Een vluchtelingen en een hulpverlener in een vluchtelingenkamp op Chios in Griekenland. Beeld: iStock/silkfactory
Analyse

Het gevaar van ‘watertaal’: asielzoekers zijn geen ‘stromen’

Premier Rutte belooft ‘de asielinstroom te remmen’, de Telegraaf waarschuwt voor ‘instroom zo groot als een stad’ en tijdschrift Elsevier heeft het steevast over een ‘migratiegolf’. Media en politici hanteren vaak ‘watertaal’ als het over vluchtelingen gaat en dat beïnvloedt de beeldvorming. ‘Die metaforen wekken de suggestie dat het om bedreigende natuurverschijnselen gaat, in plaats van mensen.’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Hoe moeilijk het is om een evenwichtig en correct beeld van migratie te brengen weet de OneWorld-redactie uit eigen ervaring. Bij OneWorld proberen we mechanismen achter migratiebeleid te duiden, daarvoor leggen we ons oor te luister bij experts. Ook willen we migranten zo veel mogelijk zelf hun verhalen laten vertellen. Maar hoe doe je dat respectvol, zonder mensen in een hokje te plaatsen of een karikatuur van hen te maken?

Bedreigende natuurverschijnselen

De komst van vluchtelingen wordt vaak vergeleken met een ‘golf’, een ‘stroom’ of een ‘tsunami’. Deze metaforen en hyperbolen, regelmatig gebruikt door journalisten en politici, wekken zo de suggestie dat het om bedreigende natuurverschijnselen gaat die onverwacht en onbeheersbaar zijn, in plaats van om mensen, schrijft Pieter Tichelaar in zijn onderzoek naar de invloed van dehumaniserende taal in het vluchtelingendebat.
Een vluchteling neerzetten als een persoon, en niet als een statushouder of statistiek, is belangrijk omdat ‘vluchtelingen meer zijn dan het etiket dat ontvangende landen of hulporganisaties hen opplakken – hoe goedbedoeld soms ook’, betoogde historicus Leo Lucassen in 2015 in NRC.  Maar dat is toch waar (social) media ons mee bestoken: met beelden van grote groepen, met onheilsspellende statistieken, kortom: het beeld van het ontvangende land.

Tekst gaat na de afbeelding verder.

Nieuwsoverzicht 9 november 2022.

Onmenselijk beleid

Watermetaforen, zoals stroom, tsunami en golf, spreken extra tot verbeelding in een land als Nederland, waar men al eeuwen vecht tegen de kracht van de zee en waar een teveel aan water catastrofale gevolgen kan hebben. De beeldspraak doet denken aan de ‘plaagmetafoor’ die veel gebuikt wordt in racistische kringen. Het verschil met de mensen een plaag noemen, is dat water niet per definitie een negatieve connotatie opwekt, terwijl een plaag een concrete vergelijking zogenaamde ‘plaagdieren’ als luizen, sprinkhanen of kikkers suggereert.
De Telegraaf, 7 januari 2017.
Maar door vluchtelingen als één groep, ‘golf’ of ‘stroom’ te zien, neemt hun anonimiteit toe waardoor ze worden ontmenselijkt. De afstand die zo ontstaat, maakt het gemakkelijker om onmenselijk migratiebeleid te voeren, aangezien het niet meer gaat om een mens van vlees en bloed maar om een categorie: de ‘vluchteling’.

Terwijl, het verlangen naar een waardevol bestaan kun je niet ‘indammen’ of ‘controleren’. Mensen zíjn immers geen stromen, maar individuen die veiligheid zoeken en een beter leven voor zichzelf en hun familie wensen. Niet onbelangrijk: alle mensen hebben daar recht op: ‘Iedereen heeft recht op een behoorlijke levensstandaard’, aldus artikel 13 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. ‘Elk persoon heeft het recht zich vrijelijk te verplaatsen en vertoeven binnen de grenzen van elke Staat; heeft het recht welk land ook, met inbegrip van het zijne, te verlaten en naar zijn land terug te keren.’

Of we nu vluchteling, economische migrant of asielzoeker zeggen, altijd zit er het idee in dat ze iets van ons willen

Toch blijven debatterende politici en leiders dehumaniserende metaforen gebruiken. Zij beseffen misschien maar al te goed dat het woordgebruik een sturende rol heeft in het politieke debat en in de manier waarop burgers over die onderwerpen praten en denken.

De Volkskrant, 10 november 2022.
De geraffineerdere wijze waarop we tegenwoordig dehumaniseren, die zelfs politiek ‘correcter’ is dan voorheen, verbaast Farish Noor, hoogleraar Internationale Politiek aan Nanyang Technological University in Singapore. In een interview met De Groene Amsterdammer vertelt hij dat we vroeger mensen gemakkelijk met het n-woord wegzetten als ongewenst. ‘Nu gebruiken we woorden als vluchteling, economische migrant, asielzoeker, maar altijd is er het idee in vervat dat ze iets van ons willen. Ze willen opvang, ze willen onze huizen, onze banen. Alsof het verlangen naar een beter leven iets verkeerds is.’

Vluchtelingen in ontreddering

Hoe moet je dan wel verslag doen van de komst van vluchtelingen? Naast grote groepen en hoge statistieken zien we vooral vluchtelingen in ontreddering, boten die tegen de golven steigeren, doodsbange mensen die dicht op elkaar gepropt zitten, huilende baby’s. Geen goed idee, schrijft de UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties. ‘Richt je niet op het verleden van vluchtelingen: de huizen die ze hebben achtergelaten, de verloren geliefden, betaalde steekpenningen.’
‘Laat Shahm Maskoun, een 28-jarige vluchteling uit Syrië, in plaats daarvan zelf zijn verhaal vertellen’, aldus de UNHCR. Ze voegen daad bij woord en laten Shahm Maskoun, een 28-jarige vluchteling uit Syrië reageren. ‘De echte crisis wordt niet door vluchtelingen  veroorzaakt’, zegt hij, ‘maar door de media en politici die een negatief beeld creëren.’
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 22 oktober 2018 op OneWorld.nl.

Wie mag er in Nederland blijven?

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons