Hassan Blasim Beeld: Serge Ligtenberg
Interview

“Ik zie dat Irak verandert”

‘Misschien wel de beste Arabische schrijver van dit moment’, schreef The Guardian over de Iraakse schrijver Hassan Blasim. In dit interview spreekt Rena Netjes hem over Irak, oorlog, schrijven in de Arabische wereld en de Europese houding ten opzichte van vluchtelingen.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Waarom ontvluchtte u Irak?

“Ik deed de Filmacademie en maakte korte documentaires over het dagelijks leven in Iraakse steden. De Baath-partij was aan de macht met dictator Saddam Hussein. Ook op de academie was de repressie voelbaar. De films die er werden gemaakt, waren propaganda films voor het regime. Er was een speciaal comité van de partij dat de studenten volgde. Ze ondervroegen me over mijn documentaire The Wounded Camera: ‘Hebben wij armen in Irak?’ Natuurlijk waren er veel armen in Irak. Ik raakte in con ict met hen. Ze zeiden: ‘Als je je mond niet houdt, dan verdwijn je achter de zon.’ ‘Achter de zon’ betekent dat je zult sterven in het donker, in de gevangenis. Iedereen raadde me aan om te vertrekken.”

En dan naar Finland?

“Ik dacht er helemaal niet aan om naar Europa te gaan. Het was 1998, ik wilde in de buurt blijven, om aan de vrijheid in Irak te werken. Dus ging ik naar Iraaks Koerdistan. Dat stond toentertijd onder controle van de VN en Saddam kon me er niets aandoen. Ik heb wel mijn naam veranderd in een Koerdische naam, Azat Osman. Als ik films wilde blijven maken gericht tegen de dictator, dan moest mijn familie in Irak buiten schot blijven.

Het leven in Iraaks Koerdistan was erg zwaar in die tijd, het was het begin van de onafhankelijkheid. De economie lag in puin, ik had geen eigen plek, maar logeerde elke dag ergens anders. Desondanks bleef ik eenvoudig uit te voeren reportages maken. Tegelijkertijd volgde Saddams geheime dienst iedere opponent. Ze konden je in Koerdistan niet oppakken, maar zodra ze je echte naam wisten, vermoordden ze je familie.”

Iraakse Kafka
Mocht je denken dat Arabieren niet direct zijn, dan haalt de Iraakse schrijver Hassan Blasim (1973) dat hard onderuit. Shockerend is af en toe zelfs de manier waarop de ‘Iraakse Kafka’ schaamteloos zijn gedachten op papier zet. ‘Nachtmerrie-realisme’ noemt hij het zelf. In zijn verhalenbundel De Lijkententoonstelling neemt hij de lezer mee naar de tijden van Saddam Hoessein in Irak, het leven als vluchteling en daarna als asielzoeker.

In het titelverhaal houdt een moordende cultus een tentoonstelling van lijken, als een bizar soort kunst. Tussen de regels door komt hij met vlijmscherpe analyses als “Elk kind dat in deze wereld wordt geboren, is potentieel goed of slecht, volgens de maatstaven van de scholen voor godsdienstig onderwijs in deze waanzinnige wereld.”

Koerdistan was dus geen veilig toevluchtsoord.

“Nee, en ik had geen paspoort dus ik kon niet op een legale manier naar Jordanië of Syrië. Eerst ben ik te voet met een mensensmokkelaar naar Iran vertrokken. Toen naar Turkije, Bulgarije, Servië, Hongarije. Soms vragen ze me: ‘Hoe ben je in Helsinki gekomen?’ Dan zeg ik: ‘Lopend vanuit Bagdad, in vier jaar.’ De grenzen waren altijd lastig te nemen. In alle landen werkte ik, illegaal, voor heel weinig geld. In restaurants, in fabrieken, overal, ik werkte als een slaaf.

Vier keer probeerde ik te vluchten uit Bulgarije, maar ik werd teruggestuurd, en dan verlies je al je geld. Als je geen geld hebt, zoals ik, dan duurt die reis jaren.”

Hoe is het leven in Helsinki?

“Ik ben er gesetteld, heb de Finse nationaliteit, mijn zoon is er geboren. Fins spreek ik nog amper, dat is erg moeilijk. Ik heb het ook niet nodig, want ik schrijf nog altijd in het Arabisch. In het begin stel je als schrijver uit Irak niets voor, dat geldt in elk Europees land. Sinds The Guardian over me schreef en ik een grote prijs won in Londen, zijn de Finnen trots dat ik in Finland woon.”

Hoe beziet u als voormalige vluchteling het Europese vluchtelingenbeleid?

“In Europa grijpen we nu terug op nationalisme en fascisme – trots op Finland, krampachtig vasthouden aan wat je hebt. Als je dat werkelijk wilt, is er maar één oplossing: zet een leger aan de grens en schiet vluchtelingen neer. Ik zei dit twee jaar geleden tegen mijn Finse vrienden en ze moesten lachen. Nee, dat bedoelden ze nou ook weer niet. Waarom komen mensen hiernaartoe? Omdat het Westen moorddadige regimes zoals die van Al-Assad en Saddam Hussein ondersteunt en bewapent.

Ik geef je het voorbeeld van Irak. In de zeventiger jaren was het een samenleving met een linkse beweging. Waarom hebben we nu alleen maar radicalen? Het Westen hielp om het hele linkse kamp in Irak om zeep te helpen.”

Leg uit.

“Het Westen steunde de Baath-partij. Eerst zette de partij de regering van Abdel Karim Qassem opzij. Tijdens de oorlog met Iran kwamen alle wapens uit het Westen, zelfs de chemische.

Nog steeds kunnen we geen zaak starten tegen degenen die de chemicaliën leverden aan Saddam om vijfduizend Koerden te doden. Bedrijven uit Nederland en Duitsland waren erbij betrokken. De macht in de wereld behoort aan blanke mensen, de VN wordt geleid door blanke mensen.

En we kunnen wel Afrikaanse criminelen naar het Internationaal Stra of hier in Nederland brengen, maar niet George Bush of Tony Blair, die eerst een dictator steunden en vervolgens het land verwoestten.”

De tekst gaat door onder de foto.
Hassan BlasimBeeld: Serge Ligtenberg

De invasie in Irak hielp de Irakezen wel van Saddam af.

“Ja, Saddam gebuikte in 1988 chemische wapens tegen Koerden in de stad Halabya en vermoordde sjiieten in het zuiden in 1991. Saddam was vreselijk maar hij was wel ónze dictator. Het verzet moest van binnenuit komen. Als je met geweld komt, dan komt daar alleen maar meer geweld van. In Irak is het complete volk getraumatiseerd door de oorlog, de Amerikanen bombardeerden heel Irak.

We hebben een grap in het Midden-Oosten: 'We hebben het recht om te stemmen zodat we weten wie de volgende president is die ons bombardeert'.

We hebben een grap in het Midden-Oosten: ‘We hebben het recht om te stemmen zodat we weten wie de volgende president is die ons bombardeert’. Natuurlijk moeten wij Irakezen zelf hard werken, aan onze religie en cultuur valt heel wat te verbeteren, maar Europa moet erkennen dat het deel is van het probleem. Europa heeft een olieverslaving waardoor het dubieuze deals met de machthebbers in het Midden-Oosten sluit.”

Hoe zijn de vooruitzichten voor Irak?

“Persoonlijk heb ik de hoop niet verloren. Mensen leren ook veel van geweld. Soms schudt het samenlevingen wakker. Toen ik in 2006 fel van leer trok tegen de rol van religie in Irak, keerde iedereen zich tegen mij. Maar nu demonstreert men tegen de islamitische Da’wa-partij van vicepresident Nour al-Maliki en tegen andere religieuze partijen. Men ziet in dat politici religie gebruiken om mensen tegen elkaar op te zetten. Kijk naar de bloedbaden in Europa, de oorlog tegen de joden.

Het haalt de westerse media niet, maar de laatste drie jaar waren er elke vrijdag demonstraties onder de noemer van ‘vrijheid’ in het centrum van Bagdad. De slogan luidde in het Irakees- Arabisch: Bi-sm al-deen bagoon al-haramiya: in
de naam van religie bestolen ze ons. Ik volg de Iraakse tv-zenders nauwgezet, ik zie dat er steeds meer kritiek is. Stap voor stap wordt het beter.”

De Iraakse media worden volwassen?

“Er zijn veel televisiestations, die elkaar met verhalen over corruptie de loef afsteken: ‘Die partij heeft een miljard gestolen’, ‘Nee, die andere’. Dat bevordert het debat. Er mocht niet over politiek, seks en religie gesproken worden, dat waren de drie klassieke taboes in de Arabische wereld. Maar langzamerhand zit er verbetering in. Ook in de literatuur. Er is een golf van jonge schrijvers die zich afvragen hoe Irakezen met het Westen om moeten gaan.”

Komt je nieuwste boek 'Lijkententoonstelling' ook uit in de Arabische wereld?

“Nu wel, maar dat is een lang verhaal. Ik had mijn boek aanvankelijk naar twintig uitgevers gestuurd, die wezen het allemaal af.

In Jordanië en in Koeweit verboden ze het boek. Maar toen mijn boek in twintig talen was vertaald, wilden alle Arabische landen mijn boek ineens wel en raakte het uitverkocht. De nieuwe druk ligt nu in elke boekhandel. Dit is wat ik bedoel, in 2008, 2009 was het ondenkbaar dat
ik welk boek dan ook zou publiceren in Irak.

In het Westen richt men zich niet op de positieve dingen die in Irak gebeuren. Ik kan zien dat er wat aan het veranderen is. Het gaat jammer genoeg langzaam en helaas zijn we niet onafhankelijk van het Westen, dat is altijd aanwezig. Ga weg, laat ons alleen met onze dictator. Wij zijn zo gek om tegen elkaar te vechten, maar laat ons, laat ons vechten tot het eind. Binnen in de cultuur zit een groot probleem, zeker, en de islam is een groot probleem. Ze heeft kritiek nodig, en intellectuelen werken daar hard aan.”

Ten slotte: wat zou Europa moeten doen met vluchtelingen

“Doe de grens open en help mensen. Tot nu toe heeft Europa vluchtelingen niet zo erg geholpen. De rijkste landen helpen het minst. In Finland wezen ze 70 procent van de 20.000 asielaanvragen af. Die vluchtelingen blijven, maar zonder papieren. En de Golfstaten, daar moeten we het over hebben, en Japan, Nieuw-Zeeland.

Syriërs komen niet naar Europa voor het geld, vóór 2011 kwamen ze niet. We vertrouwden erop dat Europa een vrije samenleving is, maar nu gaan ze terug in de tijd. Extreemrechts komt op. Een groot probleem in het Westen is het gebrek aan kennis over het Midden-Oosten, zelfs onder hoogopgeleide mensen. Iedereen is bang voor IS. Maar IS is niet uit de lucht komen vallen, het is ergens geboren, ergens tot wasdom gebracht, er zit een verhaal achter IS. Daar is veel te weinig kennis over in Europa.

Ik geloof dat schrijvers dezer dagen activist moeten zijn. Ik behandel in mijn boek ook de thema’s van deze tijd. Je kunt je niet opsluiten in je kamer en ‘kunst’ produceren. Je bent een publiek figuur in je samenleving. Je hebt invloed, en die kun je, móet je, goed gebruiken.”

Dit artikel is eerder verschenen in OneWorld magazine (nummer 2, maart 2017).

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons