Deze Mexicaanse gemeenschappen stappen over op zelfbestuur

In Cherán, een stadje van zo’n 20.000 inwoners in de deelstaat Michoacán, is dezer dagen echter geen verkiezingsaffiche te bespeuren. Politieke partijen zijn er namelijk verbannen. Zeven jaar geleden gooiden bewoners, aangevoerd door vrouwen, illegale houtkappers het dorp uit – het bos is heilig voor de Purépecha-gemeenschap die er woont. Kort daarna werden hun handlangers in de lokale politiek en politie verjaagd. Cherán verklaarde zich onafhankelijk.

Sinds 2011 wordt Cherán bestuurd volgens de gebruiken en gewoontes van de oorspronkelijke bewoners van het gebied. De Mexicaanse wet laat dat toe wanneer inwoners overwegend vanuit oorspronkelijke bewonersgroepen afkomstig zijn. Het stadje heeft een eigen ordedienst: Cherán is zodoende uitgegroeid tot een oase van rust en veiligheid te midden van een staat die geplaagd wordt door talrijke misdaadgroepen en lijdt onder hoge straffeloosheid.

In Michoacán kan stilaan van het ‘Cherán-effect’ gesproken worden. Ook in de zuidelijkste deelstaat Chiapas werpen Tzotzils en Tzeltals dezer dagen blokkades op tegen logistieke ploegen van de electorale autoriteiten. In de staten Oaxaca, Guerrero, Nayarit en Jalisco spelen zich gelijkaardige taferelen af. Het gaat tot dusver om zeventien gemeentes in totaal, volgens het Nationale Electorale Instituut (INE).

Het INE in Mexico-Stad hangt het liever niet aan de grote klok dat steeds meer dorpen de verkiezingen de rug toekeren. “Ja, er zijn her en der plekken die liever niet meer deelnemen”, zegt raadgeefster Lydia Márquez. “Maar we werken de klok rond om toch stemhokjes neer te planten buiten die gemeenschappen, opdat zij die willen, toch kunnen stemmen. Dat is onze plicht, volgens de Grondwet.”

Tot 2000 stond de Partido Revolucionario Institucional (PRI) van de weinig populaire uittredende president Enrique Peña Nieto zeventig jaar onafgebroken aan het bewind. Maar hoewel de machtspartij straks naar alle waarschijnlijkheid opnieuw van de troon gestoten wordt door de linkse Andrés Manuel López Obrador – de gedoodverfde winnaar handhaaft een ruime voorsprong in de peilingen – heeft de PRI een groot deel van Mexico aan zich gebonden middels cliëntelisme: geld en gunsten in ruil voor loyaliteit. Terwijl net dat deel van de bevolking onder de meest extreme armoede gebukt gaat.

López Obrador belooft de zaak van de oorspronkelijke bevolkingsgroepen te behartigen. “Tegelijk wil hij grote infrastructuurprojecten uit de grond stampen”, zegt socioloog Raúl Romero Gallardo. “Dat is een contradictie: infrastructuurprojecten gaan in Mexico steevast hand in hand met onteigening en onderdrukking van oorspronkelijke volkeren. Daarom staan de politiek geëngageerde gemeenschappen zoals Cherán, die zich afzetten van de PRI en de andere partijen, wantrouwig tegenover de man. Elders geniet López Obrador dan weer wel aanhang onder autochtone volkeren.”

Ook Gallardo zette zijn schouders onder de campagne van ‘Marichuy’, zoals Patricio Martínez bekendstaat. “Maar wat vandaag resteert aan beleidsvoorstellen, inclusief die van López Obrador, betekent enkel meer pijn voor de oorspronkelijke volkeren van Mexico. Daarom ga ik straks niet stemmen, net als zoveel andere jongeren die genoeg hebben van de allesverslindende Mexicaanse machtspolitiek.”

In september wordt een derde bestuur aangesteld. De leden ervan werden begin juni verkozen. Dat gaat als volgt: kandidaten zetten op een pleintje hun visie voor Cherán uiteen en het publiek kiest. “Het proces verschilt al met al niet zoveel van officiële verkiezingen, maar kandidaten worden voorgedragen door hun gemeenschap, en oefenen een ambt ook volledig vrijwillig uit”, zegt David Romero. “We kennen ze, en weten of ze al dan niet geëngageerd zijn met de gemeenschap.”

Romero sust. “We zijn vastberaden, staan sterk in de schoenen en blijven verder bouwen aan ons gemeenschappelijk project dat ons na aan het hart ligt. Wat hebben de politieke partijen nog te bieden?” De onafhankelijkheid van Cherán is bekrachtigd door het Mexicaanse hooggerechtshof en heeft van een nieuwe regering, van welke signatuur ook, niet veel te vrezen. Vergelijkbare gemeenschappen, met name aan de kust van Michoacán, genieten eigen veiligheidsdiensten, zogenaamde autodefensas, maar niet het veilige statuut van Cherán. Daar voelen bewoners beslist meer druk van de lokale autoriteiten en internationale mijnbouwbedrijven die in de regio zakendoen. Als burgemeester van Mexico-Stad, tussen 2000 en 2005, stond López Obrador te boek als een pragmaticus die zo nodig deals met de zakenwereld sloot: het is daarom nog een groot vraagteken aan welke kant hij zal eindigen.