Eerbetoon aan de levende helden

Dit zijn de zogenoemde martelaren; de Iraakse en Koerdische soldaten die sneuvelden in de strijd tegen IS. Met dankbaarheid en trots worden ze herinnerd, want ze zijn gevallen voor hun land. Soms op een manier die grote indruk maakt, zoals de Koerdische peshmerga-strijder Hujam Surchi, die in handen van IS was gevallen en een icoon werd. De foto van hem, statig en onbevreesd knielend voor zijn beul, ging viraal op internet en inspireerde tal van kunstenaars.

Helden zijn belangrijk in oorlogen, en de gewoonte om de gevallenen te eren is internationaal. Bij die verering worden de levende helden helaas maar al te vaak vergeten. Niet alleen de gewonden, die de rest van hun leven de littekens van de oorlog dragen, maar ook degenen wiens strijd zich buiten de schijnwerpers afspeelt.

Een van hen is Idress, zelf ook slachtoffer van ISIS. Toen de terreurgroep in augustus 2014 zijn dorp Kocho leeghaalde, belandde hij met de andere mannen voor het vuurpeloton. Zwaargewond, met vier kogels in zijn lichaam, wist hij te ontsnappen voordat ISIS het massagraf dichtgooide – hij was een van achttien mannen die Kocho levend ontkwamen.

Van zijn familie vielen 28 leden in handen van ISIS. Toen hij voldoende hersteld was, ging hij naar hen op zoek. Een aantal wist hij te redden, maar een kind van zijn zus kwam om bij luchtaanvallen. Zijn dochter, van wie hij me een foto laat zien die in het ISIS-kalifaat is gemaakt, is nog steeds in handen van de radicale groep die lokaal Daesh wordt genoemd.

Terwijl hij zocht, vond hij andere ontvoerde jezidi’s, en het netwerk dat hij in Syrië opzette om zijn familieleden te helpen kwam goed van pas. Uiteindelijk redde hij 208 jezidi’s uit het kalifaat. “Voor Daesh in Syrië ben ik de leider van de ongelovigen,” zegt hij. En ik gun hem de trots die in zijn stem doorklinkt.

Het werk was gevaarlijk; kwam ISIS erachter dat iemand onderdeel was van zo’n netwerk, dan betekende dat arrestatie en meestal executie. Volgens Idress zijn zeker dertig mensen daardoor omgekomen. Zonder hen waren er geen reddingsoperaties: zij pikten vrouwen en kinderen op, gaven hen onderdak, en vervoerden die ongemerkt langs de ISIS-controleposten.

Dit zijn martelaren, maar zonder foto’s of standbeelden. Helden, die hun leven bewust in de waagschaal legden om onschuldige vrouwen en kinderen te redden van een leven van geweld en onderdrukking.

Op de bank zit onderwijl een vrouw met vier kinderen, die zojuist uit het Koerdische deel van Syrië is aangekomen. Abu Suhsjah heeft haar zelf bij de grens opgehaald. Ze heeft een dochter in een riskante leeftijd – IS-strijders zijn gek op meisjes van negen tot twaalf – die ze heeft weten te beschermen door haar haar te knippen en haar een jongensnaam te geven. IS had geen interesse in het ietwat achterlijke jongetje dat ze leek te zijn.

Soms helpen de redders ook buitenlanders het kalifaat te ontvluchten. Een jonge Zweedse, die door haar vriend onder valse voorwendselen naar Syrië was meegenomen, bereikte dankzij zo’n netwerk de veilige Koerdische regio. Vaak kost de redding een klein fortuin, omdat IS-aanhangers moeten worden omgekocht; die van de Zweedse kwam neer op ruim 30.000 dollar.

De druk op de redders is ook nu nog groot, vertelt Khalil me. Hij geldt als een soort meesterredder, en is terdege op de hoogte van het werk van zijn collega’s. Dat IS verslagen is verklaard in Irak, betekent niet dat zijn werk afgelopen is, zegt Khalil. Hij gaat door met zoeken naar de circa drieduizend jezidi’s die nog altijd worden vermist, en naar christenen die ook niet zijn teruggevonden.

“Kinderen zijn het moeilijkst,” zegt hij, omdat ze na bijna vier jaar van indoctrinatie vaak niet meer weg willen. Hij toont een foto van een 13-jarige met geweer en zwarte IS-kleding, die hij op verzoek van diens al geredde moeder heeft opgespoord. “Maar hij wil niet naar haar terug,” zegt hij somber.

Net als hun medewerkers, die vaak bang zijn om uit de anonimiteit te treden, zijn Khalil, Abu Suhsjah en Idress helden die erkenning verdienen. Ik geef hen die eer graag op deze plek, in de hoop dat anderen dat voorbeeld volgen en zij ten minste het verbale standbeeld krijgen dat ze verdienen. Want zonder hen zouden duizenden mensen de weg naar de vrijheid niet hebben teruggevonden.