Bram Vermeulen in Mauritanië
Interview

‘Eenzijdige beeldvorming? Dat krijg je met twee verslaggevers voor 54 landen’

Drugsgeweld teistert Zuid-Amerika, corruptie domineert Afrika en Japanners doen niets dan werken: stereotypes zijn hardnekkig. Drie buitenlandcorrespondenten waarschuwen voor eenzijdige berichtgeving. “We krijgen een verkeerd beeld van een continent, en ontwikkelen nog een superioriteitsgevoel ook.”

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Het stereotype over Latijns-Amerika is onveranderd, vertelt correspondent Nina Jurna op licht gefrustreerde toon vanuit Suriname. “Drugs, criminaliteit, corruptie, mooie vrouwen en lekkere muziek. Ik kan tien reportages over positieve ontwikkelingen maken en één over een schietpartij in bijvoorbeeld Rio de Janeiro, en die schietpartij blijft hangen. Dan blijft de conclusie: Rio is een levensgevaarlijke stad.”

Jurna, Latijns-Amerikacorrespondent voor NRC Handelsblad, voelt zich in zekere zin verantwoordelijk om dit soort hardnekkige stereotypes de wereld uit te helpen – net als veel buitenlandcorrespondenten. Hoewel ze met spoed naar Suriname vertrok om de veroordeling van Bouterse te volgen, stoort ze zich evengoed aan het simpele beeld dat Suriname niets anders kent dan politiek geweld en corruptie. Dankzij goede verslaggeving zouden lezers misschien inzien dat er meer is op het continent; dat er ook positieve ontwikkelingen plaatsvinden. En dat, voor zover stereotypes waarheid bevatten, er ook altijd iets achter zit.

De stereotype hardwerkende Japanner heeft zorgen die wij óók hebben

Ook Jeroen Visser, Oost- en Zuidoost-Azië correspondent voor de Volkskrant, weet heel goed hoe Nederlanders denken over Japan, een van de landen waar hij de laatste drie jaar verslag van doet. “Het beeld is nog altijd dat van ‘de gekke Japanner’, die niets anders doet dan werken, extreem gedisciplineerd is en héél anders is dan wij. En ja, mensen in Japan werken heel hard, en ze maken inderdaad lange dagen. Maar de reden daarachter is dat ze bepaalde financiële zorgen hebben: zorgen die wij óók hebben. Als je als verslaggever meegaat in dat standaardverhaal, zou je ontzettend flauwe reportages maken die niets met de werkelijkheid te maken hebben.” Visser ziet het juist als zijn taak om te laten zien dat wij ons prima met Japanse mensen kunnen identificeren; dat we met dezelfde thema’s worstelen als zij. Maar stereotypes zijn hardnekkig –  en ze kunnen maar zoveel doen in een medialandschap dat liever niet te ver weg kijkt, zeggen de correspondenten.

Stereotypes, en wat dan nog?

Nina JurnaBeeld: Sam Kruiner
Oké, dus de gemiddelde Nederlander staat er niet bij stil wat er achter de Japanse werkdruk schuilt, of dat Rio ook mooie kanten heeft. Wie wordt daar werkelijk slechter van? Jurna: “Het gevolg is niet alleen dat we een compleet verkeerd beeld van een continent ontwikkelen; we hangen er ook een superioriteitsgevoel aan.” Daaruit volgt dat Nederlandse lezers niet inzien dat ónze acties invloed hebben op levens die zich duizenden kilometers verderop afspelen, vindt ook Bram Vermeulen, Afrika-correspondent voor de NOS, NRC Handelsblad en de VPRO. “Neem Heineken, en haar fabriek in Zuid-Afrika waar uitzendkrachten 200 euro per maand verdienen – als ze protesteren, worden ze ontslagen. En dat wordt als Hollands glorie neergezet.”
Vermeulen wil als correspondent laten zien dat Nederland niet alleen verbonden, maar zelfs medeplichtig is aan ontwikkelingen in Afrika. “We horen genoeg corruptieverhalen over Afrika, maar laten we het ook hebben over hoe Europese bedrijven en regels die corruptie faciliteren. Het laatste corruptieschandaal in Mozambique – waarbij een regeringspartij een lening van honderden miljoenen dollars verduisterde – leidde bijvoorbeeld terug naar een Nederlandse brievenbusfirma. Zolang we het daar niet over hebben, wordt in de volksmond nog altijd gezegd: ‘het wordt daar ook nooit wat’.”

We voeren de verkeerde discussies: je kúnt niet over migratie praten, zonder het te hebben over een scheve wereldeconomie

Andersom is het ook moeilijk om te begrijpen wat er in Nederland aan de hand is, als we niet voorbij de grenzen kijken. Visser trekt binnenkort naar de Filipijnen voor een reportage over duizenden vrouwen die een training tot huishoudelijk werkster volgen – vrouwen die onder andere in Nederland terecht zullen komen, vaak met hun kinderen nog in de Filipijnen. Visser: “Weinig mensen zijn zich er bewust van dat daar dus een enórme industrie achter zit. Dat verhaal gaat weliswaar over deze vrouwen, maar het is vooral heel veelzeggend over de economie en armoede in de Filipijnen.”
Bram Vermeulen
In plaats van daarbij stil te staan, hebben we de neiging om enkel te kijken naar wat er binnen of op de grenzen gebeurt, valt Vermeulen op. Met als gevolg dat we in Nederland de verkeerde discussies voeren. “Neem de migratiediscussie: die gaat wél over de mensen die naar Europa komen, maar niet over hoe grondstoffen dezelfde weg afleggen.

Ik herinner me nog goed dat ik verslag deed over de verdrinkingsdood van 700 migranten op weg naar Italië. Terwijl ik in het mortuarium stond, zag ik de raffinaderijen die olie uit Libië aan het verwerken waren. Dat zijn geen gescheiden dingen; je kúnt niet over grote onderwerpen zoals migratie praten, zonder het te hebben over een scheve wereldeconomie. Die ongelijkheid is de roze olifant in de kamer, maar onze discussies gaan vooral over veiligheid – Nederland is één van de veiligste landen ter wereld.”

Een vicieuze cirkel

Het is niet zo dat bureauredacties direct ‘nee’ zeggen tegen verhalen die een andere kant van een regio laten zien, zeggen deze correspondenten. Het punt is, volgens hen, dat één correspondent op een geheel continent nou eenmaal niet eigenhandig een stereotype de wereld uit kan helpen dat decennia of langer teruggaat. Vermeulen: “Mijn baan is in feite al geboren uit een cliché van koloniale verhoudingen. Eén waarbij elke schreeuw uit Londen of Washington ertoe doet, maar Afrika? Daar zetten we twee verslaggevers op 54 landen.” Volgens Jurna neemt de ruimte voor nieuws uit ‘verre’ regio’s zelfs af: “Ik heb het zelf zien veranderen, hoe Nederland steeds meer op zichzelf is geraakt. Het aantal buitenlandpagina’s neemt af, en naarmate lezers hun nieuws meer van het internet halen, lezen ze het liefst alleen wat in ons eigen wereldbeeld past.”

Het is een soort wetmatigheid om te denken: dat is ver weg, dat speelt niet onder de lezers

Is het ergens niet logisch dat er nou eenmaal meer aandacht is voor nieuws uit Nederland? “Nee, dat vind ik eigenlijk heel vreemd,” aldus Jurna. “We hebben nu bijvoorbeeld eindelijk wat meer aandacht voor de koloniale geschiedenis in Suriname, maar Nederland had in héél Zuid-Amerika handelsposten – niet alleen in Suriname. Zo ‘ver weg’ is het continent dus helemaal niet: de Nederlandse geschiedenis is overal aanwezig.”
Jeroen Visser
Visser begrijpt ergens wel dat een redactie meer aandacht heeft voor de eigen omgeving: dat speelt nou eenmaal sterker onder de lezers. “Ik heb zelf op de binnenlandredactie gewerkt, en over het buitenland denk je dan al snel: waarom moeten wij het daarover hebben, dat zijn toch interne ontwikkelingen? Daarom weet ik dat ik heel goed moet nadenken voor ik iets voorstel: het werkt bijvoorbeeld heel goed als een stuk aan onderwerpen raakt waar wij óók mee te maken hebben, zoals migratie of de economie.”

Toch stoort ook hij zich aan de scheve verhoudingen, des te meer sinds hij Nederland met een – letterlijke – afstand bekijkt. “Op het moment dat bijvoorbeeld een vreugdevuur in Scheveningen breaking news wordt genoemd in de grote kranten… dan staat de wereld niet helemaal in perspectief.” En het idee dat buitenlandnieuws hier nou eenmaal niet speelt: dat is juist een vicieuze cirkel waar we vanaf moeten, volgens Vermeulen. “Hoe meer je iets volgt, hoe meer je erover wil weten. De Brexit is inmiddels een soort soap geworden, die verslavend werkt, maar verhalen uit Afrika hebben dat effect niet. Het is een soort wetmatigheid op redacties om te denken: dat is ver weg, dat speelt niet onder lezers. Dat zie je niet alleen terug in de krant maar ook op de radio, in talkshows, in bladen. Het is een hele keten van desinteresse.”

Gemiste lessen

Het is vooral zonde, in de ogen van Jurna: in plaats van ons superioriteitsgevoel steeds weer te bevestigen, zouden we ook lessen kunnen trekken uit andere regio’s. “Hoe ik het zie: Nederland is een migratieland aan het worden, dat kun je niet meer terugdraaien. Kijk dan eens naar landen die dat altijd zijn geweest. Latijns-Amerika is één grote vermenging van culturen, en hoewel het niet perfect gaat en er zeker racisme bestaat, leven mensen wel samen. In Suriname zijn alle grote religieuze feestdagen bijvoorbeeld nationale feestdagen.” Op dezelfde manier vindt Visser dat we naar Oost-Azië kunnen kijken, als we ons druk maken over vergrijzing – een thema waar Japan al jaren mee moet omgaan. “Je ziet hier steeds nieuwe manieren om ouderen een actief deel van de samenleving te maken – denk aan een gebouw dat naast seniorenwoningen ook een basisschool onderbrengt. Daar kunnen we zeker lessen uit trekken.”

“Wij weten ons geen raad met racisme, terwijl het in Zuid-Afrika gewoon keihard wordt veroordeeld,” aldus Vermeulen. “Dit jaar nog, is er een jongen veroordeeld vanwege een racistisch filmpje; vorig jaar kreeg een vrouw zelfs celstraf. We gaan er altijd van uit dat Europa de voorloper is van alles. Maar wat nou als het andersom is; wat als Afrika op veel manieren al heeft afgerekend met dingen die ons nog staan te wachten?”

Waar komt de Nederlandse obsessie met Bouterse vandaan?

Waarom denken we dat Hongkong alleen good guys en bad guys kent?

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons