Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Drie partijcongressen in één weekend, met hetzelfde centrale thema:
migratie. Vooral binnen de VVD-achterban klonk afgelopen weekend de wens om de ‘asielinstroom’ te beperken. En in reactie op een plan van coalitiepartij D66, om asielzoekers sneller aan werk te helpen, zegt het kabinet eerst ‘grip’ te willen krijgen op de migratie.
In de praktijk komt dat neer op het weren en terugsturen van meer mensen, waarbij altijd als eerste gekeken wordt naar de ‘veiligelanders’. Maar zorgen zij wel voor zo’n grote druk op de opvang? Vijf vragen en antwoorden over de ‘veiligelander’.
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 29 juli 2022.
Wat zijn ‘veiligelanders’?
‘Veiligelanders’ zijn asielzoekers die komen uit een van de landen die Nederland als veilig bestempelt. Veilige landen zijn landen waar over het algemeen geen sprake is van vervolging vanwege bijvoorbeeld ras of geloof, of van foltering of onmenselijke behandeling. De Rijksoverheid houdt sinds 2015
een lijst bij van zulke veilige landen. Dat was het jaar waarin er mede door de oorlog in Syrië veel mensen asiel aanvroegen in Nederland. De drie landen waar de meeste ‘veiligelanders’ in Nederland vandaan komen, zijn Marokko, Tunesië en Georgië.
“
Nederland rekent veel meer landen tot de 'veilige landen' dan de rest van Europa
De lijst is aan verandering onderhevig. Zo is Oekraïne door de oorlog voorlopig van de lijst gehaald, en
in 2021 werd Algerije geschrapt, mede door een achteruitgang op het gebied van vrijheid van meningsuiting. Andere Europese landen hebben ook lijsten voor ‘veiligelanders’, maar elk land maakt een eigen indeling: de meeste andere Europese landen beschouwen Marokko niet als veilig, en Denemarken
verklaarde als enige de Syrische regio rondom Damascus veilig genoeg om mensen naartoe terug te sturen.
Eind 2019 had Nederland de langste lijst van Europa, met 32 veilige landen. De landen die daarna de langste lijst hebben zijn Verenigd Koninkrijk (24) en Oostenrijk (20). Die lijsten zijn een kwart tot wel een derde korter.
Zijn veilige landen dan wel écht veilig?
Dat een land als veilig beschouwd wordt, betekent niet dat inwoners er ook daadwerkelijk veilig zijn. Neem bijvoorbeeld een politiek activist of een journalist in het Rifgebergte in Noord-Marokko, waar inwoners worden onderdrukt door de Marokkaanse autoriteiten. En Jamaica kan als land wel relatief stabiel zijn, maar lhbti+’ers lopen er gevaar: homoseksualiteit is bij wet verboden. Of een ander
voorbeeld: een politieagent en zijn gezin uit kandidaat EU-lidstaat Albanië werden ernstig bedreigd omdat hij onderzoek deed naar een minister die verdacht wordt van corruptie en drugscriminaliteit. Sommige landen op de lijst zijn dus lang niet voor iedereen veilig.
Is de asielaanvraag van 'veiligelanders' kansloos?
‘Kansloze asielzoekers’, noemde Hubert Bruls, voorzitter van het Veiligheidsberaad, de veiligelanders vorige zomer. Maar is dat terecht? Niet echt. Als je als asielzoeker afkomstig bent uit een zogenoemd veilig land, zijn je kansen op asiel inderdaad klein. In 2021 deden in totaal 24.740 mensen een eerste asielaanvraag in Nederland. Van deze groep was 4 procent afkomstig uit landen die Nederland als veilig bestempelt, dat zijn 990 mensen. Tussen 2019 en 2022 werd gemiddeld 98 procent van de asielaanvragen door ‘veiligelanders’ afgewezen. Maar dat betekent dat bijvoorbeeld in 2022 ongeveer 20 mensen wél mochten blijven.
De uitspraken van Bruls zijn dan ook veel te generiek, vindt asieladvocaat Flip Schüller. “Je kunt niet zeggen dat mensen afkomstig uit landen op de ‘veiligelandenlijst’ per definitie kansloze asielzoekers zijn.” Volgens de advocaat gebeurt het regelmatig dat asiel wordt afgewezen terwijl later blijkt dat iemand er wel recht op heeft.
“
'Veiligelanders' bezetten zo'n 3 procent van de bedden in de azc's
Schüller stond in 2021 een asielzoeker uit Mongolië bij, die als biseksuele trans man in zijn land van herkomst werd mishandeld en bedreigd. De asielaanvraag werd in 2019 afgewezen, omdat Mongolië op de lijst met veilige landen staat, maar de Raad van State
oordeelde in hoger beroep dat de IND niet altijd de juiste, beschikbare bronnen gebruikt. De beoordeling voldeed daarmee niet aan de Europese richtlijnen en de man mocht alsnog blijven.
Komt het tekort aan opvang voor asielzoekers door de 'veiligelanders'?
In 2022 bezetten asielzoekers uit ‘veilige landen’ zo’n 3 procent van de bedden in de azc’s,
schat het COA. Hun asielprocedure duurt korter dan die voor asielzoekers uit andere landen. In deze versnelde procedure volgt meestal binnen enkele weken een afwijzing. Een asielzoeker mag daar nog tegen in beroep gaan, maar als dat ook – meestal binnen een paar weken – afgewezen wordt, dan moet iemand in principe binnen vier weken Nederland verlaten.
“
Door steeds weer te bezuinigen bij de IND en COA zijn we op dit punt beland
Schüller: “Het is dus onzin dat zij de druk op opvanglocaties zouden kunnen verlichten. Die taak is echt aan gemeenten. De asielopvang in Nederland was
manageable, maar er is gedurende drie kabinetten Rutte besloten om er niet in te investeren. Door steeds weer te bezuinigen bij de IND en COA, met het ministerie van Justitie en Veiligheid als opdrachtgever, zijn we op dit punt beland.”
Bij afwijzing van asiel moeten mensen uit veilige landen terug naar het land van herkomst, tenzij een land hen weigert terug te nemen. In dat geval moeten ze weg uit de opvang en belanden ze vaak in de illegaliteit, of vertrekken ze naar een ander land. Elders opnieuw asiel aanvragen heeft niet zoveel zin, want volgens de Dublinverordening is het land waar een asielzoeker voor het eerst het Schengengebied is binnengekomen, verantwoordelijk voor de asielprocedure. Een ‘nee’ in één Schengenland, betekent in principe ook ‘nee’ in de overige landen.
Worden 'veiligelanders' anders behandeld?
Niet alleen wordt hun asielaanvraag sneller behandeld, ook werden ze tussen september 2020 en januari 2022 tijdens de procedure opgevangen op ‘sobere locaties’ in Ter Apel en Budel-Cranendonck. Sobere locaties houdt in: verscherpt toezicht, sober ingerichte kamers en geen leefgeld. Het idee is dat een ‘streng regime’ asielzoekers uit veilige landen zou ontmoedigen een asielverzoek in te dienen.
Na deze pilot lukte het niet om andere gemeenten bereid te vinden voor opvang, waardoor ‘veiligelanders’ weer werden verspreid over opvanglocaties door heel Nederland. Het kabinet werkt nu aan nieuwe sobere opvang- en aanmeldlocaties voor deze groep asielzoekers. Die moeten een ‘gevangenisachtig’ regime hebben, aldus staatsecretaris Eric van de Burg van Asiel.
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 29 juli 2022.
