Strijder voor seksuele vrijheid in homofoob Uganda

Pepe Julian Onziema, geboren in een dorpje in Noordwest-Uganda woont al jaren in hoofdstad Kampala. Hij studeerde financiële dienstverlening en counseling en was een van de mede-oprichters van SMUG. Vrijwel meteen nadat hij zich heeft voorgesteld overhandigt hij me de gloednieuwe publicatie And That’s How I Survived Being Killed. Dit rapport geeft aan de hand meer dan 250 persoonlijke getuigenissen inzicht in de bedreigingen en het geweld dat homoseksuelen, lesbiennes en transgenders in Uganda dagelijks ondervinden. Ook bevat het aanbevelingen voor beleidsmakers en ngo’s.

Uit cijfers blijkt dat 96 procent van de Ugandezen vindt dat homoseksualiteit geen acceptabele manier van leven is. De timing van het rapport is strategisch: SMUG is samen met andere organisaties bezig met een lobby tegen het in januari ingediende wetsvoorstel, dat internationale ngo’s verbiedt iets te ondernemen dat “ingaat tegen de belangen van Uganda” en “de waardigheid van de Ugandezen”. Het voorstel zou een vervolg zijn op de in 2014 verworpen anti-homowet wet die homoseksualiteit strafbaar maakt, maar is nog niet bekrachtigd. “Als je dit rapport leest, weet je waarom we voor onze rechten moeten opkomen”, zegt Onziema.

Continu waakzaam zijn

Onziema heeft eerst gecheckt of het hotel waar we elkaar ontmoeten wel veilig is: “Ik heb rondgevraagd en het is oké. Ik kan hier vrijuit spreken.” Een veilige locatie vinden voor LHBT'ers en hun belangenorganisaties blijft lastig. “Qua huisvesting heeft SMUG de afgelopen twee jaar geluk gehad: onze verhuurster staat open voor seksuele minderheden. De jaren ervoor, we bestaan al elf jaar, moesten we steeds verhuizen als de verhuurder erachter kwam waar we voor staan. Ik ken veel organisaties en ook vrienden die meteen moesten vertrekken uit hun kantoor of huis toen de huisbaas erachter kwam dat ze gay of transgender waren. De huisbaas hoeft er zelf niet tegen te zijn, maar ze zijn vaak bang voor represailles als anderen erachter komen.” Pepe zucht. “Onze huisbaas steunt ons. Maar toch laten we mensen naar geheime adressen komen voor counseling en andere diensten. We proberen zo onopvallend mogelijk te werk te gaan, zodat we niemand ergeren of aandacht trekken.”

Ook online moet de organisatie oppassen. “Daarom zetten we geen adresgegevens op de website van SMUG. Dan lopen we het risico dat mensen die ons niet mogen ons of onze gasten opwachten en bedreigen, of erger, mishandelen. Onze site is sowieso al een keer gehackt. Ons webadres is inmiddels .com, dat is veiliger dan .ug. Maar nog steeds bestaat de kans dat de overheid zorgt dat de site op zwart gaat. Daar laten we ons niet door weerhouden. Alleen internetten of mailen via je smartphone is veilig. Via mijn eigen telefoon kan ik de info opzoeken die ik wil want die gegevens zijn echt privé. Ik weet zelf best goed wat ik wil weten en waar ik moet zoeken, ik ken de bronnen.” Onziema lacht. “Maar, heel veel jongeren en mensen in Uganda weten dat niet. En dan kun je dus echt nergens info vinden over seksualiteit, homoseksualiteit, seksuele gezondheid en waar je terecht kunt als je vragen hebt over soa’s, hiv of relaties.”

“Of de overheid mij ook volgt? Ik denk het niet. Mensen die bedreigd worden door de overheid die moeten wel oppassen met hun online gedrag. Maar ik hou me niet in, ik gebruik gewoon Facebook en Twitter en geef mijn mening. Dat doe ik vooral vanuit en voor mijn werk, ik ga niet bewust provoceren. Maar als ik ergens spreker ben namens de transgendergemeenschap, dan communiceer ik daar wel over. Ik probeer ook de juiste informatie te geven als ik daar de kans voor krijg. In het publieke domein worden zoveel onjuiste dingen gezegd en geschreven over seksualiteit! Liefde lijkt wel illegaal, en het wordt je bijna onmogelijk gemaakt een andere mening of andere info te geven dan de overheid en de kerk dat doen.”

Steun van familie

Onziema voelt zich enorm gesteund door zijn familie. Ze hebben hem nooit veroordeeld toen hij als meisje op meisjes viel en ook niet toen hij zich tot man liet opereren. “Ik wist als meisje al dat ik liever een jongen wilde zijn. Toen ik 15 was, vroeg een tante van mij of ik geen operatie wilde doen maar dat was voor mij te vroeg. De jaren erna hield het me bezig maar tegelijk groeide de homofobie in Uganda enorm. Toch heb ik in 2010 de stap gezet, nadat ik in Amerika had gestudeerd. De operatie heb ik in Kenia gedaan omdat hier in Uganda geen artsen waren die het aandurfden: ook voor hen is het onveilig om transgenders te helpen. Ik begrijp het en neem het hen ook niet kwalijk.” Onziema’s zus helpt hem onthouden dat hij dagelijks medicijnen moet slikken.

Zijn vader heeft hij nooit gekend, die overleed toen hij drie jaar was. “Maar mijn moeder zegt dat ze zeker weet dat hij altijd van mij gehouden zou hebben, ongeacht mijn keuzes. Hij noemde me al Patrick toen ik geboren werd, was dat geen voorteken?” Van deze voornaam heeft Onziema zijn naam Pepe afgeleid: een “activistennaam, want genderneutraal” zoals hij dat zelf noemt.

Laat angst niet regeren

Onziema beschrijft ook een nadeel aan het trans zijn: “Het is best lastig, want veel heterovrouwen denken dat ik gay ben. Ik moet ze dus eerst ‘duidelijk maken’ dat dat niet zo is. Maar gelukkig voel ik me zoveel krachtiger en zelfverzekerder sinds ik man ben! Ik ben nu eindelijk mezelf en praat er openlijk over. Dat opent weer deuren”. Pepe heeft haast, hij zit propvol afspraken en vertrekt de dag erna naar Nairobi voor een conferentie. “Ik ben een rolmodel voor de homo- en transgemeenschap, voor de Afrikaanse regio. Niet dat je op een dag wakker wordt als rolmodel maar ik weet gewoon dat ik met mijn werk impact wil creëren. Ik wil veilig in Uganda kunnen wonen, als een activist, als een transgender. Mijn wens is om gelukkig te zijn en om een bijdrage te kunnen leveren aan verandering. Ik wil me niet laten leiden door angst maar door mijn passie, en die is oneindig veel groter.”