‘Talkshows zijn gevaarlijk entertainment’

Toen Turkije- en Koerdistan-correspondent Fréderike Geerdink in 2015 uit Turkije gezet werd omdat ze ‘propaganda voor een terroristische organisatie’ zou bedrijven (wat een rechter vervolgens naar het land der fabelen verwees) had zij zelf juist het gevoel dat ze meer dan ooit journalist was. Ze schreef op het scherp van de snede over de Koerdische kwestie en schoof op van ‘ongebonden waakhond’ naar ‘pleitbezorger voor sociale verandering’. En dat was hard nodig, schrijft ze. Want een wereld waarin fascisme om zich heen grijpt, vraagt om moedige journalistiek die positie kiest. Exclusief op OneWorld: een voorpublicatie uit haar pamflet.

De voorpublicatie begint na het kader

Toegang tot de macht

Wat je verliest als je de kerntaak van de journalistiek ter harte neemt en verzetskrant of verzetsjournalist wordt? Toegang tot de macht. Terwijl toegang tot de macht in de westerse journalistiek juist een proeve van bekwaamheid is. Je stijgt in de journalistieke pikorde als je de mobiele nummers van heersende politici hebt. Kijk maar bij de journalistieke tak van de BBC, die een intrigerende slogan heeft: ‘When the big names talk, they talk to the BBC’ (Als de grote namen praten, praten ze met de BBC). Hoezo is dat een verdienste van een journalistieke organisatie? Als de ‘grote namen’ (de grootste schurken komen voorbij in die talkshow) ontspannen bij je aanschuiven, doe je iets niet goed.

En andersom, valt me vaak op. Juist media die er niet naar streven toegang te hebben tot de macht, bedrijven vaak de scherpste journalistiek. In Nederland bijvoorbeeld Follow the Money, onderzoeksgroep Investico, die veel samenwerkt met De Groene Amsterdammer, VPRO’s Argos, bijvoorbeeld. Ook media die voortdurend op het nieuws van de dag moeten zitten en niet aan de waan van de dag ontkomen, maar wel investeren in stevige onderzoeksredacties die de macht niet schuwen, zoals NRC, maken hun journalistieke beloften vaak waar.

Ik ontkom er niet aan om een vergelijking te maken met de jaren dertig van de vorige eeuw. Stel, je was toen een journalist in Duitsland en je wilde weten wat er nou écht speelde in het land. Had je dan met je microfoon achter Hitler en Goebbels aan moeten rennen en moeten zorgen dat zij met je wilden praten, of had je dan moeten investeren in contacten en vertrouwen in de Joodse wijken in Duitse steden, en je oor te luisteren moeten leggen bij de journalisten uit die gemeenschap? Het antwoord lijkt me simpel.

En nee, zeg niet dat we dat achteraf pas weten. Gemeenschappen die worden gemarginaliseerd, onderdrukt of massaal worden verdreven of vermoord, weten heel goed wat hun wordt aangedaan. In november 2023, een maand na de Hamas-aanslag van 7 oktober, plaatste de Palestijnse analist, auteur en mensenrechtenactivist Iyad el-Baghdadi een serie tweets over waarom er in Gaza onomstotelijk sprake is van genocide. Omdat ik zelf al decennialang over mensenrechten schrijf en me eerder in genocide verdiepte én omdat ik hem serieus nam, was ik meteen overtuigd.

Gevaarlijk entertainment

Ook Sakir Khader, de Palestijns-Nederlandse kunstenaar, filmmaker en fotograaf, vertelt het ons al jaren. Alle informatie is beschikbaar. Maar nog steeds durven niet alle Nederlandse media het aan om het woord ‘genocide’ te gebruiken. Zulke berichtgeving is dus niet waar en ook niet eerlijk.

Hoe dan ook, wat betreft het toegang krijgen tot de macht, geldt in Nederland ook: hoe liever politici met macht, en met name die in het huidige extreemrechtse kabinet, met je praten, hoe duidelijker je je journalistieke opdracht verzaakt. Kijk maar naar die werkelijk verschrikkelijke talkshows (op tv maar ook soms op de radio), die zichzelf journalistiek noemen maar de grootste leugenaars live hun onwaarheden de wereld in laten slingeren. Zelfs áls ze eens inhoudelijk goed beslagen ten ijs zouden komen, zouden ze die gasten nauwelijks inhoudelijk aanpakken. Het is entertainment. Slecht en gevaarlijk entertainment zelfs.

Zie ook het hoofdstuk over de ethiek van de journalistiek, waarin het gaat over het eisen van expertise op belangrijke dossiers, en over waarheid en eerlijkheid. Zulk soort talkshowgesprekken schiet op alle journalistieke fronten tekort. De presentatoren zijn vooral presentatoren, geen journalisten. En als ze wel een journalistieke carrière achter de rug hebben, zijn ze in individuele gevallen niet eens meer ‘ondersteuner van de macht’ maar ronduit ‘propagandist van de macht’, wat sowieso een probleem is maar gevaarlijk wordt als de macht extreemrechts is. Met pek en veren het vak uit, zou ik zeggen.

Toegang willen behouden tot de macht is niet alleen slecht voor de journalistiek, maar ook voor het publieke belang; die twee hangen direct samen. Niet alleen omdat de macht verantwoordelijk gehouden moet worden, maar ook omdat het allemaal veel geld en menskracht kost. Moet je zien hoeveel er wordt geïnvesteerd in Haagse redacties, en wat levert het nou echt op?

Diepe frustratie

Ik droom wel eens wild, en wat ik dan droom is dat er een kleine Haagse redactie is die elkedag rondloopt op het Binnenhof om een heleboel media te bedienen met Haagse inhoud (want ik pleit er natuurlijk niet voor om de Haagse politiek zonder journalistiek oog haar gang te laten gaan), en dat de Haagse journalisten die we dan overhebben hun keurige schoenen inwisselen voor stevige stappers en het land in gaan om verhalen te halen. Het nieuws ligtimmers op straat. Naar Den Haag (of naar Tata, of naar Shell, noem maar op) gaan ze dan voor wederhoor.

Die droom komt voort uit een diepe frustratie. Want er is een gedachte die me niet loslaat. Was het toeslagenschandaal eerder aan het licht gekomen als de journalistiek ook geworteld was geweest in de groepen mensen die er vooral slachtoffer van werden, namelijk biculturele Nederlanders en alleenstaande moeders? Hadden Groningers minder diep in de aardbevingsellende gezeten als er zelfs maar één landelijk medium niet als een dolle achter politici aan had gehold op het Binnenhof maar kantoor had gehouden in, zeg, Loppersum?