Trouwen met een buitenlander? Paspoort inleveren

In 25 landen kunnen vrouwen hun nationaliteit niet doorgeven aan hun kinderen. In 48 landen kan een vrouw die met een buitenlandse man trouwt haar nationaliteit niet aan hem doorgeven, waar dat andersom wel kan. In vier landen verliest een vrouw zelfs direct haar nationaliteit als ze met een buitenlander trouwt.

Hoewel staatloosheid ook andere oorzaken heeft, noemt VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR genderongelijke nationaliteitswetgeving een van de belangrijkste oorzaken wereldwijd. En het is een groot probleem: wereldwijd hebben ruim tien miljoen mensen door staatloosheid minder bewegingsvrijheid, en geen of beperkte toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en gelijke arbeidskansen.  Dat resulteert vaak in armoede en sociale marginalisering. In Nederland staan momenteel 4000 mensen als ‘staatloos’ geregistreerd en ruim 80.000 mensen met een ‘onbekende nationaliteit’. Verschillende mensenrechtenorganisaties hebben kritiek geuit op de Nederlandse omgang met staatlozen.

Tot zestig jaar geleden kenden de meeste landen wetgeving waarbij vrouwen hun nationaliteit verliezen als zij met een buitenlander trouwen of hun eigen nationaliteit niet kunnen doorgeven aan hun kinderen. In Nederland werd in 1964 de wet afgeschaft waarmee vrouwen hun nationaliteit verliezen door met een niet-Nederlander te trouwen. En pas sinds 1985 kan een kind de Nederlandse nationaliteit van de moeder verkrijgen.

Genderongelijke nationaliteitswetgeving wordt nog steeds verdedigd met een beroep op het idee van één gezin, één nationaliteit. Sterker, het etnisch-nationalistische karakter van dit idee wordt bewust gebruikt als wapen tegen eventuele wetswijzigingen.

In Libanon, waar veel Palestijnse en Syrische vluchtelingen wonen, halen conservatieve politici vergelijkbare argumenten aan. Door de mogelijkheid om de Libanese nationaliteit door te geven te beperken, willen zij de ‘demografische balans’ van het land behouden.

Op de Bahama’s werd in 2016 een referendum gehouden rond het onderwerp. Hoewel de overheid uitgesproken vóór wijziging was; stemde de meerderheid tegen. Ook toen luidde onder tegenstanders het argument dat als vrouwen gemakkelijker hun nationaliteit kunnen doorgeven, het land bedreigd kan worden door ‘buitenlanders’ met de Bahamaanse nationaliteit.

Maar ook op nationaal vlak proberen feministische bewegingen, individuele activisten en progressieve beleidsmakers met vallen en opstaan verandering teweeg te brengen. In Libanon wint de campagne tégen huidige wetgeving de laatste jaren meer  draagvlak, en hebben enkele rechtszaken een overwinning gebracht voor individuele vrouwen. In Jordanië wordt al jaren actie gevoerd door vrouwen uit alle hoeken van de samenleving. In 2014 werd een kleine overwinning behaald toen speciale pasjes werden ingevoerd waarmee staatloze kinderen in theorie toegang zouden krijgen tot publieke voorzieningen. Sinds 2018 kunnen zij ook een ID-kaart krijgen.

Uit Iran verscheen dit jaar een bericht dat het parlement instemde met een wetswijziging, waardoor vrouwen hun nationaliteit mogen doorgeven. Dat werd een maand later teruggedraaid, toen bleek dat de Raad der Hoeders – een niet-verkozen orgaan – de nieuwe wet niet accepteert. De consensus is nu dat vrouwen hun nationaliteit alleen mogen doorgeven als de Raad beslist dat er geen ‘veiligheidsrisico’ bestaat. Wat dat betekent is niet duidelijk.

Staatloosheid is altijd een vorm van uitsluiting, en in bijna alle gevallen een resultaat van discriminatie. Met dat besef in gedachten werd intersectioneel feminisme dit jaar op de kaart gezet als middel tegen staatloosheid, tijdens de World Conference on Statelessness in Den Haag. Met een inclusieve en internationale beweging, zo is het idee, kunnen tegelijk etnische discriminatie en patriarchale opvattingen worden tegengegaan – en wordt staatloosheid bij de bron aangepakt.