Wat kan je nú nog doen voor Gaza? ‘De normale gang van zaken moet vastlopen’

Directe actie

Tijdens sommige ‘lawaaiprotesten’ voor Gaza op Nederlandse stations klonk de afgelopen weken de oproep tot ‘directe actie’. Bij die vorm van actievoeren worden de ongewenste processen zélf belemmerd. Zo hebben enkele activisten afgelopen weekend een treinspoor in de buurt van Den Haag geblokkeerd om aandacht te vragen voor Palestina. De actiegroep Geef Tegengas deed dat al eerder op een spoorlijn richting de Rotterdamse haven. In de haven zelf projecteerden ze beelden van Gaza op een kantoorgebouw uit protest tegen het vervoer van wapenonderdelen voor Israël. Ook klom die groep afgelopen weekend op het dak van een datacentrum van Microsoft omdat het bedrijf Israëlische inlichtingendata opslaat.

“Het idee is dat de normale gang van zaken nu écht moet vastlopen, het mag geen business as usual zijn”, zegt Martijn Dekker, onderzoeker naar sociale bewegingen aan de Universiteit van Amsterdam en zelf actief bij XR Justice Now. Hij denkt dat we in de nabije toekomst meer bezettingen, blokkades en sabotageacties gaan zien bij medeplichtige bedrijven en organisaties. “Volgens ProRail kost een halve dag een spoor blokkeren al een half miljoen euro, maar dat is ook waar het om gaat. Bedrijven kun je raken in de portemonnee.”

Voor ‘medeplichtige bedrijven’ verwijst Dekker naar een rapport van VN-rapporteur voor de Palestijnse gebieden Francesca Albanese, waarin ook het Nederlandse Booking wordt genoemd. Volgens SOMO, dat onderzoek doet naar multinationals, is Nederland wereldwijd de grootste investeerder in Israël. Na de zomer verschijnt een rapport met specifieke bedrijven, maar eerder onderzocht SOMO al Nederlandse bedrijven die honden exporteren die Israël gebruikt voor oorlogsmisdaden. Het grootste bedrijf is Four Winds K9, een trainingscentrum voor diensthonden in het Brabantse Geffen.

Directe acties leiden meestal tot arrestaties. Zoals bij Palestine Action dat in het Verenigd Koninkrijk op de terreurlijst werd geplaatst. Deze actiegroep voert sinds 2020 sabotageacties uit bij wapenfabrikanten, overheidsgebouwen en militaire terreinen, maar zegt nooit geweld tegen personen te gebruiken. Doordat de actiegroep op de terreurlijst staat, is ook openlijke steun voor de actiegroep strafbaar. Vorig weekend werden ruim 500 mensen om die reden gearresteerd. Onder andere Amnesty International uitte felle kritiek op het besluit om Palestine Action op de terreurlijst te zetten.

Volgens Dekker is het risico groot dat directe actie en andere vormen van protest ook in Nederland verder worden gecriminaliseerd. Hij wijst bijvoorbeeld op het wetsvoorstel om ‘verheerlijking van terrorisme’ strafbaar te stellen. Door vage definities in het voorstel bestaat de vrees dat de wet kan leiden tot politieke vervolging van activisten.

Staken

In een opiniestuk in De Volkskrant werd eind juli opgeroepen tot een algemene staking op 1 september om de regering te dwingen maatregelen te nemen tegen de Israëlische regering. Van grote stakingen voor Gaza is het tot nu toe niet gekomen. Volgens Esther van der Most van stichting Plant een Olijfboom, die regelmatig acties organiseert voor Gaza, komt dat door de Nederlandse wetgeving – of het gebrek daaraan. Nederland heeft geen eigen stakingswet. Het recht op staken is vastgelegd in het Europees Sociaal Handvest, maar dat voorziet niet in bescherming voor een staking die niet om arbeidsvoorwaarden draait. Een werkgever hoeft je dan niet door te betalen en in het ergste geval kan zo’n staking tot ontslag leiden. “De grote vakbonden en organisaties krijgen we daarom vooralsnog niet mee,” zegt Van der Most. De actiegroep Vakbondsleden Solidair met Palestina probeert de grote vakbonden zoals FNV over te halen om meer te doen. Plant een Olijfboom heeft hun oproep versterkt en voorbeeldbrieven gemaakt voor leden en niet-leden om de vakbonden aan te spreken.

Die brieven waren één van de ‘Dagelijkse Acties’ die de stichting sinds enkele weken post, waarmee mensen elke dag een concrete actie kunnen ondernemen voor Gaza. Eind juli riepen ze mensen op om zich ‘ziek te melden voor Gaza’. Van der Most: “Veel mensen zitten er psychisch doorheen, en als de vakbonden geen staking organiseren, kunnen we met creatieve acties wellicht hetzelfde bereiken.”

In andere landen zijn de vakbonden wel betrokken bij stakingen. In Frankrijk, België en Griekenland speelden de vakbonden een rol bij acties om de doorvoer van wapenonderdelen naar Israël te dwarsbomen. Docenten op Vlaamse universiteiten organiseerden vorig jaar een examenstaking, waarbij ze weigerden om te surveilleren bij de examens.

Dat staken effect kan hebben is historisch bewezen, maar dat gaat dan wel om staken voor arbeidsvoorwaarden. Volgens Dekker is het voor een thema als dit een stuk lastiger. “Staken heeft alleen nut als het écht heel breed gedragen wordt. Anders is het meer een symbolische actie.”

Boycotten

De wereldwijde en door Palestijnse aangevoerde BDS-beweging1roept al twintig jaar op tot boycots, sancties en desinvesteringen tegen Israël. De beweging boekt regelmatig successen, ook onlangs nog. Beveiligingsbedrijf G4S verkocht in 2023 haar Israëlische dochteronderneming dat diensten en apparatuur leverde aan de Israëlische politie-academie. Scheepvaartbedrijf Maersk trok zich in juni terug uit bedrijven die banden hebben met illegale Israëlische nederzettingen.

Toch blijft een grootschalige boycot, zelfs nu, moeilijk voor elkaar te krijgen, zegt de Palestijns-Nederlandse Ghada Zeidan, bestuurslid van The Rights Forum, een kennis- en lobbycentrum dat werd opgericht door voormalig premier Van Agt en dat streeft naar rechtvaardigheid voor Palestijnen in Israël. Voor een massale boycot is volgens Zeidan een campagne nodig en BDS heeft in Nederland niet het bereik dat bijvoorbeeld Oxfam en andere ngo’s achter het Rode Lijn-protest wel hebben. Ze ziet daarin een rol voor hen weggelegd. “We weten nu dat Nederland een van de grootste investeerders in Israël is, en binnenkort zal SOMO namen van bedrijven delen. Dan kan er een grote, gecoördineerde boycot komen. Niet alleen van Israëlische bedrijven die in de genocide of de bezetting investeren, maar ook van een aantal grote Nederlandse bedrijven, banken of pensioenfondsen. De wil is er, mensen hebben alleen richting nodig.”

Ook Plant een Olijfboom roept in sommige ‘dagelijkse acties’ (zie kader) op tot boycots. Zoals het opzeggen van accounts van Booking.com en AirBnB, en mailen naar apotheken en zorgverzekeraars om te laten weten dat je geen medicijnen van het merk Teva wil, omdat het hoofdkantoor in Israël profiteert van de bezetting.

De oproep tot een academische boycot komt ook uit de BDS-beweging. Ondanks talloze studentenprotesten heeft geen enkele Nederlandse universiteit een volledige academische boycot ingevoerd. Wel verbraken de Erasmus Universiteit, Tilburg University, Radboud Universiteit, Universiteit Utrecht en de Universiteit van Amsterdam enkele banden met specifieke Israëlische instellingen. Sommige universiteiten beloven daarnaast voorlopig geen nieuwe Israëlische samenwerkingen aan te gaan en stelden een commissies aan om samenwerkingsverbanden te toetsen.

In België hebben de studentenprotesten meer effect gehad, zegt Gert Van Hecken, docent-onderzoeker aan de Universiteit van Antwerpen, die zelf opriep tot zo’n boycot. Zo heeft de Universiteit Gent de meeste academische banden met Israël verbroken, behalve de samenwerkingen in Europees verband. Ook hebben Belgische rectoren eerder dit jaar een open brief gestuurd naar de Europese Commissie met de oproep het associatieverdrag met Israël op te schorten.

Geef oorlogsmisdaden aan

Je zou het niet verwachten, maar als burger kun je zelf oorlogsmisdaden aangeven. Eind juli werden twee Israëlische soldaten op het festival Tomorrowland gearresteerd en verhoord, omdat de Hind Rajab Foundation aangifte tegen hen had gedaan wegens vermoede oorlogsmisdaden. De organisatie zet zich in om mensenrechten van Palestijnen op juridische wijze te waarborgen. Deze kleine organisatie gebruikt openbare informatie op sociale media om militairen die mogelijke oorlogsmisdaden hebben gedeeld en daarna door Europa reizen, aan te geven. “Het zijn gewoon burgers die dit doen”, vertelt Van Hecken. “Ze gebruiken vaak de beelden die de militairen zelf online hebben geplaatst. Het is een manier om te zeggen: je kunt niet oorlogsmisdaden plegen en daarna ongestraft de wereld rondreizen.”  

Campagnes, kleine acties en protesten

Ondertussen blijven activisten oproepen tot ‘gewone’ demonstraties. Zeidan noemt de demonstranten die eind juli dag en nacht bij het ministerie van Buitenlandse Zaken stonden om namen van gedode Palestijnen voor te lezen, totdat de Tweede Kamer terugkwam van reces. “En ik weet van mijn contacten in Palestina dat ze de wekelijkse lawaaiprotesten op stations volgen en zien. Alleen al daarom blijft het belangrijk.” Volgens onderzoeker Dekker kunnen radicale protestvormen, zoals sabotage en bezettingen, ervoor zorgen dat de steun voor de rest van de beweging toeneemt. Gewone demonstraties komen dan milder en toegankelijker over. “Die verschillende vormen van protest kunnen daarom heel goed naast elkaar bestaan.”