Waarom je W.E.B. Du Bois zou moeten kennen

Hoewel Du Bois een van de belangrijkste Zwart-Amerikaanse1 denkers van de twintigste eeuw is, is hij in Nederland geen alom bekende naam. Terwijl Du Bois op verschillende manieren met Nederland verbonden was. Wat moet je weten van de activistische intellectueel, wiens werk de basis legde voor meer onderzoek naar en verzet tegen racisme?

The Crisis, een tijdschrift dat Du Bois later, in 1920, zou oprichten, voerde een campagne tegen deze moordpartijen op Zwarte mensen in het Zuiden, onder andere door undercover verslag te doen van witte Amerikanen die Zwarte mensen levend verbranden en aan bomen opknopen en foto’s ervan te publiceren. Met deze ongestrafte publieke moorden op Zwarte mensen proberen witte mensen de Zwarte bevolking onder de duim te houden, is Du Bois’ overtuiging al op universitaire leeftijd.

Dat inzicht bepaalt de loop van zijn leven, dat een mengeling zal zijn van activisme en intellectuele arbeid. Du Bois werd in 1895 de eerste Zwarte Amerikaan die zijn doctoraal behaalde aan de universiteit van Harvard, met een historisch-economisch proefschrift over de trans-Atlantische slavenhandel en de slavernij in de VS. Dat proefschrift is tot op de dag van vandaag nog een standaardwerk voor onderzoekers. Ook is hij in 1909 een van de oprichters van de burgerrechtenbeweging NAACP (National Association for the Advancement of Colored People), een drijvende kracht achter de Zwart-Amerikaanse emancipatiestrijd.

De laatste keer dat Du Bois Nederland bezoekt is hij 91 en een internationaal geprezen activist. In september 1957 spreekt hij in Amsterdam leden toe van Vereniging Ons Suriname. Dit doet hij op uitnodiging van Hermina en Otto Huiswoud. Onder invloed van dit Surinaams/Brits-Guyaanse echtpaar werd Ons Suriname van wat ooit een gezelligheidsvereniging was een steeds politieker club die ijverde voor de onafhankelijkheid van Suriname.

In de loop van zijn leven raakt Du Bois ervan overtuigd dat het kapitalisme een oorzaak is van het structurele racisme. Die overtuiging maakt hem tot ongewenst persoon in het Amerika van de Koude Oorlog, waar alles wat naar socialisme riekt wordt vervolgd. Op beschuldiging van spionage wordt hij begin jaren 50 gearresteerd. Hij wordt vrijgesproken, maar zijn paspoort wordt hem evengoed acht jaar onthouden.

Op uitnodiging van Ghanese president Kwame Nkrumah vertrekt hij daarna naar Ghana, waar Du Bois zijn laatste jaren doorbrengt als Ghanees staatsburger. In Du Bois’ eigen woorden: ‘Ik ben teruggekeerd zodat mijn stoffelijk overschot zich kan vermengen met het stof van de voorouders.’