Waarom boeren zo vaak zelfmoord plegen

Antropologe Lizzy van Leeuwen verbaasde zich over de manier waarop het platteland wordt weergegeven in literatuur. Fictieverhalen wereldwijd schetsen vaak het beeld van een boer die zelfmoord pleegt. Ook in Nederland is dat het geval. Het andere, contrasterende en veelvoorkomende beeld over het boerenleven is een romantische voorstelling van boerderijen als vruchtbare plek waar mensen een zorgeloos bestaan kunnen leiden. Een programma als Boer Zoekt Vrouw is daar een goed voorbeeld van. Het beeld van een agrariër die zelfmoord pleegt kennen wij dus alleen in fictieve context, de ‘echte’ Nederlandse boer is een gelukkig mens die met passie en beide voeten in de klei vruchtbare gewassen teelt.

Toch komt ook in Nederland deze zogeheten agrosuïcide voor, bewees Van Leeuwen. Zij schreef er in 2014 het boek De Hanenbalken over. Iedereen die een link heeft met het platteland, die van Leeuwen ontmoette tijdens haar onderzoek, was bekend met het fenomeen zelfdoding onder boeren en kende zelfs persoonlijk iemand die het was overkomen. “Mensen uit stedelijke gebieden daarentegen weten vaak van niets, omdat er niet over gesproken wordt”, zegt Van Leeuwen. “Het is een taboe.”

Nederland houdt geen statistieken bij over het aantal zelfdodingen per beroepscategorie. “Ik heb nog steeds geen goede reden gehoord waarom wij de cijfers niet bijhouden. Dan lijkt het net alsof er geen probleem is,” aldus Van Leeuwen.

Frankrijk houdt wél bij hoeveel boeren zelfmoord plegen. Het taboe lijkt daar niet aanwezig, het land verliest zo’n 600 boeren per jaar aan suïcide. In Frankrijk is zelfdoding, na hart- en vaatziekten en kanker, de derde doodsoorzaak onder Franse boeren. De Fransen riepen 11 oktober uit als Nationale Dag van zelfmoord in de landbouw. In Saint-Anne d’Auray, een belangrijk katholiek bedevaartsoord, werden vorig jaar op die dag 600 witte kruizen op een kerkplein geplaatst om de verloren boeren te herdenken. België heeft zelfs preventieprogramma’s om boeren te helpen. Ook in Amerika is het taboe veel minder groot dan in Nederland. Boeren praten daar ook niet makkelijk over suïcide, maar er zijn verschillende instanties die het onderwerp bespreekbaar proberen te maken en de boeren hulp kunnen bieden.

De financieel nadelige positie van boeren in Nederland lijkt een rol te spelen. Zo stelde Universiteit Wageningen dat sinds 2001 minstens 20 procent van de huishoudens in de Nederlandse landbouw rond moesten komen van een inkomen dat onder het minimuminkomen van 22.000 euro per jaar ligt. In Nederland zijn boerenbedrijven vaak generaties lang overgedragen, waardoor het faillissement van een boerderij als een groot verlies wordt ervaren. Maar het zijn niet enkel financiële redenen die boeren wereldwijd een gevoelige groep voor zelfdoding maken.

“Bij misschien wel een derde van de mensen van wie ik tijdens mijn onderzoek vernam dat zij zelfmoord pleegden, liep het bedrijf goed,” vertelt Lizzy van Leeuwen. “Desondanks waren de boeren toch overspannen, vanwege angst voor de toekomst, of omdat ze een vertekend beeld hadden over de cijfers van hun bedrijf.” Daarnaast vertelt ze dat het een groep mensen is die traditioneel gezien niet snel hulp zoekt van een arts of psychiater. Daar komt nog bij dat psychische hulp op het platteland niet altijd even makkelijk voor handen is. Van Leeuwen: “Er zijn bovendien nieuwe landbouwcrises bijgekomen. Het melkquotum is losgelaten bijvoorbeeld. Daarom zijn boeren behoorlijk gaan investeren in melkproductie, waardoor de prijzen zijn gaan dalen, met de nodige problemen als gevolg.”

Maarten Leseman, agro-expert bij de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie: “Het beeld van de boer die zich ophangt, dat spreekt op de één of andere manier tot de verbeelding. Maar het is toch echt wel anders dan 20 of 30 jaar geleden. De boer anno nu kiest niet meer het rigoureuze touw aan de hanenbalken.” Ook Van Leeuwen denkt dat het probleem zich in Nederland best eens zelf op zou kunnen lossen. Dankzij industrialisatie kan er namelijk op steeds grotere schaal en machinaal geboerd worden. Hierdoor neemt het aantal landbouwbedrijven gestaag af in Nederland.

Praten over zelfdoding kan bij de landelijke hulplijn 113 Zelfmoordpreventie. Telefoon 0900-0113 of 113.nl.