Keti Koti Festival in het Amsterdamse Oosterpark, 2019

Tips: zo sta je het hele jaar stil bij slavernij

Neem op 1 juli niet zomaar een vrije dag, maar geef inhoud aan de herdenking van de slavernij, zegt Mitchell Esajas (The Black Archives). Hoe doe je dat? Samen met Linda Nooitmeer (NiNsee) geeft hij je zijn beste tips voor 1 juli én daarna.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Hoewel activisten er al jaren om vragen, is 1 juli (de dag waarop de slavernij formeel werd afgeschaft in de Nederlandse koloniën, zie kader) geen officiële nationale feestdag. Dit jaar roept de antiracistische organisatie Nederland Wordt Beter werknemers op om op 1 juli vrij te nemen; werkgevers wordt gevraagd hun werknemers vrij te geven. Zeker 750 mensen deelden de hashtag #1julivrij op sociale media, en nog eens duizend mensen gaven op de campagnewebsite aan vrij te nemen – niet iedereen meldt zich online, dus mogelijk ligt dit aantal nog hoger. Ook tientallen organisaties, zoals FunX, Tony’s Chocolonely en LUSH, sloten zich aan.

Vrij nemen op 1 juli is mooi, maar wat doe je op die dag?

Een mooi gebaar, maar wat doe je op zo’n vrije dag? Hoe zorg je ervoor dat je op deze dag – én daarna – daadwerkelijk stilstaat bij het slavernijverleden? NiNsee-directeur Linda Nooitmeer en activist en Black Archives-oprichter Mitchell Esajas geven je hun beste tips.
Op 1 juli 1863 werd de slavernij formeel afgeschaft in de Nederlandse koloniën. Overigens moesten tot slaaf gemaakte mensen nog tien jaar ‘onder toezicht’ werken, waardoor zij pas in 1873 echt vrij waren. Keti Koti is Sranantongo voor ‘gebroken ketenen’; omdat dit de Surinaamse benaming is, geven sommigen de voorkeur aan Dia di Abolishon. Sinds 2009 wordt elk jaar op 1 juli de Nationale Slavernijherdenking georganiseerd in Amsterdam.
Keti Koti Festival in het Oosterpark (Amsterdam), 2019Beeld: Robert vt Hoenderdaal / iStock

Herdenken

Zoals elk jaar wordt op 1 juli de Nationale Slavernijherdenking georganiseerd in het Oosterpark in Amsterdam. Van 11.00 tot 12.00 uur mag iedereen meelopen met de traditionele Surinaamse Bigi Spikri optocht, en om 13.15 uur vindt de officiële herdenking plaats bij het Slavernijmonument.

Veel slavernijherdenkingen zijn niet op 1 juli, maar op 30 juni

Je hoeft niet naar Amsterdam voor een herdenking; steeds meer lokale comités organiseren een eigen herdenking. Onder meer in Tilburg, Almere, Zwolle, Arnhem en Assen worden herdenkingen en andere activiteiten georganiseerd. Check wel goed de datum: de meeste lokale comités organiseren de herdenking op 30 juni. In Suriname is het traditie om op 30 juni stil te staan bij het leed dat tot slaaf gemaakte mensen is aangedaan; op 1 juli wordt de afschaffing van de slavernij gevierd.

Naast de herdenking organiseren veel lokale comités ook Keti Koti dialoogtafels; kijk in jouw eigen omgeving of je ergens kunt aanschuiven om met anderen in gesprek te gaan over het slavernijverleden.

Vieren

Na twee jaar afwezigheid vanwege corona, is het Keti Koti festival terug in het Oosterpark in Amsterdam. Aansluitend op de Nationale Herdenking kun je gratis het park in om de afschaffing van de slavernij niet alleen te herdenken, maar ook te vieren. Geniet van de talloze eetkramen en muziekoptredens van onder meer reggaegroep Inner Circle, band Black Harmoney en zanger Amartey. De lokale comités organiseren ook in andere steden dan Amsterdam verschillende festiviteiten.

Eten

Overal in Nederland worden op 1 juli gratis ‘heri heri’ maaltijden georganiseerd. Het project Free heri heri for all is een initiatief van de zussen Ira en Ayra Kip. Het traditionele gerecht, dat tot slaaf gemaakte mensen in de koloniën veelal aten, bestaat uit aardvruchten zoals cassave en zoete aardappel, groene en gele bananen, gebakken zoute vis (kabeljauw) en een ei. Op diverse plekken worden de maaltijden gratis uitgedeeld, om ter plaatse te eten of om mee te nemen.

Kijk hier voor een overzicht van de locaties.

Zien

Theatergezelschappen en culturele instellingen bundelen sinds vorig jaar de krachten om op 30 juni en 1 juli diverse theater-, muziek- en dansvoorstellingen te laten zien over het slavernijverleden en de doorwerking hiervan. Zo is in Arnhem van 30 juni tot 2 juli If a black girl knew te zien, over hoe het koloniale verleden nog altijd invloed heeft op hoe zwarte vrouwen zichzelf zien en worden gezien. En in History Repeats? in Tilburg en Rotterdam is het podium voor 11 jongeren die hebben onderzocht welke invloed het slavernijverleden heeft op hun eigen levens.

Zie hier een overzicht van de activiteiten in heel Nederland.

Linda Nooitmeer, directeur van het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (Ninsee), merkt dat steeds meer grote, gevestigde culturele instellingen aandacht besteden aan 1 juli. Zo biedt het Paleis op de Dam (Amsterdam) gratis rondleidingen waarin de sporen van het slavernijverleden in en rond het gebouw worden bekeken, en het Amsterdam Museum organiseert een Keti Koti dialoogtafel.

Niet alleen op 1 juli zijn er exposities te zien over de slavernij

Ook het Nationale Opera en Ballet (Amsterdam) heeft een bijzondere voorstelling samengesteld, in samenwerking met productiehuis RIGHTABOUTNOW INC. Operazangeres Nienke Nasserian Nillesen zingt liederen die zijn geïnspireerd op het dagboek van Sally Hemmings, een Amerikaanse slaafgemaakte vrouw die ‘eigendom’ was van founding father Thomas Jefferson. Susan Malaika Bailey vertelt door middel van poëzie over vrijheidsstrijder Dutty Boukman, en daarnaast zijn er optredens van onder meer kawinaband Mamyo Makandra, de Antilliaanse Tribu Tambú Groep en verschillende Afro-Caribische DJ’s en hiphopdansers.

Nooitmeer geeft ook alvast een tip voor later dit jaar: op 30 september gaat de voorstelling Maar ik zeg toch sorry in première, van makers Raymi Sambo en Victorine Plante. Hierin wordt de afschaffing van de slavernij nagespeeld; ook komt in de voorstelling naar voren wat het met de acteurs zelf doet om deze geschiedenis na te spelen, en hoe dit hun verhoudingen in het heden op scherp zet.

Bezoeken

Niet alleen op 1 juli, maar het hele jaar door zijn er veel exposities te zien rondom het slavernijverleden, kolonialisme en zwart verzet. In The Black Archives in Amsterdam zijn momenteel twee exposities over zwart verzet, vertelt medeoprichter Mitchell Esajas. De multimediale tentoonstelling Zwartheid Onder Ogen Komen: Beeldvorming over Zwarte Mensen en de Strijd Daartegen laat het publiek zien hoe de Nederlandse beeldvorming over Zwarte mensen zich heeft ontwikkeld. En bij Surinamers in Nederland: 100 jaar emancipatie en strijd worden unieke archiefstukken, videobeelden en fotomateriaal tentoongesteld over de eerste verenigingsactiviteiten van Surinamers in Nederland.

Ook het Tropenmuseum (Amsterdam) opende onlangs een nieuwe tentoonstelling: Onze koloniale erfenis toont bezoekers de gehele Nederlandse koloniale geschiedenis in onder meer Indonesië, Suriname, Curaçao en Sint-Maarten, met extra aandacht voor antikoloniaal verzet vanuit de koloniën.

Ruwatan Tanah Air Beta; Reciting Rites in its Sites, door Zico Albaiquni.Beeld: Courtesy of the artist and Yavuz Gallery

Een tentoonstelling in het Tropenmuseum laat de Nederlandse koloniale geschiedenis zien

Woon je in (de buurt van) Groningen, dan raadt Esajas je de tentoonstelling Zwart in Groningen in het Groninger museum aan. Hierin worden oude kunstwerken tentoongesteld waarop mensen van kleur – zij waren waarschijnlijk tot slaaf gemaakte mensen – worden afgebeeld, met commentaar van kunstenaar Faisel Saro en schrijver Vamba Sherif. Het is onderdeel van de culturele manifestatie Bitterzoet Erfgoed, een samenwerking tussen Groningse musea, organisaties en erfgoedinstellingen die allerlei activiteiten organiseren rondom de Groningse betrokkenheid bij de slavernij.

Waar Suriname relatief veel aandacht krijgt rondom Keti Koti, is er minder belangstelling voor de Caribische eilanden. Wie zich in de geschiedenis van Curaçao wil verdiepen, kan terecht bij het Nationaal Archief in Den Haag. De tentoonstelling Kòrsou – Curaçao verzamelt archiefstukken, zoals foto’s en kaarten, over het koloniale tijdperk op het eiland, samen met unieke audio-opnames die een inkijk geven in het dagelijks leven van toen. Ook komen Curaçaoënaars van nu aan het woord over de onderwerpen uit de tentoonstelling.

Vanuit huis

Ga je liever niet de deur uit? Pepr, een streamingsplatform voor films van zwarte makers, heeft een Keti Koti collectie samengesteld voor de filmliefhebber. Zo is vanaf 1 juli de documentaire Wij Slaven van Suriname, Anton de Kom van Frank Zichem te streamen. Hierin wordt het levensverhaal van de Surinaamse verzetsheld, mensenrechtenactivist en antifascist Anton de Kom (1898-1945) verteld, onder andere met behulp van gesprekken met zijn kinderen.

Zichem maakte ook de documentaire Katibo Yeye (Sranan Tongo voor Geest van de slavernij), die ook vanaf 1 juli te streamen is. Hoofdpersoon Clarence Breeveld gaat terug naar zijn roots in Ghana, en volgt de route naar Suriname die ook tot slaaf gemaakten ooit hebben afgelegd.

Lezen

1 juli of niet, meer lezen over de koloniale erfenis kan altijd: de organisatoren van Ik neem vrij op 1 juli verwijzen daarom naar deze leeslijst van Wit Huiswerk, waarop zowel boeken als artikelen over racisme en het koloniale verleden zijn verzameld.

Volgens Nooitmeer blijft de nummer één tip om je over dit onderwerp in te lezen de bestseller Wij slaven van Suriname van Anton de Kom. Het boek kwam uit in 1934 en was volgens Nooitmeer de eerste ‘duidelijke aanklacht’ tegen de slavernij in Suriname. “Wat het boek vooral bijzonder maakt is: De Kom wees tóen al op de doorwerkingen die de slavernij zou hebben. Ik snap dat mensen misschien liever verhalen lezen, maar het besef van wat er vandáág nog speelt, dat mensen met Afrikaanse roots nog altijd een marginale positie hebben en hoe dat komt, is toch wel het belangrijkste.”

Amsterdammers kunnen gratis een boek over het slavernijverleden van de stad krijgen

Esajas raadt ook De Doorsons aan, het boek van de Surinaams-Nederlandse antropoloog Roline Redmond, dat recent de prijs won voor beste Nederlandse journalistieke boek. Het boek beschrijft de tweehonderd jaar durende familiegeschiedenis van Redmond, van het leven onder slavernij tot haar eigen moeder en grootmoeder, die hun best deden om oude rituelen levend te houden.

Ook hebben de twee grootste gemeenten van Nederland – Amsterdam en Rotterdam – beiden onderzoek laten uitvoeren naar hun slavernijverleden. De uitkomst daarvan is voor Amsterdammers terug te lezen in het gratis af te verkrijgen boek ‘Amsterdam en het slavernijverleden’; Rotterdammers hebben nog meer keus. Na afsluiting van het onderzoek werden maar liefst drie boeken vorig jaar aan de gemeente overhandigd.

Doneren

Nederland kent talloze organisaties die zich inzetten voor onderwijs, bewustwording en activisme rondom het koloniale verleden en hedendaags racisme. “Als je ook na 1 juli solidariteit wil tonen, sluit je dan aan of doneer, als je de mogelijkheid hebt, aan een van die organisaties”, aldus Esajas, die zelfmedeoprichter is van The Black Archives.

Juist lokale 1 juli-comités kunnen donaties goed gebruiken

Niet alleen de bekendere organisaties zoals Nederland Wordt Beter, het NiNsee en The Black Archives accepteren donaties. Ook of misschien wel juist de lokale 1 juli-comités kunnen alle steun gebruiken, zeggen Esajas en Nooitmeer.

Daarnaast noemt Nooitmeer stichtingen zoals Eer en Herstel: organisaties ‘van het eerste uur’ die er altijd voor hebben gevochten dat Nederland op 1 juli én de rest van het jaar stilstaat bij het slavernijverleden. Ook stichting Sabi Yu Rutu verdient volgens haar extra aandacht. Zij richten zich op kinderen met Afrikaanse roots, en brengen hen kennis bij over de Afrikaanse cultuur en geschiedenis.

Blijf bewust

Esajas roept mensen vooral op om de interesse voor het slavernijverleden niet te beperken tot 1 juli. “Verdiep jezelf in dit stukje geschiedenis en de erfenis daarvan en probeer altijd een antiracistische houding te hebben; niet alleen op 1 juli.”

Nooitmeer doet daarnaast een oproep aan bedrijven, organisaties en gemeenten: neem je verantwoordelijkheid om uitsluiting tegen te gaan. “Te vaak zie ik nog dat organisaties naar de buitenwereld toe veel aandacht hebben voor ongelijkheid en het slavernijverleden, maar intern nog altijd werknemers van kleur uitsluiten. Dus ga bij jezelf na: staat de positie van werknemers van kleur, en specifiek zwarte werknemers, echt specifiek op de agenda? Biedt je voor hen een veilig omgeving? Op 1 juli iedereen vrij geven is een mooie actie, maar laat het wel inhoud hebben.”

Directeur Tropenmuseum: ‘Roofkunst teruggeven maakt kolonialisme niet goed’

Waarom ik geen Keti Koti vier

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons