In Bosnië zijn de afgelopen maand protesten losgebarsten van de burgers tegen de regering. Begin februari werden de protesten zelfs gewelddadig: verschillende regeringsgebouwen gingen in vlammen op. “Het ergste geweld sinds de oorlog van 1992-95”, noemde Reuters de protesten. De Correspondent spreekt van “de hevigste uitbraak van volkswoede sinds de oorlog.” Waar zijn de Bosniërs zo boos over?
Veel van de onvrede is terug te voeren op de burgeroorlog begin jaren ’90, waarbij meer dan 100.000 doden vielen. Om het etnisch conflict op te lossen werd het Verdrag van Dayton gesloten, dat tot op de dag van vandaag zorgt voor een zeer bureaucratisch politiek systeem. Het land werd verdeeld in twee entiteiten: de federatie van Bosnië en Herzegovina voor de islamitische Bosniakken en katholieke Bosnische Kroaten en de Republiek Srpska, voor de Bosnische Serviërs. Elke entiteit heeft een eigen regering, parlement en premier. In de hoofdstad Sarajevo is een overkoepelende landelijk macht die de twee landsdelen bij elkaar moest houden. Elke entiteit is weer onderverdeeld in kantons (federatie) of regio’s (republiek). Het was de bedoeling dat Dayton tijdelijk zou zijn, terwijl er gewerkt werd aan vrede en een nieuw politiek systeem. Dat is er nooit gekomen.
Etniciteiten in Bosnië-Herzegovina
In Bosnië-Herzegovina leven vele verschillende nationaliteiten. Albanezen, roma, Oekraïners, Duitsers, en meer, maar de belangrijkste etniciteiten zijn Bosniakken, Kroaten en Serviërs. Die laatste drie hebben allen een verschillende religie: Bosniakken zijn islamitisch, Kroaten katholiek en Serviërs orthodox -christelijk. De burgeroorlog ontstond toen Bosnië zich in 1992 onafhankelijk verklaarde van Joegoslavië. De Bosnische Serviërs riepen hun eigen Republiek Srpska uit, en raakten in conflict met de Bosniakken en Bosnische Kroaten. De Serviërs werden gesteund door het Joegaslavische Volksleger. Later keerden de Bosniakken en Kroaten zich ook tegen elkaar, waarbij de Kroaten door Kroatië gesteund werden en de Bosniakken vooral hulp kregen van Mujaheddienstrijders uit de Arabische wereld.
Nog altijd is interetniciteit ongewoon in Bosnië. Een Bosniak zal niet snel met een Serviër trouwen. In de politiek worden conflicten vaak op etniciteit gegooid, maar in het huidige conflict lijkt vooral sprake van sociaal-economische kloof.
Hoewel de verschillende etniciteiten ten grondslag lagen aan de burgeroorlog, zijn die niet de reden van de recente onrust. Sociaal-economische ongelijkheid en het corrupte politieke systeem staan de basis van de onvrede. Bosnië-Herzegovina kwam straatarm uit de oorlog en moest omschakelen van een communistisch naar kapitalisch systeem. Dat is nooit goed gelukt, schrijft hoogleraar rechten aan Georgetown University in de Verenigde Staten Mark Vlasic: “While Dayton helped stop the ‘ethnic cleansing’ and mass murder that drew global media attention, it also created a largely dysfunctional and struggling state.”
De armoede, politieke stagnatie en onvrede bestaan al jaren. En er wordt al jaren gedemonstreerd. Maar op 7 februari sloeg een anti-regeringsdemonstratie in Tuzla plotseling over naar andere grote steden, waaronder Sarajevo. Waarom? Dat is niet precies te zeggen. De Correspondent schrijft dat "het opgekropte woede van de afgelopen twee decennia was, die in één dag plotseling naar buiten kwam."
Plenums
Bij de rellen raakten zo’n 300 mensen gewond. Human Rights Watch heeft opgeroepen tot onderzoek om te kijken of de politie excessief geweld heeft gebruikt tegen demonstranten. Inmiddels is het geweld grotendeels gestopt en zijn er verschillende burgerfora, die plenums worden genoemd, ontstaan. In die fora verenigen burgers zich om oplossingen te bespreken voor problemen als corruptie, werkloosheid en privatisering. Verschillen de parlementen, waaronder die van Sarajevo, hebben aangegeven positief te staan tegenover de fora. Maar, schrijft het plenum van Sarajevo op de verzamelwebsite van de plenums, “er is minimale vooruitgang geboekt in het aannemen van onze eisen. We benadrukken dat dit onze strijd voor sociale gerechtigheid en een waardig leven voor ons allemaal niet zal stoppen.”
In navolging van de protesten zijn politici in verschillende kantons afgetreden. Een aantal fora, waaronder die in Sarajevo en Tuzla (waar de opstand in februari begon) wil een kandidaatregering van experts, niet politici, naar voren schuiven. Stef Jansen, sociaal antropoloog aan de University of Manchester maar momenteel in Sarajevo, schrijft in een blog dat de plenums op moeten letten wát voor experts ze dan kiezen. “De IMF en EU zullen absoluut een voorkeur hebben voor mensen zonder affiliatie met een politieke partij, die (in het westen) gepromoveerd zijn in finance of management en die bij voorkeur ervaring hebben met investment banking.” De reden is volgens Jansen duidelijk. “Zij zullen bezuinigingen invoeren, waardoor buitenlandse leningen terugbetaald kunnen worden.”
