Kinderen halen water in Awerial, Zuid-Soedan Beeld: Oxfam Oost Afrika

‘Was Soedan maar één gebleven’

Precies zeven jaar geleden kozen Zuid-Soedanezen ervoor om een onafhankelijke staat te vormen. Maar de opdeling van het land pakte niet voor iedereen gunstig uit. Zo werden Zuid-Soedanezen die in het noorden wonen van de ene op de andere dag buitenlanders.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
De tweede week van januari 2011 was bijzonder. Journalisten uit de hele wereld waren naar het zuiden van Soedan getogen om verslag te doen van een cruciaal referendum: hier zou een christelijk volksdeel, dat bijna een halve eeuw had gevochten tegen de overheersing door het Arabische Soedanese regime, een keuze maken voor of tegen afscheiding van Soedan. Feestende, opgetogen Zuid-Soedanezen lieten me hun stembiljetten zien, waarop ze konden kiezen uit de handdruk (eenheid) of de opgestoken hand: afscheiding. ‘Dit is de laatste kogel,’ riepen ze triomfantelijk, wijzend op hun stembiljet dat het leven beter zou maken.

Wat zaten ze ernaast.

Alleen de eerst drie jaar na het referendum waren vreedzaam voor Zuid-Soedan. In december 2013 brak er een heftige etnisch getinte machtsstrijd uit die nog steeds voortduurt, en waarvan niemand precies weet hoeveel slachtoffers hij heeft gekost. Al na een week werd er over 10.000 doden gesproken, een paar maanden later ging men uit van 50.000, en nu telt niemand meer. Volgens de VN zijn twee miljoen (van de in totaal tien miljoen) Zuid-Soedanezen in eigen land op de vlucht voor het geweld. Twee miljoen anderen vluchtten de grens over: de helft naar Oeganda, de anderen naar DR Congo, Ethiopië en (Noord) Soedan, de voormalige aartsvijand.

Geen kansen op werk

In Hai Yousif, een buitenwijk van het Soedanese Khartoem, wonen veel Zuid-Soedanezen. Er zijn winkeltjes en slagerijen, het is levendig op straat. Een groepje oudere mannen warmt zich met een beker thee. “Het grootste probleem is werk,” vertelt de leider van de groep, aangeduid als Sultan. “Veel van ons woonden al ruim voor 2011 in Khartoem. We hadden hier banen. Nu worden we als buitenlanders gezien en is het veel lastiger om werk te vinden. We kunnen alleen nog rondkomen omdat onze vrouwen in de huishouding van rijke Soedanezen werken.”

Volgens de VN zijn twee miljoen (van de in totaal tien miljoen) Zuid-Soedanezen in eigen land op de vlucht voor het geweld

Sultan behoort – net als de Zuid-Soedanese president Salva Kiir – tot de Dinka, de grootste bevolkingsgroep van Zuid-Soedan. Zijn vroegere baan in Soedan? “Ik was soldaat, maar na de onafhankelijkheid zijn we allemaal ontslagen. Bovendien kunnen we fluiten naar ons opgebouwde pensioen.” Sultan vocht dus in dienst van het regime, terwijl veel van zijn volksgenoten deserteerden en juist tegen de regeringstroepen vochten. Mubarak, met wie ik vanmiddag op pad ben, ziet mijn verbazing en legt uit dat ook tijdens de ‘Noord-Zuid’ oorlog veel soldaten van het (Noord) Soedanese leger uit het zuiden kwamen.

Tot drie keer toe vraagt Sultan of ik hun situatie onder de aandacht van Westerse donoren wil brengen. “Misschien kunnen we asiel krijgen in een derde land. In Soedan kunnen we niks, maar in Zuid-Soedan lopen we grote kans als verraders te worden gezien.” Zijn antwoord op mijn nog onuitgesproken vraag kan ik inmiddels al raden. “Als we dit geweten hadden, zouden we nooit voor onafhankelijkheid van het Zuiden hebben gestemd,” zegt Sultan.

Hai Yousef straatbeeld

Toevlucht in de kerk

In hartje Khartoem, omringd door chique restaurants, ligt het terrein van de Anglicaanse kerk. Terwijl elke ambassade en winkel in de stad bewaakt wordt door bewapende agenten, kun je hier zo binnenlopen. Voor slechts tien bezoekers voeren vier misdienaren en een predikant de Engelstalige dienst uit. Halverwege begint de oproep voor het islamitische avondgebed, en dan wedijveren de swingende liederen van de Anglicanen en de zang van de muezzin om de het luisterend oor van de Allerhoogste.

“Ik huilde op de dag van Zuid-Soedans onafhankelijkheid,” vertelt een van de kerkelijk leiders. “Dit zou niet goed uitpakken voor het land, en zeker niet voor de kerk. Het noordelijke regime kondigde na de afscheiding een systeem af van ‘één staat, één taal, één godsdienst’ en het was duidelijk dat dat niet het christendom zou worden.”

“Ik huilde op de dag van Zuid-Soedans onafhankelijkheid"

Hoewel de kerk het niet makkelijk heeft, kan de dienst hier ongestoord plaatsvinden. De geplande sloop van 27 kerken, illegaal verklaard door de overheid, is na (internationale) verontwaardiging voorlopig opgeschort.

“De meeste bezoekers hier zijn Zuid-Soedanezen. Niemand weet precies hoeveel er in Khartoem wonen, maar het zijn er veel. Nu is het rustig, maar met Kerst stond de hele compound vol.” De kerkleider bevestigt dat veel Zuid-Soedanezen het na de onafhankelijkheid moeilijk hebben. “Ze komen nauwelijks aan het werk. En er zijn ook nu nog plekken waar ze in een soort vluchtelingenkampen wonen. Als kerk gaan we er soms hulp uitdelen.”

Weinig uitzicht op vrede

Hoewel de Zuid-Soedanese afscheiding financieel een flinke aderlating was voor Soedan – het land nam driekwart van de oliereserves mee – lijkt de chaos in het zuiden tenminste één voordeel voor het regime in Khartoem te hebben: afgezet tegen het grootschalige geweld dat de zuidelijke ‘broedervolken’ tegen elkaar plegen, lijkt Soedan opeens een baken van rust en vrede. Ook al omdat de drie conflicten die het land de afgelopen jaren teisterden (in Darfur, het Nubagebergte en de deelstaat Blue Nile), inmiddels via wankele verdragen voorlopig bevroren (Nuba en Blue Nile) of zwaar verminderd (Darfur) zijn.

De kerkleider bevestigt dat veel Zuid-Soedanezen het na de onafhankelijkheid moeilijk hebben

Ook in Zuid-Soedan werd vlak voor Kerst een akkoord gesloten, maar dat bleek net zo weinig waard als eerdere akkoorden. Begin januari waren er gevechten op een steenworp afstand van de hoofdstad Juba: zo dichtbij het presidentiële paleis was het geweld in geen jaren geweest. Geen enkele analist rekent op een snelle oplossing voor het land.

Ook de kerkleider loopt niet over van hoop wanneer ik vraag of er licht is aan het eind van de tunnel: God zit soms vol verrassingen, zegt hij plichtsgetrouw. “Eerst al die strijd voor een onafhankelijk zuiden, en dan nu deze teleurstelling. Nog even en mensen gaan weer spreken over een hereniging van Soedan. In Duitsland gebeurde dat toch ook, na veertig jaar?”

– Arne Doornebal, Afrika analist en freelance journalist

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons