De Iraakse oliestad Kirkuk viel in een dag en zonder slag of stoot, terwijl Barzani’s partij KDP had gezworen dit Koerdische Jeruzalem met haar bloed te zullen verdedigen. De Koerdische vlag werd verwijderd van de overheidsgebouwen, waar de Iraakse al hing. Koerden, die de meerderheid vormen in de gemengde stad, ontvluchtten Kirkuk massaal, uit angst voor sjiitische milities die de naam hebben wraakzuchtig en moordlustig te zijn.
Zo’n portret dat wordt vernield is een beeld dat resoneert in Irak. We kennen allemaal de opnamen van de tank die op het Paradijsplein in Bagdad in maart 2003 het monument van Saddam Hoessein neerhaalt. In de dagen na zijn val zijn er in Irak heel veel van zijn beeltenissen vernield en de monumentjes waarvan ze onderdeel waren, zijn daarna gevuld met foto’s van Koerdische martelaren of sjiitische profeten.
Daarnaast verschenen in de jaren na Saddams val veel foto’s en schilderingen in de straten die hij nooit zou hebben toegelaten. Van de sjiitische leider Khamenei bijvoorbeeld, en die van Iraakse sjiitische ayatollahs. Van de Koerdische president Massoud Barzani en zijn zoon Masrour, en van de Koerdische leider Jalal Talabani. En sinds de oorlog tegen ISIS verschenen langs de straten ook foto’s van martelaren: zij die daarbij het leven lieten. Ter herinnering aan de strijd die Irak bijeenhield, tegen de gemeenschappelijke, brute en bloedige vijand.
Er kwamen ook nieuwe vlaggen bij na Saddam. Die van de schoonzoon en de kleinzoon van de profeet Mohammed, Ali en Hussein, bijvoorbeeld. Met geromantiseerde schilderingen van mannen die in de begindagen van de islam leefden, en na hun dood het geloof wisten te splijten. Niet alleen pontificaal meegedragen door de sjiitische milities die ISIS hielpen bestrijden, maar ook wapperend naast de Iraakse vlag op voertuigen van het Iraakse leger.
De Koerdische rood-wit-groene vlag met de gele zon erin, die op sommige plekken beconcurreerd wordt door de driehoekige van de Turks-Koerdische PKK en haar dochters, in verschillende versies met rood als de overheersende kleur. En na de herovering van delen van de Jezidi-provincie Sinjar op ISIS kwam daar een competitie op gang wie het mooiste heiligdom kon bouwen: de KDP voor Massoud Barzani of de PKK voor Abdullah Ocalan.
Ik vraag me af wat daarmee gebeurt, nu het Iraakse leger ook de controle over Sinjar heeft overgenomen, en de Koerdische peshmergatroepen zijn verdwenen. Vermoedelijk wacht die bouwsels aan de voet van de Sinjarberg hetzelfde lot als alle portretten van gevallen leiders in het verleden.
Met dit verschil: Barzani en Ocalan zijn niet gevallen. De laatste probeert vanuit de Turkse gevangenis nog altijd zijn mensen te leiden, de eerste beraadt zich in zijn paleis buiten Erbil op wat hij tegen de zijne moet zeggen over het verlies van Kirkuk, en van de Koerdische droom voor een eigen staat.
Die droom werd al eerder in verraad gesmoord; het laatst toen de Koerdische republiek Mahabad in de jaren veertig na nog geen jaar onderuit werd geschoffeld door een akkoord tussen Iran en de Sovjets, die het staatje eerst hadden gesteund.
Ook nu zijn de grootmachten instrumenteel voor het kapotslaan van de droom. Een ondenkbare coalitie van Iran, dat de regering in Bagdad aanstuurt, samen met haar ex-vijand Turkije en de meer-dan-ooit vijand Amerika. Vanwege de eenheid van Irak, heet dat officieel, maar het is eerder uit eigenbelang. Iran en Turkije hebben met hun eigen Koerden te stellen, de Amerikanen willen toegang houden tot de olie.
In Irak wordt nationalisme ingezet om burgers te sturen, en hun emoties te gebruiken. Dat kan fout aflopen. Het Koerdisch nationalisme liep bij het referendum van vorige maand zo hoog op, dat veel mensen geloofden dat hun stem direct zou leiden tot vervulling van hun onafhankelijksdroom. De val van Kirkuk schudde hen pijnlijk wakker. De ballon was doorgeprikt. Het verraad is een feit en veel Koerden zijn razend. En niet alleen op de buitenwereld.
Leiders weten dat belofte schuld maakt, en toch beloven ze van alles om ons aan zich te binden. Ze weten dat vergissingen levensgevaarlijk kunnen zijn, en toch slaan ze waarschuwingen in de wind. Zoals Saddam bij de inval in Koeweit in 1990, en Barzani bij het laten doorgaan van het referendum vorige maand. Saddam kostte dat uiteindelijk de kop. Die ervaring, en soortgelijke binnen en buiten Irak, leren dat een aangeschoten leider uitermate kwetsbaar is.
Als Barzani de video van zijn platgewalste portret heeft gezien, dan kent hij de symboliek van dat beeld. Het moet een teken aan de wand zijn voor hem en zijn volgelingen. Macht is tijdelijk, en kan je zomaar afgenomen worden. En voor je het weet prijkt het portret van een ander waar eerst het jouwe stond.
