Beeld: Artem Beliaikin via Pexels
Mensenrechten

Verbod op plastic rietjes? Voor veel mensen zijn ze onmisbaar

Vanaf vandaag mogen plastic rietjes niet meer worden verkocht, tenzij ze een Europees keurmerk hebben. Terwijl veel mensen met een beperking niet zonder kunnen. Alternatieven werken niet of kunnen zelfs gevaarlijk zijn, en een producent van rietjes die wél mogen is er nog niet.

Door 2 juli 2021
inclusiviteit plastic rietjes politiek SDG3 sociaal onrecht verbod wegwerpplastic
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Update van de redactie – 3 juli 2021

Na protest van onder meer Ieder(in) – de belangenorganisatie voor mensen met een beperking – mag in Nederland élke winkel ook in de toekomst nog plastic rietjes verkopen mits die een Europees CE-keurmerk hebben. Het leek erop dat alleen apotheken nog plastic rietjes mochten aanbieden, maar die restrictie is geschrapt. Buigbare plastic rietjes worden daarmee vergelijkbaar met een leesbril, die ook iedereen in het assortiment kan opnemen en een CE-keurmerk moeten hebben.

Toch is er een probleem: er zijn nog geen producenten die rietjes met een CE-keurmerk vervaardigen. Verschillende Europese lidstaten stuurden daarom al een brandbrief naar de Europese Commissie met een verzoek om actie te ondernemen.

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld op 11 februari 2020.

Een zeepaardje dat zich vastklampt aan een wattenstaafje. Een zeeschildpad die wordt geopereerd aan een vastzittend plastic rietje in diens neus. Schrijnende beelden gaan viral op social media en drukken ons met de neus op de feiten: er belandt te veel plastic afval in zee. En hoewel ze slechts 0,03 procent van de plastic soep uitmaken, zijn plastic rietjes de afgelopen jaren hét symbool geworden van de strijd tegen plastic. Ter vergelijking: 46 procent van de plasticsoep bestaat uit visnetten.

Op 3 juli gaat een wet in werking die wegwerpplastic verbiedt. Een van de producten die daaronder vallen zijn plastic rietjes zonder Europees CE-keurmerk. Een prachtig initiatief om duurzaamheid te bevorderen – elke gram plastic is er immers één – maar voor veel chronisch zieke en gehandicapte mensen levert de wet een probleem op. Plastic rietjes zijn voor hen namelijk een onmisbaar hulpmiddel om zelfstandig en veilig te kunnen drinken. En omdat er tot nu toe geen producenten zijn van rietjes met CE-keurmerk, is de kans aanwezig dat er niet of nauwelijks aanbod zal zijn.

Een advertentie voor de Flex-straw, het buigbare plastic rietje dat in 1937 werd uitgevonden door Joseph Friedman.

Een levensgevaarlijke wet

Buigbare rietjes zijn uitgevonden in 1937 door Joseph Friedman en waren in eerste instantie van papier. Vooral ziekenhuizen kochten ze in als medische hulpmiddelen. Hoewel veel mensen het buigbare rietje tegenwoordig niet gebruiken vanwege een medische noodzaak, zijn er wel degelijk chronisch zieke en gehandicapte mensen die afhankelijk zijn van plastic rietjes. Het verbieden van plastic rietjes zonder CE-keurmerk en de schaarste die daardoor ontstaat, leveren voor een groot deel van de mensen die ze gebruiken geen problemen op, maar voor bepaalde groepen chronisch zieke en gehandicapte mensen is het verbod levensgevaarlijk. Denk bijvoorbeeld aan mensen die door hun ziekte veel plat moeten liggen en met hulp van een rietje zelfstandig en veilig kunnen drinken. Of aan mensen die vanwege een spierziekte, dwarslaesie of bindweefselaandoening geen glas kunnen optillen, mensen die last hebben van spasmes of mensen die geboren zijn zonder – of met vergroeide – handen.
“

Alleen al bij spierziekten zijn een paar duizend mensen afhankelijk van het plastic rietje

“Het alternatief is dat iemand je te drinken moet geven, waardoor je zelfstandigheid verliest”, legt Erik van Uden, woordvoerder van Spierziekten Nederland uit. “Het is bovendien onveilig. Je krijgt een hoeveelheid vocht in je mond gegoten en moet maar zien dat je die op tijd wegslikt. Dat geeft een groot risico op verslikken, wat kan leiden tot een mogelijk levensgevaarlijke longontsteking.” Aangezien het plastic rietje geen officieel hulpmiddel is dat ergens moet worden aangevraagd, zijn er geen cijfers beschikbaar over het aantal mensen dat er afhankelijk van is, maar: “Alleen al bij spierziekten gaat het in Nederland om een paar duizend mensen”, schat Van Uden.

In strijd met het VN-verdrag Handicap

Feitelijk doet het er niet toe hoeveel mensen afhankelijk zijn van plastic rietjes omdat het probleem dat het verbod oplevert niet gaat over cijfers, maar over rechtvaardigheid. De maatregelen om plastic rietjes af te schaffen zijn in strijd met het VN-verdrag Handicap, dat Nederland in 2016 medeondertekende. “Elke maatregel die de leefsituatie van mensen met een beperking verslechtert, is in strijd met het verdrag”, aldus Renée Tuijnman, woordvoerder van gehandicaptenbelangenbehartiger Ieder(in). “Wanneer je een product afschaft waar sommige mensen van afhankelijk zijn voordat er een volwaardig alternatief is, beperk je deze mensen.”
Deze tabel geeft de verschillende nadelen en risico’s van verschillende alternatieven voor plastic rietjes weer. Geen van de alternatieven die op dit moment beschikbaar is heeft alle eigenschappen die het plastic rietje heeft. Bron: Hell on Wheels (@rollwthepunches op Twitter).

‘Maar er zijn toch alternatieven?’

De laatste jaren zijn er verschillende alternatieven voor plastic rietjes op de markt gekomen. Metaal, papier, glas, siliconen, acryl, bamboe, pasta of rijst – elk denkbaar alternatief lijkt ontwikkeld te zijn. Voor veel mensen zijn deze alternatieven geschikt, maar voor sommige chronisch zieke en gehandicapte mensen zijn ze ontoereikend. Bovenstaande tabel laat zien welke eigenschappen deze rietjes hebben en maakt duidelijk dat geen van de materialen een volwaardig alternatief is voor het plastic rietje.
“

Ze zat onder het bloed. Het rietje was door haar lip gegaan toen ze een spasme kreeg

Margriet van Kampenhout, beleidsmedewerker bij Ieder(in) en ervaringsdeskundige, en Birgit (achternaam bekend bij de redactie) leggen uit waarom alternatieven voor het plastic rietje niet altijd geschikt zijn voor hen. Birgit: “Meestal kan ik met een metalen rietje redelijk uit de voeten, maar op dagen dat ik veel pijn heb en erg moe ben, heb ik echt een plastic rietje nodig. Ik mis dan de kracht om rechtop te zitten en een glas op te tillen, plus de coördinatie om veilig uit een metalen of glazen rietje te drinken. Als plastic rietjes niet meer beschikbaar zijn, kan ik op zulke dagen niet zelfstandig drinken.” Van Kampenhout kan haar handen niet goed gebruiken en zorgt ervoor dat ze buitenshuis altijd een divers assortiment aan plastic rietjes bij zich heeft in verschillende breedtes en lengtes. Zo heeft ze overal een passende oplossing om te drinken.
Het assortiment plastic rietjes dat Margriet van Kampenhout in een plastic zakje bij zich heeft als ze buitenshuis is. Ze gebruikt verschillende lengtes en breedtes rietjes om te kunnen drinken. Foto: Eline Pollaert.Beeld: Eline Pollaert

Het gaat niet over rietjes

Het wegvallen van plastic rietjes kan verstrekkende en gevaarlijke gevolgen hebben. Birgit vertelt dat ze samen met een gehandicapte vriendin besloot om metalen rietjes te testen. “Ineens videobelde zij me, ze zat onder het bloed. Het rietje was door haar lip heen gegaan omdat ze een spasme kreeg. Dat heb ik zelf ook al meerdere keren meegemaakt.” In Engeland is er zelfs al een gehandicapte vrouw overleden nadat ze ten val kwam op een metalen rietje.

Een luisteraar van Ziek. De podcast liet via Twitter weten dat zij en haar begeleiders inmiddels op één na alle alternatieven geprobeerd hebben, maar dat geen van alle tot nu toe toereikend waren. Als ook metalen rietjes met een siliconen tip niet werken voor haar, kan ze na het verbod op plastic rietjes alleen nog via een sonde vloeistof binnenkrijgen.

“

De discussie gaat om veel meer dan plastic rietjes; het gaat om inclusie

Mensen zonder chronische ziekte of handicap stellen verschillende soorten oplossingen voor, bijvoorbeeld om rietjes op doktersvoorschrift beschikbaar te maken of om chronisch zieke en gehandicapte mensen hun eigen gehamsterde plastic rietjes mee te laten nemen als ze buitenshuis zijn. Hoe goed bedoeld ook, deze scenario’s veranderen niets aan het feit dat een hulpmiddel dat eerst vrij verkrijgbaar was, nu voorlopig niet zal worden aangeboden of schaars zal zijn, omdat er geen producenten zijn. Bovendien vormt elke oplossing een extra obstakel voor een groep mensen voor wie het leven al in toenemende mate moeilijk wordt gemaakt. Daardoor verschuift de verantwoordelijkheid voor gelijkwaardige toegang tot de maatschappij naar het individu. Birgit: “Het is de zoveelste stap die ik extra moet zetten en ik bén al zo moe.”

Met speciale dank aan Tamar Doorduin. We bedanken Birgit, Margriet van Kampenhout, Erik van Uden, Renée Tuijnman, Xandra Koster en Emma Binnendijk voor hun hulp bij de totstandkoming van dit artikel.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 11 februari 2020 op OneWorld.

In een speciale aflevering van Ziek. De podcast betogen Eline Pollaert en Tamar Doorduin dat plastic rietjes niet verboden mogen worden voordat er een goed alternatief beschikbaar is. Beluister hieronder de aflevering die ze over het Europese verbod op wegwerpplastic opnamen.

Wetgever wil producent nog geen pijn doen

Wie beter naar het systeem kijkt, ziet dat de verlossing van de plastic soep nog niet uit Europa komt.

Het EU-verbod op wegwerpplastic is nog geen reden voor een feestje

De EU focust haar strijd tegen plastic afval onterecht op individuen, in plaats van op de echte grootvervuiler: het grootbedrijf.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons