Frustratie onder teruggekeerde Gambianen loopt op

Zijn vriend Ousmane Ndiaye kwam vorig jaar met een vlucht van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) terug. Hij vertelt dat hij, afgezien van zo’n 3.750 dalasi (65 euro), sindsdien geen enkele hulp of begeleiding heeft gekregen. Net als veel teruggekeerde Gambianen heeft hij een schuld van een paar duizend euro, een enorm bedrag in een land waar het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking zo’n 350 euro is.

Om mensensmokkelaars voor de peperdure reis naar Europa te betalen lenen de meeste migranten geld van hun familie. Maar voor velen blijft het daar niet bij, doordat ze ten prooi vallen aan criminele bendes die hun gevangen nemen. Ook Ndiaye is in Libië verschillende keren ontvoerd. Zijn gijzelnemers martelden hem en zijn medegevangenen dagelijks om hen op die manier af te persen. “Ze bonden ons vast en sloegen met stokken op onze handen en voeten,” legt Ndiaye uit. “Ze eisen dan geld om je vrij te laten. Als je niet betaalt gaan de martelingen door, of ze vermoorden je gewoon.”

“Ik heb meerdere keren moeten betalen aan mijn kidnappers, meestal bedragen tussen de 35.000 en 50.000 dalasi.” Het losgeld van omgerekend zo’n 600 tot 850 euro heeft zijn familie elke keer voor hem opgehoest, licht Ndiaye toe. “Ze hebben daarvoor al hun eigendommen moeten verkopen: meubels, tv’s tot aan de grond waarop ze wonen. Nu hebben we niets meer. Zelfs het schoolgeld voor mijn jongere broertjes hebben ze niet betaald en gebruikt om mij vrij te kopen. Maar ze hadden geen keus, omdat ze willen dat ik blijf leven.”

Zonder werk kan Ndiaye zijn schuld onmogelijk afbetalen. “Ik ga nu door een hel. We zoeken allemaal naar werk, maar dat is er niet. Ik kan niet langer aanzien dat mijn familie ten onder gaat aan de schulden die ze voor mij hebben gemaakt. Ik ben bang dat ik straks in de criminaliteit beland om toch aan geld te komen”, vertelt de zichtbaar gefrustreerde Ndiaye.

De politie moest ingrijpen om het IOM-personeel te beschermen, omdat het omheinde gebouw met stenen werd bekogeld en de werknemers agressief werden benaderd. De IOM ontkent dat ze de teruggekeerden ooit meer dan 65 euro hebben toegezegd.

Volgens migratie-expert Judith Altrogge, werkzaam aan de Freiburg Universiteit, heeft de IOM wel de intentie om alle terugkeerders herintegratiehulp te bieden, maar komen ze daar nauwelijks aan toe. “De IOM probeert de teruggekeerde migranten te begeleiden, maar vanwege het grote aantal en de toenemende snelheid waarmee ze ingevlogen worden blijkt dit erg lastig en is er een flinke achterstand,” stelt Altrogge.

Altrogge waarschuwt dat er een reële kans is op escalatie: “Omdat er een hoge druk op hen ligt vanuit hun families, worden ze steeds bozer op de IOM. Sommigen waren zo emotioneel en voelen zich zo genegeerd, dat ze dreigden met het willekeurig plegen van moorden in de hoop dat er meer aandacht komt voor hun situatie. Het is natuurlijk de vraag of ze zoiets daadwerkelijk zullen doen, maar het feit dat ze het zeggen is al zorgwekkend.” Ze constateert voorts dat het te snel terughalen van Gambianen een wezenlijk conflictrisico met zich meebrengt in dit kleine land, waar het machtsevenwicht een jaar na de val oud-dictator Yahya Jammeh nog fragiel is.

Woordvoerster Marianna Bertelle van de IOM in Banjul erkent dat het aantal terugkeerders dat op dit moment een herintegratiepakket ontvangt ‘bescheiden’ is, maar denkt niet dat dit een gevaar voor de veiligheid oplevert. “Hoewel het niet te ontkennen valt dat de teruggekeerde Gambianen kwetsbaar en in sommige gevallen gefrustreerd zijn door het tempo van herintegratie, zien we in onze dagelijkse omgang met hen geen bewijs dat ze het land zullen destabiliseren.” Een nauwere samenwerking met de regering moet ervoor zorgen dat Gambianen sneller na hun terugkeer hun training ontvangen.

Het land aan de West-Afrikaanse kust is 22 jaar lang met harde hand geregeerd door dictator Yahya Jammeh. In januari 2017 heeft een West-Afrikaanse interventiemacht ingegrepen om Jammeh weg te krijgen en plaats te maken voor de democratisch gekozen president Adama Barrow.

De National Youth Council coördineert alle jongerenprogramma’s van het Gambiaanse Ministerie van Binnenlandse Zaken; ze werken nauw samen met de IOM om de terugkeermigranten te begeleiden. Hun directeur Lamin Darboe erkent dat jongeren weinig kansen hebben op de arbeidsmarkt: “De Gambiaanse economie gaat zeker door een transitie. Net als de politieke ommekeer, is er ook een economische overgangsfase.”

Het is volgens hem een lastige periode, terwijl jongeren hoopten op economische voorspoed in het ‘nieuwe’ Gambia. Vooral Gambianen die in de Jammeh-tijd zijn vertrokken en nu terugkeren, hebben al die tijd hoop gekoesterd. “Als ze dan terugkomen met een schuld en zien dat de werkloosheid zo hoog is, zakt de moed ze in de schoenen.” Met internationale donoren zijn er nu projecten opgezet om meer banen te creëren, maar resultaten blijven tot dusver uit.

Het geduld van Ousmane Ndiaye is inmiddels op. Hij wil geen maanden meer wachten om te weten of hij toegelaten wordt tot een ondernemers- of beroepstraining. “Als ik over een paar maanden nog geen inkomen heb, zit er niks anders op dan weer naar Europa te reizen en zien wat God voor mij in petto heeft”, zucht hij. “Maar misschien probeer ik dan de route via Mauritanië en Marokko naar Spanje”.