de conferentie uit naar hoe beleid kan worden omgezet in succes, zodat het einde van aids eindelijk in zicht komt.

Ook in Nederland is onder aanvoering van Aidsfonds-Soa Aids Nederland een beweging gestart, onder het motto Nederland naar 0. Doelgroepen, professionele aidsbestrijders, wetenschappers en zorgverleners zullen hier de drijvende kracht achter moeten zijn. Bij de minister en zijn ambtenaren krijgen we de handen niet op elkaar. Zijn PrEP-dossier ademt onverschilligheid.

Nederland als eerste land waar de hiv-epidemie volledig tot stilstand is gebracht, stel je voor

Minister Bruins, het einde van hiv is geen fantasie, het is een keuze. Die keuze ligt ambtshalve bij u. Niet alleen om de kwaliteit van leven van individuele burgers te vergroten, maar ook als vervulling van ambitie en verbeelding. Nederland als eerste land waar de hiv-epidemie volledig tot stilstand is gebracht, stelt u zich dat eens voor. Nul nieuwe hiv-infecties. Dat succes kunnen we bereiken, zonder daadwerkelijke genezing, maar slechts met een slimme combinatiepreventie en –behandeling en een flinke dosis politieke wil.

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl in augustus 2019.

'Homofobie zorgt voor nieuwe hiv-infecties'

Experts kritisch over nieuwe vergoeding van hiv-preventiepil PrEP

  1. De subsidieregeling is op 22 juli gepubliceerd en te vinden op Overheid.nl ↩︎
  2. PrEPnu heeft op haar website een lijst van GGD’s geplaatst met een overzicht per GGD. ↩︎
  3. Als ‘kwetsbare groepen’ zijn aangemerkt: jongeren tot 25 jaar, recent geïmmigreerde niet-westerse migranten, personen zonder vaste verblijfplaats, sekswerkers, transgender personen en onverzekerden. ↩︎

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons