Onze verslavingen zijn slecht voor de planeet – en andersom. Als we blijven consumeren zoals we nu doen, zullen we op den duur wel anders móeten eten en drinken. Door klimaatverandering worden talloze luxeproducten steeds moeilijker te verkrijgen . Oogsten mislukken, bloeiseizoenen worden korter, grond wordt onbruikbaar: het aanbod van deze producten is al aan het krimpen. En hoe vervelend ook voor de consument, de echte gevolgen zullen worden ervaren door de miljoenen boeren en gemeenschappen die voor hun inkomen van deze sectoren afhankelijk zijn. Zij zitten vast in een vicieuze cirkel van natuurverwoestende landbouwtechnieken en de gevolgen daarvan op hun product.
1. Olijfolie
De laatste jaren speelt zich in Zuid-Europa een ware ‘olijfoliecrisis’ af. Tot nu toe zijn vooral
kleinschalige producenten de dupe geworden, maar als het zo doorgaat, komt de sector als geheel
in gevaar.
“
De olijfolieoogst in Italië is met 57 procent afgenomen sinds 2017
Extreme hitte, kou, droogte en regenval – al is het maar van korte duur – kunnen olijfbomen ernstig beschadigen. Sinds 2017 is Italië meermaals getroffen door deze weersextremen, en is de olijfolieoogst met
57 procent afgenomen. Ook in
Californië en Portugal zijn veel oogsten mislukt, en in
Griekenland is de kwaliteit zo ver verminderd dat wat ‘extra vergine’ olijfolie had moeten zijn, niet meer aan dat label voldoet – met flinke gevolgen voor de inkomsten van olijfolieproducenten.
Het enige land dat de laatste jaren juist méér olijfolie wist te produceren is Spanje, dankzij intensieve landbouwtechnieken. Maar deze landbouwtechniek is een directe bedreiging voor traditionele, kleinschalige plantages die er niet mee kunnen concurreren. En juist die traditionele plantages hebben een positieve milieu-impact; ze houden gebieden vruchtbaar, beschermen er de biodiversiteit en hun bomen nemen veel meer CO2 op dan de kleinere, jongere bomen die intensieve plantages hebben.
2. Thee
Ook theeboeren slaan alarm: zij geven zelf aan dat klimaatverandering een bedreiging is voor hun theeplantages. In China en India, ’s werelds grootste theeproducenten, hebben weersextremen al tot
mislukte oogsten geleid. Als deze ontwikkeling in dit tempo doorgaat, zal de vraag naar thee het haalbare aanbod overstijgen.
“
Theeplanten zijn héél gevoelig voor veranderingen in het klimaat
Het heeft namelijk een reden dat er zoveel verschillende soorten thee bestaan: theeplanten zijn ontzettend gevoelig voor hun omgeving. De specifieke plek en tijd waar thee wordt verbouwd bepalen de kwaliteit. Dat betekent dus ook dat theeplanten héél gevoelig zijn voor klimaatverandering. Intense regenval leidt tot bodemerosie, hittegolven en droogte verhogen de kans op ongedierte en door de verschuiving van de regenseizoenen wordt de bloeiperiode van theeplanten steeds korter.
Zelfs wanneer de oogst niet compleet mislukt, kunnen nieuwe weersomstandigheden de kwaliteit van thee verminderen. Dat leidt tot een lagere prijs en heeft zo indirect gevolgen voor de levenskwaliteit van theeboeren. In de Chinese provincie Yunnan is de gemiddelde prijs voor thee al met 50 procent gezakt.
3. Koffie
Het wil wat zeggen dat koffiereus Starbucks 500 miljoen investeert in het ondersteunen van koffieboeren wereldwijd. Het bedrijf zette een
investeringsfonds op uit angst dat de populaire
arabica-boon uitsterft. En die angst is niet ongegrond: door klimaatverandering neemt de hoeveelheid beschikbare grond voor koffieproductie jaarlijks met
2 procent af. Als dat zo doorgaat, moet de koffiesector tegen 2050 zijn productie verdubbelen of meer, terwijl klimaatverandering er juist voor zorgt dat er steeds minder kan worden geoogst. Een wereldwijd koffietekort wordt zo niet meer af te wenden.
Koffiebonen groeien het beste in tropische berggebieden: warme dagen, koele nachten en precies genoeg zonlicht en regen. Naarmate de aarde opwarmt, moeten plantages zich steeds hogerop bevinden om voldoende te produceren. De
Colombiaanse bergen ontvangen onvoldoende zonlicht, extreme regenval, en een toename in insectenplagen. In geheel Latijns-Amerika heeft de
roya-epidemie zich de laatste jaren
verspreid: een schimmelblad dat koffiebonen een roestachtige smaak geeft. De epidemie is een ramp voor de ruim vier miljoen mensen in Centraal-Amerika en Zuid-Mexico die afhankelijk zijn van koffie voor hun inkomen.
Om toch over voldoende grond te beschikken, voelen boeren zich genoodzaakt om bos weg te kappen. In de gebieden waar de koffiesector het hardst groeit – Vietnam, Ethiopië en Peru – is de ontbossing al toegenomen. En daar is de vicieuze cirkel weer: pogingen om de koffiesector op korte termijn te redden van klimaatverandering, dragen op de lange termijn juist bij aan het probleem. Slimme landbouwtechnieken kúnnen een oplossing bieden, maar deze zijn vaak onbetaalbaar voor kleinschalige boeren.
4. Bier
Ja, echt: ook de bierproductie is in gevaar. Uit recent
onderzoek blijkt dat klimaatverandering de productie van gerst, één van de hoofdingrediënten van bier, verstoort. Daardoor zal de gemiddelde bierprijs de komende tachtig jaar in een aantal landen flink stijgen – vooral Europese landen, Noord-Amerika, Rusland en Japan.
“
De wereldwijde bierconsumptie zal met 16 procent afnemen
Dat het brouwen van bier een flinke klimaatafdruk heeft, vooral in de vorm van
watergebruik, is al jaren bekend. Vooral de productie van hop en gerst draagt bij aan waterschaarste in vaak al droge gebieden, zoals Zuid-Afrika. Maar nu blijkt dat ook de biersector zélf hiervan de gevolgen zal ondervinden. De voorspelling is dat de wereldwijde consumptie van bier met 16 procent kan afnemen en dat honderden miljoenen mensen geen bier meer kunnen betalen. De onderzoekers erkennen dat toegenomen bierprijzen ‘niet de meest zorgwekkende gevolgen van klimaatverandering’ zijn, maar dat het absoluut invloed zal hebben op de dagelijkse levens van mensen wereldwijd.
5. Chocolade
Nee, de
chocolade is voorlopig niet ‘op’ – hoeveel media dat ook hebben bericht – maar klimaatverandering vormt wél een bedreiging voor de wereldwijde cacaoproductie. Cacao wordt verbouwd in tropische regio’s, en de weersextremen die daar voorkomen – droogte, overstromingen en windstormen – worden door klimaatverandering
nóg intenser. In Indonesië zijn oogsten mislukt door hevige regenperiodes en in het Amazonegebied wordt de sector bedreigd door temperatuurstijgingen en waterschaarste. Hoger gelegen gebieden zijn een goed alternatief, maar die zijn niet overal te vinden. West-Afrika, waar meer dan de helft van de mondiale cacaoproductie plaatsvindt, is bijvoorbeeld een redelijk vlak gebied. Als het zo doorgaat kan de regio op den duur geen cacao meer leveren.
“
De grootste uitdaging is om duurzame technieken te delen met kleinschalige cacaoboeren
Bovendien hebben boeren in West-Afrika meestal geen toegang tot de juiste trainingen, zaden, meststoffen en bestrijdingsmiddelen om met de gevolgen van klimaatverandering om te gaan. Zij oogsten daardoor minder dan een derde van hun potentieel, terwijl de wereld om steeds meer cacao vraagt. Zo’n tekort is een enorme financiële klap voor cacaoboeren – en ook in deze regio lijkt
ontbossing het onvermijdelijke gevolg.
Er is genoeg kennis van duurzame technieken die de cacaosector kunnen redden, zónder de natuur te vernielen. Maar ook hier geldt: de grootste uitdaging is om deze benodigdheden en kennis te delen met kleinschalige boeren. Zolang dat niet lukt, vormt klimaatverandering een gevaar voor de 50 miljoen mensen wereldwijd die direct of indirect afhankelijk zijn van chocoladeproductie.
6. Avocado
Houd je avocadotoast nog maar even goed vast, want deze luxe vrucht kan wel eens onbereikbaar worden. Avocado’s groeien namelijk het best in precies die omstandigheden die door klimaatverandering zeldzaam worden: niet te warm, niet te koud en met ruim genoeg water. In Californië en Mexico zijn al grote oogsten
mislukt door hittegolven, extreme droogte en schimmelziektes die zich in hoge temperaturen verspreiden. Volgens
onderzoek worden deze hittegolven de norm, en zal de avocadoproductie alleen al in Californië in de komende dertig jaar met 40 procent kunnen afnemen.
Boeren proberen vooralsnog aan het juist
groeiende aanbod te voldoen door extra grond vrij te maken – maar de
ontbossing die daarbij komt kijken is bepaald geen duurzame oplossing. Bovendien heeft de avocadoteelt altijd al een flinke klimaatafdruk gehad. Avocado’s worden in groten getale naar Europa en de VS geïmporteerd, en dat transport stoot veel CO2 uit. Daarbij hebben avocadobomen veel water nodig, maar ze worden veelal verbouwd in gebieden waar water juist schaars is. In Zuid-Afrika en Chili hebben zich
situaties voorgedaan waarbij omliggende dorpen vervuild of niet genoeg drinkwater hadden, deels vanwege de grote watertoevoer naar nabijgelegen avocadoplantages.
Hoe ziet een duurzaam dieet eruit?
Er is een aantal manieren waarop je je eigen dieet zo kan aanpassen dat de aarde zo min mogelijk wordt belast en je bijdraagt aan voedselzekerheid (genoeg en gezond voedsel voor iedereen). Deze tips van World Food Day zijn daarvoor een goed startpunt:
- Kies voor plantaardige eiwitten. De klimaatafdruk van vleesproductie is enorm, terwijl de juiste vleesvervangers evengoed een bron van eiwitten zijn.
- Eet lokaal en met de seizoenen mee. Dat beperkt de hoeveelheid transport die er voor jouw maaltijd nodig is, én draagt bij aan een eerlijke prijs voor lokale, duurzame landbouwproducten.
- Verspil zo weinig mogelijk – dit jaar gooide de gemiddelde Nederlander 3 kilogram aan eten weg.
- Betaal een eerlijke prijs. Wat de precieze prijs van een product zou moeten zijn is moeilijk vast te stellen, maar een écht eerlijke prijs – voor boer en klimaat – is nou eenmaal niet de laagste prijs.
- Eet minder bewerkt voedsel. Dat is gezonder, en hoe meer fabrieksverwerking er aan een product is voorgegaan, hoe groter de klimaatafdruk.
